طالبان در نشست دیپلماسی آنتالیا: پیش قدمی ترکیه در ترغیب جهان برای به رسمیت شناختن این گروه؟

۲۴ اسفند(حوت)۱۴۰۰-۲۰۲۲/۳/۱۵

طالبان هفت ماه است که پس از بیست سال جنگ با دولت افغانستان و نیروهای خارجی به رهبری ایالات متحده قدرت را دوباره در این کشور به دست گرفته اند. اما برخلاف انتظارها در روزهای نخست بازگشت این گروه تاکنون هیچ کشوری(برخلاف دهه نود که سه کشور پاکستان، عربستان و امارات متحده عربی این گروه را به رسمیت شناخت) دولت تازه تاسیس امارت اسلامی را در افغانستان به رسمیت نشناخته است. این در حالی است که تلاش های متحدین نزدیک به طالبان همچون پاکستان حداقل در ظاهر نتوانسته کشوری را پیش قدم در امر شناسایی امارت اسلامی به عنوان دولت جدید افغانستان کند. خود این گروه نیز در این هفت ماه ساکت ننشسته است و اقداماتی برای جلب توجه جامعه جهانی انجام داده اند. چنانکه در تازه ترین مورد در نشست آنتالیا در میانه انکار جهان از به رسمیت شناختن طالبان حضور یافته تا شانس های دیگر خود را برای شناسایی بین المللی امتحان کند. این نشست در حالی برگزار شده و میزبان گروه طالبان است که شرایط داخلی در افغانستان چندان مساعد نیست. روند سرکوب های سیاسی و حذف فیزیکی شهروندان افغانستان حتی به شکل مشکوک همچنان جریان دارد. گزارش های روزانه از کشته شدن برخی از شهروندان این کشور در مناطقی مانند پنجشیر به دست نیروهای طالبان خشم عمومی را برانگیخته است. وضعیت اقتصادی، فعالیت اجتماعی زنان و حتی آزادی بیان و کارکرد رسانه ها حکایتگر نشانه های خوبی نیست. علاوه بر این موارد، به نظر می رسد این گروه اینبار جنگ نرمی را علیه هویت و فرهنگ سایر اقوام در افغانستان به راه انداخته است. حذف واژه های فارسی از مکان ها مانند برداشته شدن نام دانشگاه از سرلوحه دانشگاه بلخ، ناپسند شمردن عید نوروز به عنوان فرهنگی نادرست از جمله مواردی است که به نظر می رسد طالبان اینبار مؤلفه های هویتی و فرهنگی را نشانه گرفته است.

در واقع این نشست  که توسط مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه راه اندازی شد و وی خواستار استفاده موثر از دیپلماسی برای حل همه مشکلات به نفع بشریت شد. با تاکید بر اینکه این مجمع پیشتر به پلتفرم شناخته شده ای برای اشتراک گذاری دیدگاه ها و بحث در مورد امور جهانی تبدیل شده است؛ او گفت: «با نگاهی به شرکت کنندگان در این مجمع از سراسر جهان، مجمع دیپلماسی آنتالیا به سازمان ملل تبدیل شده است. چاووش اوغلو با اشاره به چالش ‌های فعلی و تشدید تنش در قسمت های مختلف جهان هشدار داد: «امروز اروپا به دنبال لنگر/تکیه گاه جدیدی برای ثبات است. اگر شاهد فروپاشی نظام پسااستعماری باشیم، فاجعه خواهد بود.» وزیر امور خارجه با بیان اینکه امروزه بسیاری از قوانین و اصول ثابت شده از جمله ثبات مرزها نقض و بسیاری از توافقات بین المللی دیگر رعایت نمی شود، گفت: برای حل مشکلات جهان باید زبان و تفاهم جدیدی وجود داشته باشد. قرار بر این بود شرکت کنندگان در این مجمع به طیف گسترده ای از موضوعات در روابط بین الملل تحت عنوان کلی “کدگذاری مجددِ دیپلماسی” (Recoding Diplomacy) بپردازند.

افغانستان بخشی از مباحث مطرح شده در نشست مجمع دیپلماسی آنتالیا

بیش از ۲۰۰ دیپلمات، نماینده و فرستاده کشورهای مختلف جهان از جمله امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه طالبان در کنفرانس رده بالایِ سه روزه دیپلماسی در آنتالیا، که از روز جمعه ۱۱ مارچ ۲۰۲۲ آغاز شد، شرکت کردند. این نشست در شهر آنتالیای ترکیه و در جریان مجمع دیپلماسی آنتالیا (Antalya Diplomacy Forum)، تقریبا هفت ماه پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان پس از تسلط طالبان بر این کشور در اواسط ماه اوت ۲۰۲۱، برگزار شد. اگرچه این نشست در درجه اول برای مذاکره برروی تنش های جاری در اوکراین متمرکز بوده است، لیکن افغانستان نیز بخشی از دستور کار آن بود. رسانه های افغانستان به نقل از وزارت امور خارجه این کشور گزارش دادند که هیئتی به رهبری امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان روز چهارشنبه به دعوت از مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه عازم این کشور شد. به گزارش وزارت امور خارجه، متقی در حاشیه اجلاس دیپلماسی آنتالیا با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر و توماس وست نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان دیدار و گفتگو کرد. به گفتۀ ضیاء احمد تکل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه حکومت طالبان، در این دیدار موضوعات مختلفی از جمله به رسمیت شناختن امارت اسلامی، توسعه اقتصادی و گسترش روابط سیاسی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. متقی به خبرنگاران در ترکیه اعلام کرد که امارت اسلامی تمامی شروط برای به رسمیت شناختن را انجام داده است و باید توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته شود. همچنین افزود دارایی‌های افغانستان باید آزاد شود و باید با افغانستان و افغان ‌های درست و بجا تعامل صورت گیرد (afghanistantimes,2022).

بنابراین، در چنین شرایطی طالبان در صحنه بین المللی در تقلا برای شناسایی و پیدا کردن مجراهایی برای جلب و جذب کمک های خارجی به افغانستان است. به طوری که مختار وفایی در یادداشتی در این باره نگاشته است« حضور طالبان در دومین مجمع دیپلماسی آنتالیا در حالی که هیچ دولتی آن را به رسمیت نشناخته است، فرصت کم نظیری را در اختیار این گروه گذاشت تا با مقام های کشورهای غربی برای دست یابی به پول و مشروعیت چانه زنی کند. امیرخان متقی در این نشست با شماری از دیپلمات های خارجی و مقام های کشورهای مختلف دیدار کرد. ازجمله این دیدارها با توماس وست فرستاده ویژه ایالات متحده برای افغانستان بود که هیئت طالبان در این دیدار درمورد ذخایر ارزی بانک مرکزی افغانستان که در ایالات متحده مسدود است، صحبت شد. علاوه بر این، متقی در صحبت با رسانه های جهان گفته است که طالبان پیشرفت های زیادی در زمینه برقراری روابط با دولت های جهان به دست آورده است. او می گوید: ما ابتدا با کشورهای همسایه، سپس با کشورهای منطقه و پس از آن با کشورهای اروپایی و غربی روابط برقرار کردیم. ما با دنیا روابط خوبی داریم و پیوسته سفر می کنیم. تعامل ما با جهان شبیه دولتی است که به رسمیت شناخته شده است»(وفایی،۱۴۰۰).

از طرف دیگر، مولوی متقی در سخنرانی خود در روز شنبه گفت که « افغان ها قادر به تشکیل دولت خود هستند و تلاش ها برای افزایش مشارکت در دولت تحت رهبری طالبان در جریان است. او تأکید کرد که افغانستان قصد ندارد کشوری برای درگیری ابرقدرت های جهان باشد. نباید نسخه های خارجی دولت و ایدئولوژی خارجی بر افغان ها تحمیل شود. نسخه قبلی دولت امتحان شد اما موفق نشد. او همچنین افزود، دولت طالبان برای نجات اقتصاد افغانستان تلاش کرده و زمینه های متعددی از جمله اقدامات دولت برای جلوگیری از سقوط اقتصادی صورت گرفته است. فرصت های زیادی در افغانستان ایجاد شده است. افغانستان این پتانسیل را دارد که یک نقطه اتصال و ترانزیتی بین کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی باشد. ما از شرکت کنندگان می خواهیم که به افغانستان در رفع مسدودی دارایی هایش و رفع تحریم های اقتصادی کمک کنند. یک دولت ضعیف در افغانستان به نفع هیچکس نخواهد بود».

همچنین مولوی متقی در این نشست در دیدارش با عبدالعزیز کاملوف وزیر امور خارجه اوزبیکستان گفته است که باید اعتماد میان کشورها افزایش یابد تا منطقه از اختلافات سیاسی و جنگ نجات پیدا کند. او در این دیدار گفته که کشورهای منطقه باید در وضعیت سیاسی، اقتصادی و امنیتی که به سرعت در حال تحول است، به یکدیگر اعتماد کنند تا منطقه از تأثیرات منفی اختلافات سیاسی و جنگ نجات داده شود.

دیپلماسی مسیر مشترک طالبان و ترکیه؟

همچنین امیر خان متقی پس از دیدار دوجانبه خود با مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، در گفتگو با خبرنگاران گفت که کشورش به دنبال توسعه و تقویت روابط خود با آنکارا است. متقی از آنکارا به خاطر فراهم آوردن “فرصت” برای شرکت در این رویداد و همچنین “کمک های بشردوستانه” ای که ترکیه به افغانستان ارائه کرده است، تشکر کرد. ترکیه امسال سه قطار ویژه مجزا (قطار نیکوکاری) به افغانستان فرستاده است که تجهیزات اضطراری و ملزومات مورد نیاز و اساسی را منتقل ساخت. حداقل ۱۱ سازمان بشردوستانه از ترکیه تحت چتر سازمان دولتی مدیریت بلایای طبیعی و امور اضطراری (AFAD) در ارسال کمک های بشردوستانه به افغانستان که با بحران شدید غذایی مواجه بوده و به شدت به کمک نیاز دارد، فعالیت کردند. متقی تاکید کرد: پیام ما در این مجمع مبتنی بر این بود که از دیپلماسی برای همکاری با یکدیگر استفاده شود و نه محک زدن قدرت یکدیگر. این مقام افغان با توصیف این مجمع به عنوان نشستی “بسیار موفق”، اشاره کرد او این پیام را فرستاده است که «دیپلماسی نباید لازمه کشورهای ضعیف{کم قدرت} باشد. قدرت های بزرگ نیز باید از دیپلماسی برای همکاری با یکدیگر استفاده کنند.” علاوه براین متقی خاطرنشان کرد: “ما همچنین پیام خود را به جهان به ویژه ایالات متحده فرستادیم که باید به استفاده از تاکتیک‌ های فشار علیه افغانستان پایان داده و از گزینه‌ های همکاری بین یکدیگر استفاده کنیم.” او در ادامه به وضعیت کنونی کشورش اشاره داشت و گفت: پس از چهار دهه جنگ، افغانستان در حال حاضر صلحی مثال زدنی در بر دارد، ما دولتی مرکزی داریم، و تهدید داعش از بین رفته است. {این شرایط} آرام و باثبات است.” او همچنین گفت که حدود ۱۰ میلیون دانش آموز در آموزش ابتدایی و متوسطه در حال تحصیل هستند و ۴۴۲۰۰۰ مرد و زن در مشغول حضور و کسب تحصیلات عالی هستند. متقی با تأکید بر قصد افغانستان برای تبدیل شدن به یک “قطب اقتصادی” برای جهان گفت: “ما خواهان روابط مثبت با جهان هستیم.” طالبان در اوت ۲۰۲۱ در بحبوحه خروج نیروهای خارجی و فروپاشی دولت تحت حمایت ایالات متحده قدرت را به دست آوردند. با این حال، دولت موقت هنوز به رسمیت شناخته نشده است. در حالی که کمک های مالی بین المللی تا حد زیادی به حالت تعلیق باقی مانده است، میلیاردها دلار از دارایی های افغانستان در خارج از کشور، عمدتا در ایالات متحده، نیز مسدود شده است. (Aydogan,2022).

همچنین مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، نیز  یک روز پس از دیدار با امیر خان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان در جنوب ترکیه، روز یکشنبه ۱۳ مارچ ۲۰۲۲ گفت که مذاکرات با طالبان در مورد بهره برداری از فرودگاه کابل همچنان ادامه دارد. ترکیه اعلام کرده است که پس از تسلط طالبان بر افغانستان توسط طالبان در ماه اوت، برای بهره برداری از فرودگاه بین المللی حامد کرزی کابل همراه با قطر آماده است، اما تنها در صورتی که خواسته های امنیتی این کشور برآورده شود.

در همین رابطه باید گفت ، در زمانی که بسیاری از کشورها پس از مجدد دوباره طالبان در ماه اوت افغانستان را ترک می کردند، ترکیه به دنبال راه هایی برای ماندن بود. آنکارا بر این باور است که با کمک به اداره فرودگاه کابل می تواند در افغانستان جای پای خود را به دست آورد که به نوبه خود مسیر رسیدن به اهداف بزرگتر این کشور را هموار می کند. اما برای اینکه آنکارا بتواند از افغانستان برای مقاصد دیگر استفاده بکند ابتدا باید مطمعن شود که هر نقشی که در فرودگاه کابل ایفا می کند، امنیتی باشد نه فقط یک نقش فنی و یا هم غیرنظامی.چراکه آنکارا منابع دیگری برای نفوذ به افغانستان ندارد. به عنوان مثال، قطر نقش مهمی را در فضای دیپلماتیک ایفا می کند. زیرا بسیاری از کشورها با طالبان در دوحه تعامل دارند و در کنار آن می توانند از این طریق به افغانستان کمک های غیرنظامی و فنی ارائه دهند. ترکیه همچنین مرز زمینی یا دریایی با افغانستان ندارد. بنابراین، نفوذ آن در مناطق دیگری مانند سوریه، قره باغ یا لیبی که ترکیه نقش برجسه ای در آن ایفا می کنند، قابل مقایسه نیست.

با این حال همان ابتدا به نظر می رسید طالبان نقش ترکیه را در اداره فرودگاه به همراه قطر تا حدی برای حفظ ارتباط با بازیگران بین المللی و اجتناب از انزوای بین المللی تایید کند اما آنها همچنان از ضمیمه کردن هربعد امنیتی مهم به هرگونه توافق با ترکیه محتاط هستند. در بخش سیاسی نیز ترکیه از طالبان خواسته بود که شخصیت های ترک از اقلیت های ازبیک با ترکمن را در کابینه جدید افغانستان وارد کند.  با این حال، طالبان تاکنون نه در بعد سیاسی و نه امنیتی خواسته های ترکیه را برآورده نساخته است.

درواقع، هدف ترکیه از حضور در افغانستان تقویت روابط خود با ایالات متحده است که در چند سال اخیر در بحران عمیقی فرور فته است. به همین منظور، دولت اردوغان بر روی ایجاد یک بحران ژئوپلتیکی شرط بندی کرده است که افغانستان بحرانی است که می تواند به بهبود روابط با دولت بایدن کمک کند. وضعیت افغانستان تغییری  در رابطه بین ترکیه و ایالات متحده ایجاد کرده است. به طوری که مقامات ایالات متحده به طور فزاینده ای از ترکیه به عنوان یک متحد استراتژیک و ارزشمند یاد می کند. اما این روابط تا آنجا پیش خواهد رفت که باید ببینیم تا یکی دو سال آینده افغانستان چقدر برای ایالات متحده اهمیت خواهد داشت. چراکه ایالات متحده مشتاق است تاپرونده افغانستان را هرچه زودتر پشت سربگذارد اما آنکارا آرزو دارد در سال های آینده نیز برای اهداف غیرمرتبط نیز از افغانستان استفاده کند. بنابراین، یک ناهماهنگی در مورد افغانستان در برابر رویکرد آنها وجود دارد(Dalay,2021).

نقش قطر؛ قطر میزبان نشست طالبان و آمریکا در حاشیه نشست ترکیه

بر اساس گزارش ‌ها، در حاشیه نشست سران در ترکیه، قطر نیز میزبان جلسه ای رو در رو در روز جمعه بین وزیر امور خارجه منصوب شده از سوی طالبان و یک دیپلمات آمریکایی برای افغانستان بود. قدرت های غربی، از جمله ایالات متحده، که به مدت ۲۰ سال با طالبان در جنگ بوده اند، اخیرا شروع به تعاملاتی با دولت جدید در افغانستان کرده اند. قطر اولین نشست بین ایالات متحده و طالبان از زمان تسلط بر این کشور را در اکتبر سال گذشته برگزار کرد. پیش از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در اوت ۲۰۲۱، قطر مذاکرات مستقیم بین ایالات متحده و طالبان را در سال ۲۰۲۰ تسهیل کرد که شاهد امضای توافقنامه دوحه بود. بر اساس این توافق، دو طرف در مورد خروج مشروط نیروهای آمریکایی و ناتو تا اول ماه مه ۲۰۲۱ توافق کردند. این تاریخ پس از انتقال دولت ایالات متحده بین دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق و جو بایدن، رئیس جمهور فعلی آمریکا تغییر کرد. بایدن تصمیم گرفت این مهلت را تا ۱۱ سپتامبر و بدون هیچ قید و شرطی پیش از تغییر آن به ۳۱ اوت تمدید کند، زیرا طالبان پیش از اینکه در نهایت کابل را تصرف کنند، یکی پس از دیگری مناطق را تصرف می کردند. اما در این راستا قطر به بازیگری فعال تبدیل شده و تلاش هایی برای برجسته ساختن نقش خود نزد ایالات متحده و در رابطه با مسئلۀ افغانستان انجام داده است. چنانچه می توان گفت قطر سال گذشته قابل اطمینان بودنِ خود به عنوان متحد استراتژیک ایالات متحده را ثابت کرد، یعنی زمانی که بزرگترین حمل و نقل هوایی تاریخ را در پیِ تحولات و حوادث کابل تسهیل کرد. این دولت خلیج فارس بیش از ۷۰۰۰۰ افغان و خارجی را از این کشور تخلیه کرد. در ماه سپتامبر، قطر پروازهای غیرنظامی از فرودگاه بین المللی کابل را پس از گفتگو با دولت موقت افغانستان از سر گرفت. قطر و ایالات متحده در آخرین گفتگوی استراتژیک خود توافقنامه ای را امضا کردند که به آنها اجازه می دهد منافع واشنگتن را در افغانستان نمایندگی کنند. پس از آنکه پرزیدنت بایدن در ۳۱ ژانویه در جریان سفر شیخ تمیم به واشنگتن این درخواست را مطرح کرد، قطر رسماً به متحد اصلی غیر ناتو/خارج از ناتو (MNNA) تبدیل شد. قطر در حال حاضر سومین کشور خلیج فارس است که به فهرست متحد اصلی غیر ناتو اضافه شده است که در حال حاضر بحرین و کویت را شامل می شود. لازم به ذکر است نامگذاری “متحد مهم خارج از ناتو” برای شرکای خارجی واشنگتن مزایای متعددی را در زمینه ‌های مربوط به تجارت دفاعی و همکاری امنیتی فراهم می‌کند (Qarjouli,2022).

بهرروی، نشست آنتالیا نشان دهنده این مسئله است که طالبان به دنبال مشروعیت و ثروت برای دولتی است که با چالش های متعددی رو به رو شده است که باید هرچه سریعتر به آن رسیدگی شود. در کنار آن نشان می دهد که طالبان در این بیست سال علاوه بر قدرتمند شدن در جبهه های نظامی به درستی متوجه شده اند که برای حفظ قدرت تنها ابزار نظامی کارساز نیست. لابی گری ها و مذاکرات این گروه در قبل از به دست گرفتن قدرت در ماه اوت با کشورهای منطقه و جهان و تلاش برای رسانه ای شدن از طریق مصاحبه های متعدد با رسانه های مختلف جهانی نشان دهنده آن است که این گروه درصدد هستند خود را چهره ای متفاوت تر از گذشته، قدرت مند و توانا در امر حکومتداری نشان دهند. اما پرسش اساسی این است که چرا جهان علی رغم بی میلی ظاهری، گفت و گوهای مداوم با دولت امارت اسلامی دارند؟ در پاسخ به این پرسش شاید بتوان گفت که جهان دیگر به دنبال جنگی در افغانستان و حضور نظامی در این کشور نیست. جامعه جهانی دیگر تمایلی به هزینه کردن در افغانستان ندارند و مسائل این کشور را بیشتر به خود شهروندان افغانستان واگذار کرده اند. از طرف دیگر، حرکت هایی کوچکی از سمت طالبان مانند بازگشایی دانشگاه ها شاید جهان را ترغیب کرده تا با این گروه بیشتر وارد گفت و گو و تعامل شوند. هرچند این اولین جلسه مهمی است که امارت اسلامی در آن شرکت و مواضع خود را اعلام می کند اما امری است که می تواند شروع تدریجی حضور امارت اسلامی به عنوان دولت رسمی افغانستان در عرصه های بین المللی باشد. مسیری که در صورت تداوم و عدم فشار آوردن به امارت اسلامی از سوی جامعه جهانی منجر به شناسایی این گروه خواهد شد. این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان معتقدند تا زمانی که شرایط جهان توسط امارت اسلامی برآورده نشود و گام های مثبتی برداشته نشود، این دیدارها موثر نخواهد بود. اما سوال همچنان پابرجاست که جهان تا چه زمان شناسایی طالبان را به تعویق خواهد انداخت؟ آیا شرایط جهانی و تحولات پیش بینی ناپذیر اجازه سرسختی جهان را در برابر طالبان می دهد؟

 از طرف دیگر، دعوت طالبان به این نشست از سمت ترکیه نشانگر تلاش های بی وقفه این کشور برای تفوذ بیشتر در افغانستان از طریق جلب اعتماد طرف های افغانی است. همانطور که گفته شد هدف اصلی ترکیه حضور امنیتی در افغانستان از طرف به دست گرفتن کنترل فرودگاه هوایی است. گزینه ای که بیشترین امکان برای حضور در افغانستان فراهم می کند. در حالی که طالبان هیچ تمایلی به واگذاری بخش امنیتی به ترکیه ندراند. در نتیجه دولت اردوغان برای رسیدن به اهداف خود مجبور است اعتماد طالبان را به سمت خود بکشاند. با این حال،داوود چاووش اوغلو در پاسخ به پرسش خبرنگاران مبنی بر به رسمیت شناختن طالبان گفت که هدف از دعوت طالبان نه شناسایی این گروه بلکه شنیده شدن صدای دولت موقت در افغانستان بوده است. افغانستان نیاز دارد مسائل خود را به جهانیان اعلام کند. ما به همین منظور از آنها برای حضور در این مجمع دعوت کردیم. او گفت طالبان برای به رسمیت شناخته شدن از سوی جامعه جهانی، باید گام های لازم را بردارد. با این وجود، ترکیه  هیچ عجله ای برای شناسایی دولت طالبان ندارد بلکه مانند همه دنیا می خواهیم اقدامات آنان را زیر نظر داشته باشیم. با این حال، دعوت و پذیرش متقی به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه دولت موقت افغانستان مطمئناً نشان می دهد که ترکیه وضعیت دولت موقت در افغانستان را پذیرفته است. چراکه در غیر این صورت می توانست از عنوان های دیگری مانند دولت خودخوانده استفاده کند.

 منابع

وفایی، مختار(۱۴۰۰)، « مجمع دیپلماسی آنتالیا، سکوی طالبان برای رسیدن به پول و مشروعیت»، اندیپندنت فارسی، قابل دسترس در: https://www.independentpersian.com/node/221876/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D8%B3%DA%A9%D9%88%DB%8C-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%BE%D9%88%D9%84-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%DB%8C%D8%AA

Afghanistantimes, (2022), “Afghanistan Part of Discussion at Antalya Diplomacy Forum”, https://www.afghanistantimes.af/afghanistan-part-of-discussion-at-antalya-diplomacy-forum/

Aydogan, Merve, (2022), “Afghanistan ‘looking forward’ to boosting ties with Turkiye”, https://www.aa.com.tr/en/antalya-diplomacy-forum-2022/afghanistan-looking-forward-to-boosting-ties-with-turkiye/2532991

Dalay,Galip,(2021), “Will Turkey Afghanistan ambitions backfire?”, https://www.chathamhouse.org/2021/10/will-turkeys-afghanistan-ambitions-backfire

Qarjouli, Asmahan, (2022), “Qatar hosts face-to-face meeting between Taliban and US during Antalya Forum”, https://www.dohanews.co/qatar-hosts-face-to-face-meeting-between-taliban-and-us-during-antalya-forum/