سر تیتر خبرهاسیاستنخستین خبرهایادداشت ها

ازبکستان و پنهان ساختنِ تمایل برای رسمیت بخشی به طالبان، با ترغیب جامعه جهانی به همصدایی

۱۸ ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۱ – ۸/ ۵/ ۲۰۲۲

به نظر می رسد طولانی شدنِ روندِ رسمیت بخشی به طالبان از سوی سایر بازیگران دولتی به جریانی نامشخص و بی ثمر تبدیل شده است. داستانِ پس زدنِ پیوندِ عضوی جدید به نام “طالبان” از سوی دیگر اعضای پیکرۀ نظام جهانی، آنهم با توجیهی از التزامِ این گروهِ اسلام گرایِ تندرو به پذیرش و اجرای برخی تعهدات بین المللی و حقوق بشردوستانه، نه تنها به راه حلی موثر و کارآمد در متعهد ساختن طالبان منتهی نشده است، بلکه حضور این گروه در قدرت -هرچند بدونِ مشروعیتی جهانی-، به عادی سازیِ موجودیتِ آنها با قانونِ گذشتِ زمان بدل گشته است.

با تشدید حملات تروریستی از یک سو، و بازگشت احکامی سخت گیرانه بر دختران و زنان، همچنین تقلای طالبان برای نادیده انگاشتن تشکیل دولتی جامع و فراگیر از سوی دیگر، به نظر می رسد افغانستان نه تنها در آینده شاهد مشکلات داخلی متعدد برای مشروعیت یابی باشد، بلکه تبعات و چالش های داخلی دامنگیرِ کشورهای همسایه و منطقه نیز خواهد شد. تاکنون هیچ کشوری برای رسمیت بخشیدن به حکومت طالبان پیشقدم نشده و آغاز این پروسه متضمنِ پذیرشِ برخی مسائل مرتبط با حقوق اقشار و اقلیت های افغانستان گردیده است؛ اما اینها همه درحالیست که هیچ نشانی از تخفیف احکام جزم اندیشانه و تلاش برای تغییر در بین طالبان دیده نمی شود.

چنانکه اخیرا طالبان با صدور فرمان جدیدی، برقع را برای زنان در اماکن عمومی اجباری و صدور گواهینامه رانندگی برای زنان را نیز ممنوع کرده است. این گروه پیشتر نیز محدودیت ‌هایی را برای تحصیل دختران و زنان شاغل اعمال کرده اند. اما در این میان، و از آنجایی که طالبان از پذیرش پیشنهادات رهبران جهانی در مورد مجموعه ای از مسائل بشردوستانه خودداری کرده، ازبکستان نیز رسمیت یابیِ رژیم طالبان را رد کرده است.

به گزارش طلوع نیوز، عصمت الله ارگاشف، نماینده ویژه رئیس جمهور ازبکستان در امور افغانستان در گفتگو با صدای آمریکا خشونت های جاری طالبان بر شهروندان افغانستان را محکوم کرد. به گفته ارگاشف، «ما طالبان را به تنهایی به رسمیت نخواهیم شناخت. زمانی این اتفاق میفتد که صدا و حمایتی جمعی وجود داشته باشد.» او در این مصاحبه از “رژیم تمام مردانه” طالبان در افغانستان خواست تا با مردم خود و جامعه جهانی تعامل کند. ارگاشف درحالی که اذعان کرد کشورش چاره ای جز تعامل با طالبان ندارد، گفت تاشکند متعهد است به رسمیت شناختن رسمی آنها را تنها در هماهنگی با جامعه بین المللی ادامه دهد.

اخیرا مرکز مطالعات اروپایی-آسیایی و آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه نیز نشستی در قرقیزستان برگزار کردند که در آن نمایندگان بر ضرورت تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تاکید کردند. نمایندگان مذکور بر این واقعیت اجماع و توافق کردند که فعالیت های تروریستی در افغانستان تهدیدی برای منطقه است. به گفتۀ آندری روساکوف، رئیس مرکز مطالعات اروپا – آسیا، «خروج سریع نیروهای خارجی از افغانستان و ظهور طالبان تهدیدات علیه روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را افزایش داده است، زیرا بیش از هشت ماه می شود که دولت طالبان به هیچ یک از تعهدات خود در قبال جامعه جهانی عمل نکرده است. مهمتر از همه، پس از چرخش سیاسی در افغانستان، نه زنان و نه نمایندگان اقلیت های مذهبی و قومی در حکومت حضور ندارند.»

موضع گیری ازبکستان در قبال قدرت یابی مجدد طالبان

شاید بتوان گفت تاشکند موضعی تقریبا همسو با جهت گیری های نخستین خود از زمان روی کار آمدن این گروه از ۱۵ اوت ۲۰۲۱ اتخاذ کرده و بر اهمیتِ تعامل و مذاکره با طالبان تاکید دارد؛ لیکن این امر را به همراهی جامعه جهانی گره زده است. شاید تهدیدهای ناشی از نفوذ و سرایت ناامنی و بی ثباتی های برخاسته از گروه های افراطی چون داعش به کشورهای شمالی هم مرز با افغانستان و یا اولویت های سیاسی-اقتصادی، دستورکاری مشخص از سوی کشورهایی چون ازبکستان را تنظیم کند، پلتفرمی که به واسطۀ تعامل و بلکه حتی مشروعت بخشی به موجودیت و حاکمیت طالبان و شاید حمایت های نظامی امنیتی آتی از این گروه طرح ریزی شود.

آنگونه که پیشتر و در ماه های نخست از قدرت گیری طالبان شاهد بودیم، از سه کشور آسیای مرکزی که با افغانستان همسایه هستند، ازبکستان و تاجیکستان رویکردهای متفاوتی اتخاذ کردند. در حالی که تاشکند بیشتر در حالت انتظار و پذیرش نسبت به طالبان قرار داشت، دوشنبه در مورد مخالفت خود با این گروه سروصداهایی به پا کرد. قزاقستان و قرقیزستان نیز طالبان را چندان به عنوان یک خطر فوری تلقی نمی کند.

در ابتدای امر به نظر می رسید که یک دولتِ صرفا طالبانی جایگزین قابل قبولی برای ازبکستان باشد. چانچه در آن زمان شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان اعلام کرد: «دفاع ما برای هر شرایطی آماده است و کنترل اوضاع را در دست داریم. آنها [افغانستان] همسایگان عزیز ما هستند، اگر آنها قادر به حرکت نباشند، ما نیز قادر نخواهیم بود.» گفته های وی به نوعی حکایت از تمایل ازبکستان برای تعامل با طالبان داشت. ازبکستان همچنین تصریح کرد که نه به عنوان یک قدرت ضد طالبان و نه طرفدار غرب، بلکه قصد دارد به عنوان یک کشور بی طرف دیده شود.

تاشکند از ابتدا محتاط بوده که طالبان چگونه این کشور را درک خواهد کرد، زیرا پیش بینی می کند که این گروه شریکی آتی خواهد بود که باید با آن در مورد مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی مذاکره کرد. مقامات ازبکستان در حال برنامه ریزی برای عواقب احتمالی بوده و تلاش دارند اطمینان حاصل کنند که دولت همه چیز را تحت کنترل دارد و حوادث افغانستان تأثیری بر ازبکستان نخواهد داشت. اما به صورت کلی به نظر می توان گفت اطمینان میرضیایف مبنی بر اینکه این کشور برای حفاظت از خود وارد مذاکره با طالبان شده است، نشان داد که تاشکند با وجود نشان دادن تمایل به تشکیل دولتی فراگیر، هرگونه تحول در افغانستان را نیز خواهد پذیرفت. (Hashimova, 2021)

شاید بتوان گفت اکنون نیز موضع گیری تاشکند در برابر طالبان تغییر چندانی نکرده است، لیکن اکنون ازبکستان خواستار “صدای جمعی” بر سر به رسمیت شناختن رژیم طالبان در افغانستان است و قصد دارد به نوعی هم طالبان را برای پذیرش تعهدات بین المللی تحریک ساخته، هم با اهمیت تعجیل در این مهم، جامعۀ جهانی را برای آغاز روندی از پذیرش و تعاملات رسمی با طالبان ترغیب سازد.

عبدالعزیز کمیلف وزیر امور خارجه ازبکستان در گفتگویی با خبرنگاران در تاشکند گفت که عدم کمک به افغانستان می تواند منجر به بی ثباتی بیشتر شود. به گفتۀ او، وخامت اوضاع می تواند منجر به رادیکالیزه شدن در جامعه، رویارویی بین گروه ها و ادغام احتمالی نیروهای افراطی شود. در نتیجه او خواستار انعطاف بیشتر در مورد این موضوع شد. اما او معتقد است موضوع به رسمیت شناختن طالبان امری دو طرفه است. به طوری که دولت موقت باید به وعده های خود که بسیاری از آنها داده شده است، عمل کند. از سوی دیگر، جامعه جهانی باید هرگونه گام مثبت و تغییر در افغانستان را تشویق کند. در واقع ازبکستان در تلاش است تا با مهم جلوه دادن مسائل اقتصادی و تاثیر بر امنیت جامعه جهانی را برای انعطاف بیشتر در طالبان ترغیب کند تا از این طریق خطر حضور بنیادگرایی و تسری ناامنی به این کشور دفع شود. به طوری که او طالبان را به خاطر آنچه که به گفته او تلاش برای سرکوب عناصر شبه نظامی است در افغانستان بود، تحسین کرد. (Eurasianet, 2022)

در همین راستا می توان گفت در حالی که ازبکستان برای پایان دادن به انزوای بین المللی افغانستان فشار می آورد، اخیرا از ممنوعیت تجارت تریاک توسط طالبان به عنوان یک گام مهم رو به جلو نیز استقبال کرده است. چنانچه چندی پیش عصمت الله ارگاشف ممنوعیت کشت خشخاش و یا تولید، فروش، حمل و نقل و قاچاق انواع مواد مخدر را «نه تنها تأییدی روشن بر رفتار وظیفه ‌شناسانه و مسئولانه [طالبان] بلکه به ‌عنوان آرزوی واقعی برای تبدیل این کشور به عضوی تمام عیار و مسئول از جامعه بین ‌المللی» خواند. حتی ازبکستان بلافاصله پس از تسلط طالبان بر رفع تحریم ها برای همسایه خود تلاش کرده است و اخیرا با پاکستان برای لابی برای لغو تحریم ها متحد شد؛ گرچه هر دو کشور به پروژه های جاه طلبانه ترانزیتی در سراسر افغانستان چشم دوخته اند.

بنابراین علی رغم محدودیت های اخیر طالبان به ویژه بر دختران و زنان، ازبکستان همچنان به طالبان خوشبین بوده و فرض را براین قرار داده که حاکمان جدید افغانستان برای انجام تعهداتی به ویژه در مورد تشکیل حکومت بر اساس نمایندگی گسترده و حمایت از حقوق زنان و اقلیت های قومی، و همچنین قطع کامل تماس با گروه های تروریستی تمام تلاش خود را به کار می بندد. (Lillis, 2022)

به طور کلی می توان گفت نسخه های رادیکال که توسط طالبان حمایت می شود در آسیای مرکزی غالب نشده و در سراسر این منطقه روحانیون مسلمان محلی فضایل اعتدال و مدارا پرورش می دهند. آنچه که برای دولت های آسیای مرکزی مهم است، اصل دولت ملی-سکولار در آسیای مرکزی است و ایده خلافت اسلامی یک گزینه نیست. اما باید اشاره کرد که در پس زمینه این سکولاریسم یکپارچه روابط با طالبان برای نخبگان دولتی در آسیای مرکزی با طالبان از نظر سیاسی مهم است. به طوری که آنها حتی ممکن است با توجه به اشتراکات مذهبی و فرهنگی این روابط سیاسی را طبیعی جلوه دهند؛ که در این امر مقامان مذهبی این کشورها نقش دارند. به گونه ای که این مقامات استدلالاتی دینی را برای تایید پذیرش طالبان به سیاستمداران ارائه می دهند و به نقاط مشترک اشاره می کنند.

به طور مثال سخنرانی یک عالم دینی مشهور در ازبکستان، تصویری از طالبان را نشان می دهد که آنها متحدان طبیعی این کشور هستد. به طوری که این عالم دینی طالبان را با باسماچی ها مقایسه می کنند؛ گروهی از جنگجویان چریک مسلمان که پس از فتح بلشویک ها بر آسیای مرکزی علیه آنها جنگیدند که هدفشا آزادسازی کشور از دست قدرت های اشغالگر غربی و دولت فاسد مورد حمایت غرب بود. همچنین این انگاره را نیز تقویت کرده که طالبان برخلاف داعش برای یک نظم منطقه ای صلح آمیز تلاش کردند و به تمامیت ارضی کشورهای همسایه احترام گذاشتند. بنابراین، قدرت گرفتن طالبان بدون هیچ گونه قید و شرطی قابل استقبال است.

علاوه بر این، شبکه های مجازی مقامات مذهبی در ازبکستان نیز در تقویت طالبان گام برداشته اند. چنانکه تصویر مثبتی از طالبان ارائه شده که گاها به تقویت آنها نیز منجر شده است. به طور مثال تجزیه و تحلیل مطالب و ویدیوها در برخی کانال های خبری از ماه می ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۲ نشان می دهد که بسیاری از کاربران ازبک نه تنها از تسلط طالبان استقبال کرده، بلکه حتی آنها را به عنوان یک الگو برای کشور خود می بینند. (Schmitz, 2022)

ازبکستان و عدم تمایل برای رویارویی با جامعه جهانی و غرب

اما از سوی دیگر و جدا از رویکردِ خوش بینانه و مسالمت آمیزِ ازبکستان، شاهدِ رویکردی متفاوت از سوی تاشکند هستیم. چنانچه چندی پیش در اوایل اردیبهشت ماه ۱۴۰۱، عصمت ‌الله ارگاشف، اعلام کرد دولت ازبکستان قصد ندارد هواپیماها و بالگردهای نظامی دولت پیشین افغانستان را که پس از فروپاشی دولت پیشین افغانستان به خاک ازبکستان وارد شد به طالبان تحویل دهد. به گفتۀ وی، ایالات متحده آمریکا مالک هواپیماها و بالگردهای منتقل شده به ازبکستان است و دولت آمریکا تصمیم می‌گیرد که با آنان چه کند.

بنابراین شاید بتوان گفت با وجودِ تمایل شدید ازبکستان برای تعامل با طالبان و بلکه به رسمیت شناختن آنها، این کشور همسایه قصد ندارد خلاف جریان جامعه جهانی حرکت کرده و برای مشروعیت بخشی به طالبان سدشکنی کند؛ لیکن همان گونه که مقامات این کشور پیشتر نیز اعلام داشت، ازبکستان نه به ضدیت با طالبان و نه به مخالفت با غرب بر می خیزد. در واقع ازبکستان بدون اینکه غرب را از خود دور کند به دنبال روابط با طالبان است.

نگرانیِ ازبکستان از سرایتِ گروه های افراطی و تهدیدات امنیتی

از سویی دیگر نمی توان منکرِ نگرانی های کشورهای منطقه از قدرت یابی و نفوذ گروه های تروریستی برهم زنندۀ نظم و امنیت منطقه شد. چنانچه در تاریخ ۱۸ آپریل ۲۰۲۲ ده گلوله موشک نوع کاتیوشا از منطقه «سرچاه» در بلخ به سمت خاک ازبکستان شلیک شد. این اتفاق در حالی رخ داد که طالبان این حمله را رد اما داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت. به طوری که در پیامی که داعش خراسان در این زمینه منتشر کرد، آمده است که یک عضو این گروه ده موشک را برای هدف قرار دادن سربازان ازبکستانی، به سمت خاک آن کشور در شهر ترمذ شلیک کرد. هرچند گفته می‌شود، گلوله ‌های شلیک شده به هدفی در خاک ازبکستان اصابت نکرده است، اما شلیک ده گلوله از قلب یک شهرک تجارتی به سمت شهر مرزی ازبکستان، اعلام حضور قدرتمندانه گروه داعش خراسان در این ناحیه است.

یکی از پیام ‌های واضح شلیک ده موشک کاتیوشا به خاک ازبکستان می‌تواند این باشد که افغانستان برخلاف ادعای طالبان، پایگاه ترویست‌های خارجی است و به تهدید باالقوه برای کشور های منطقه تبدیل شده است. تشکیل واحد انتحاری «پانی پت» با پیام واضح جنگ علیه دولت هند در ننگرهار، تشکیل گردان انتحاری منصوری در بدخشان به هدف استقرار در مرز تاجیکستان، حمایت از جماعت انصارالله تاجیکستان و اجازه دادن به اعضای آن برای مستقر شدن در مرزهای تاجیکستان و همچنین حمایت از فعالیت اعضای حرکت اسلامی ازبکستان که دشمنان درجه یک دولت ازبکستان هستند، همه بیانگر تبدیل شدن افغانستان به پایگاه تروریزم بین ‌المللی است. (وفایی، ۱۴۰۱)

اولویت های اقتصادی-امنیتیِ تاشکند، محرک هایی در ترغیب جامعه جهانی برای رسمیت بخشیدن به طالبان

ازبکستان در میان سه همسایه شمالی در تعامل با طالبان فعال ترین بوده است. چنانچه به گزارش عرب نیوز، مقامات ازبکستان چند سالیست که به طور غیررسمی با اعضای طالبان ملاقات می کنند؛ بنابراین زمانی که این گروه در ماه اوت سال گذشته قدرت را به دست گرفت، تاشکند آماده تعامل با آنها بود. گرچه ازبکستان رسما طالبان را به عنوان دولت قانونی افغانستان به رسمیت نمی شناسد، اما به روابطی عملگرایانه با این گروه می بالد.

بلافاصله پس از تصرف کابل توسط طالبان در سال گذشته، یک مقام ارشد ازبکستان گفت که ازبکستان را می توان به عنوان یک رهبر و الگویی در آسیای مرکزی در برخورد با طالبان در نظر گرفت. با این حال، روابط ازبکستان و طالبان پیچیده تر از آن چیزی است که به نظر می رسد. تجارت بین این دو در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۷۷۶ میلیون دلار بود و پیش از تسلط طالبان برنامه هایی برای افزایش آن به ۲ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۳ وجود داشت. هر چند با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان این امر دیگر بعید به نظر می رسد.

به هر روی طبق گزارش ایندیپندنت فارسی، ازبکستان که برای رسیدن به نقطه اوج اقتصادی در آسیای میانه با دیگر همسایگانش به شدت در رقابت است، به افغانستان به عنوان بازاری می‌نگرد که ممکن است مزایای اقتصادی و امنیتی بسیاری برایش داشته باشد. از ازبکستان اکنون به عنوان یکی از قدرت‌ های اقتصادی آسیای میانه یاد می‌شود که بر اساس پیش‌ بینی بانک جهانی، از لحاظ آهنگ رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۱، از روسیه هم سبقت گرفته است. بنابراین اولویت های امنیتی و اقتصادی از مناسبات ازبکستان با طالبان عاملی برای تضمیت پیوندهای دوجانبه آتی است.

چندی پیش در اوایل آپریل ۲۰۲۲ ازبکستان اولین محموله ترانزیتی خود را از طریق پاکستان و افغانستان تحت کنترل طالبان دریافت کرد و برای ازبکستان، این به معنای اولویت دادن به یک سیاست جنوبی است، زیرا به دنبال اثبات هویت خود در منطقه و ایجاد شرکای تجاری جایگزین مناسب است. اگرچه این ترانزیت محمولۀ چندانبزرگی نبود، اما می ‌تواند حاکی از تغییری بزرگ در مسیرهای تجاری برای این کشور محصور در خشکی آسیای مرکزی باشد، و وابستگی حیاتی آن به روسیه را برای مسیرهای تجاری‌ کاهش داده و ازبکستان را قادر سازد تا سیاست تجاری مستقل ‌تری ایجاد کند.

هرچند روسیه از لحاظ تاریخی یک شریک تجاری کلیدی و مسیر اصلی ورود کالاهای ازبکستانی به بازارهای جهانی بوده است، اما رویدادهای اخیر در اوکراین به ویژه سیاست نگاه به جنوب میرضیایف را تسریع کرده است. موقعیت ازبکستان در میانه آسیای مرکزی منبع قدرت و همچنین آسیب پذیری است. بهترین جایگزین برای ازبکستان به جای مسیرهای تجاری روسیه، جنوب است. ازبکستان کشوری به طور مضاعف محصور در خشکی است، بنابراین همواره در حاشیه بازارهای بزرگ جهانی باقی مانده است. با این حال، از زمانی که شوکت میرضیایف در سال ۲۰۱۶ به قدرت رسید، ازبکستان به طور هدفمند برای رسیدگی به این مسائل و تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری خود گام برداشته است. با این کار نگاهی به سمت جنوب داشته و مسیر پاکستان بیشترین توجه را به خود جلب کرده است.

نقطه شروع استراتژی ازبکستان دسترسی به بنادر دریایی پاکستان بوده است. موافقت نامه تجارت ترجیحی (PTA) در مارس ۲۰۲۲ بین پاکستان و ازبکستان در مجموع ۳۴ کالا امضا شد. این موافقت نامه از توافقنامه تجارت ترانزیتی پاکستان و ازبکستان (AUPTT) که دو کشور در ژوئیه ۲۰۲۱ امضا کردند، ناشی می شود. بر اساس این توافق، کامیون ‌های ازبکستان اجازه دارند کالاها را مستقیما از طریق افغانستان به بنادر دریایی پاکستان در کراچی، گوادر و محمد بن قاسم حمل کنند. اما کلید این قراردادها افغانستان است؛ زیرا بین ازبکستان و پاکستان قرار دارد.

بنابراین، غلبه بر دورافتادگی جغرافیایی ازبکستان و تغییر ساختارهای اقتصاد خود، که به طور فزاینده ای به سمت صادرات کالا به همسایگان خود گرایش پیدا کرده است، به یک تلاش چند دهه ای برای ازبکستان تبدیل شده است. بخش مهمی از این امر شناسایی و گسترش آن به بازارهای غیر سنتی است و به نظر می رسد پاکستان و افغانستان کلیدهای بازگشایی آرزوهای ازبکستان در منطقه هستند. (Burna-Asefi, 2022)

جمع بندی

در نهایت می توان گفت ازبکستان در پیِ ایفای نقش رهبری در میان همسایگان خود از طریق همکاری است و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان ممکن است آزمونی برای قدرت نمایی و گسترش تعاملات ازبکستان باشد. در حالیکه سرعت حمله طالبان برای کسب قدرت در افغانستان جهان را غافلگیر کرد، اما آزمونی برای تحقق آمالِ ازبکستان جهت اقدام به عنوان یک کارگزار قدرت منطقه ای را نیز فراهم کرد. تاشکند افغانستان را نه به عنوان یک منبع تهدید، بلکه به عنوان منبع توجه بین المللی می بیند. از زمان به قدرت رسیدن میرضیایف، او فعالانه از موضوع افغانستان برای جلب توجهات برای تمرکز بر اهمیت ازبکستان در منطقه استفاده کرده است.

شاید بتوان گفت ازبکستان سعی دارد با حفظ تعاملات خود با افغانستان هم زمینه ساز ثبات منطقه ای گشته و هم مراودات تجاری و اقتصادی خود را تضمین سازد. چنانچه با رویکردی از یکی به نعل و یکی به میخ زدن، از یک سو بر عدم انکار واقعیتی به نام طالبان و از سوی دیگر بر لزوم تعجیل همسویی و هماهنگی جامعه جهانی برای رسمیت بخشی به این گروه تاکید دارد.

تاشکند در گام نخست برای دفع خطراتی احتمالی از سوی گروه هایی افراطی چون داعش، القاعده و تحریک اسلامی ازبکستان، و از سوی دیگر جهت تضمین اقتصاد و تجارت خود، سعی در ترغیب جامعه جهانی برای پذیرش موجودیتی انکار ناشدنی به نام طالبان دارند. ازبکستان که در آستانه فرصت هایی بزرگ می باشد امیدوار است بادهای سیاسی منطقه ای به ویژه دررابطه با ظهور نوطالبان آینده این کشور را از مسیر خود منحرف نکنند.

منابع:

– وفایی، مختار، (۱۴۰۱)، «شلیک ده موشک به خاک ازبکستان؛ ظهور کابوس آسیای مرکزی از شمال افغانستان»، https://www.independentpersian.com/

– Burna-Asefi, Sophia Nina, (2022), “Uzbekistan Looks South for New Trade Routes”, https://thediplomat.com/2022/04/uzbekistan-looks-south-for-new-trade-routes/
– Eurasianet, (2022), “Uzbekistan warns of security risks of failing to prevent Afghan humanitarian crisis”, https://eurasianet.org/uzbekistan-warns-of-security-risks-of-failing-to-prevent-afghan-humanitarian-crisis
– Hashimova, Umida, (2021), “Tajikistan and Uzbekistan Take Different Approaches to Afghanistan”, https://thediplomat.com/2021/09/tajikistan-and-uzbekistan-take-different-approaches-to-afghanistan/
– Lillis, Joanna, (2022), “Uzbekistan hails Taliban ban on poppy cultivation in Afghanistan”, https://eurasianet.org/uzbekistan-hails-taliban-ban-on-poppy-cultivation-in-afghanistan
– Schmitz, Andrea, (2022), “Central Asia’s Muslims and the Taliban”, German Institute for International and Security Affairs, swp comment, NO.17

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا