ولایت فاریاب؛ ترسیم چهره ای متفاوت از افغانستان (۲۰)

دوشنبه ۱۳ تیر (سرطان)۱۴۰۱- ۴/ ۷/ ۲۰۲۲

ولایت فاریاب یکی از ولایات باستانی شمال افغانستان است و شهر میمنه مرکز اداری فاریاب، از جمله شهرهای مشهور و تاریخی این سرزمین به شمار می رود. فاریاب نام تاریخی است که در جمله علاقه های باستانی جوزجانان و خراسان مورد بحث تاریخ‌نویسان بزرگ مانند ابن حوقل و مولف گمنام، حدود العالم من المشرق الی المغرب و سایر محققین بوده است. از نوشته های ابن خردادیه، اصطخری و یعقوبی جغرافی نویسان قرن سوم چنین استنباط می شود که در آن زمان فاریاب جزء ولایت جوزجان به شمار نمی رفته و مستقیما از شهرهای خراسان محسوب می شده است. طبق نوشته حدود العالم من المشرق الی المغرب، در قرن چهارم شهر فاریاب از توابع جوزجان شمرده می شده و شهری آباد و بر سر شاهراه کاروان بوده است.

ولایت چهار فصل

فاریاب ۱۴ ولسوالی دارد که عبارتند از: پشتونکوت، المار، قیصار، خواجه سبزپوش، شیرین تگاب، دولت آباد، بلچراغ، گرزیوان، اندخوی، قرمقُل، قُرغان، خانچارباغ و کوهستان. ولسوالی غورماچ که در گذشته بخشی از ولایت بادغیس بود، از سال ۱۳۸۷ بدین سو براساس حکم عالی ریاست جمهوری با هدف توسعه و افزایش امنیت به ولایت فاریاب به طور موقت الحاق گردید.

ساکنان فاریاب را اقوام ازبک، تاجیک، پشتون، ایماق، ترکمن، عرب، هزاره و مغول تشکیل می دهد. اقوام دیگری چون ناقلین (کوچی ها) در ولسوالی های دولت آباد، شیرین تگاب، المار، قیصار و پشتونکوت سکونت دارند. زبان های رایج آن را ازبکی، فارسی دری، ترکمنی و پشتو تشکیل می دهند. مردم فاریاب از نظر اخلاق اجتماعی مردمانی حلیم، بردبار، مهمان نواز، شجاع و با همت هستند.

ولایت فاریاب از جانب شمال به کشور ترکمنستان و از طرف جنوب با ولایات غور و بادغیس، از شرق با ولایت جوزجان و سرپل و از سوی غرب و شمال ِغرب با سرحد پنجده و ولایت بادغیس همسایگی دارد. مساحت فاریاب طبق گزارشات اداره احصائیه مرکزی افغانستان ۲۰۷۹۷۶ کیلومتر مربع و جمعیت آن در محافل رسمی بیش از دو میلیون نفر قلمداد می گردد.

اقلیم فاریاب متوسط و آب و هوای آن به ویژه در بهار، بارانی و دارای بارندگی های زیادی می باشد و برای اینکه محصولات فراوان کشاورزی را در قبال داشت، در گذشته فاریاب را گدام افغانستان می گفتند. گرمای هوا در تابستان معمولا تا ۳۶ درجه سانتی گراد بالا می رود اما در خشک‌سالی های گرمای تابستان به ۴۵ درجه سانتی گراد نیز می رسد. ولایت فاریاب سالانه بین ۲۶۰۰ الی ۳۰۰۰ ساعت آفتاب داشته و بقیه ساعات سال آب و هوا بین ابری، نیمه ابری و یا همراه با بارندگی می باشد.

ولایت اقتصاد محور

ولسوالی شیرین تگاب، در ۵۰ کیلومتری شمال شرق مرکز در مسیر شاهراه میمنه- جوزجان واقع شده است. بزرگ ترین و با کیفیت ترین معدن گچ در شمال کشور و معدن گوگرد، در منطقه آستانه بابای شیرین تگاب موجود است. ۱۰ مرکز گچ پزی مشغول تولید بوده و این گچ علاوه بر اینکه در ولایات شمال بازار خوبی پیدا کرده، از لحاظ کیفیت، گچ ایران و ولایت بلخ را نیز شکست داده است. از منظر صنایع دستی، قالی شیرین تگاب شهرت ملی و بین المللی دارد و یک تخته قالی ۶ متره تا ۱۵۰۰ دلار به فروش می رسد.

ولسوالی دولت آباد در ۶۲ کیلومتری شمال شرق میمنه و در امتداد شاهراه میمنه قرار دارد. بزرگ ترین منبع نمک افغانستان در ولسوالی دولت آباد است که از ده سال به این سو یک تن آن ۱۲۰ افغانی به اجاره داده شده است. این ولسوالی از مناطق گرمسیر فاریاب محسوب می شود، آب زیرزمینی آن به دلیل نزدیکی معدن نمک، شور است و آب زراعتی نیز ندارد. برخی زمین های آن در فصل بهار از سیلاب ها آبیاری می شود.

ولسوالی اندخوی یک مساحت وسیع را در مرز با ترکمنستان پوشش می دهد و در ۱۲۶ کیلومتری شمال شرق شهر میمنه مرکز فاریاب و بر سر راه ابریشم واقع شده است. بندر ترانزیتی و تجارتی آقینه که افغانستان را با ترکمنستان و از آنجا به آسیا، اروپا، امارات متحده عربی و برخی نقاط دیگر جهان وصل نموده است در ۳۶ کیلومتری این ولسوالی قرار گرفته و روزانه صدها عراده وسایط اموال تجارتی را از دیگر کشورها به افغانستان انتقال می دهند. گمرک آقینه در سال ۱۳۹۱ بیش از ۲/۲ میلیارد افغانی درآمد داشته است.

ولسوالی بلچراغ بیشتر از کوه ها و تپه ها تشکیل شده و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق شهر میمنه واقع است. معدن آهن و زغال سنگ در مناطق قورچی و کولیان این ولسوالی قرار دارد. معدن اورانیوم نیز در منطقه خواجه غار از توابع ولسوالی گرزیوان ولایت فاریاب دیده شده است. گرزیوان آب و هوای معتدل و آب فراوان دارد. کوه ها، دره ها، شرشر آب و تپه های حاصلخیز آن به زیبایی طبیعت افزوده و محل تفریح مردم فاریاب می باشد. میوه های گوناگون بخصوص چهارمغز(گردو) در اکثر نقاط آن به وفور یافت می شود. مردم این ولسوالی به کشاورزی و دامداری مشغولند و کچالوی(سیب زمینی) مورد نیاز فاریاب و حتی ولایت جوزجان از همین ولسوالی تأمین می گردد.

ولسوالی المار در ۲۶ کیلومتری غرب شهر در امتداد شاهراه هرات- میمنه قرار دارد. در این ولسوالی سنگ مرمر با رنگ های مختلف، رخام و سنگ های رنگی که در نمای ساختمان ها به کار گرفته می شود، موجود است اما به شکل غیرفنی استخراج می شود. تابستان این ولسوالی گرم و زمستان آن معتدل است. انگور، کشمش سیاه و خربوزه(خربزه) المار در شمال کشور در شیرینی و طعم خوش شهرت دارد.

ولسوالی قیصار در ۶۲ کیلومتری غرب مرکز در امتداد شاهراه هرات- میمنه واقع بوده و یکی از ولسوالی های بزرگ و پرجمعیت فاریاب محسوب می شود. معدن بزرگ نفت و گاز (خواجه اسپلان) در ۲۰ کیلومتری مرز ترکمنستان و در ۴۰ کیلومتری مرکز ولسوالی قیصار قرار دارد که کار برآورد و بهره برداری این معدن بزرگ در سال ۱۳۵۶ توسط متخصصین روسی و افغانی در دو نقطه شروع گردید و با کودتای ۱۳۵۷ کار این معدن متوقف گردیده و تمام دستگاه ها، وسایط و عراده جات طی ۲۵ سال جنگ غارت گردید. مردم مناطق دور و نزدیک نفت تصفیه نشده را برای سوخت استفاده نموده و در بازارها به فروش می رساندند اما فعلا استفاده از آن ممنوع است. انگور و کشمش قیصار در سطح کشور شهرت و بازار خوبی دارد. مردم قیصار علاوه بر باغداری، کشاورزی و دامپروری در صنعت قالی نیز دست بالایی دارند. هر قالی ۶ متره تا ۸۰۰ دلار آمریکایی در بازارهای کشور به فروش می رسد.

فاریاب از جمله ولایات شمال کشور بوده و دارای معادن طبیعی غنی مانند نفت، گاز و نمک است. اما این ولایت تاکنون در ردیف ولایاتی قرار دارد که کار اندکی بر ذخایر معدنی آن صورت گرفته است. تحقیقات و مطالعات در سال های گذشته نشان می‌دهد که ذخایر فراوان معدنی در این ولایت وجود دارد و اگر شرایط مساعد شود، امکانات و وسایل تکنیکی موجود باشد از جمله ۲۱۲ عنصر فلزی و سنگین، ۷۰ درصد آن قابل بهره‌برداری است. اما این ولایت در ادوار مختلف به باد فراموشی دولت‌ها قرار گرفته است.

معادن نمک، گچ، سنگ رُخام، مرمر، زغال سنگ و ذخایر بزرگ نفت و گاز از جمله معادن شناخته شده در این ولایت بوده و مطالعات اخیر نشان می دهد که فاریاب دارای بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز در منطقه‌ است. متخصصین ترکی و آمریکایی در این اواخر ذخایر بزرگ نفت و گاز را در فاریاب کشف نمودند که در شش دهه اخیر بی سابقه بود و به زودی فاریاب مرکز نفت و گاز در منطقه اعلام خواهد شد. متخصصین بر این باورند که اگر ذخایر معدنی فاریاب استخراج شود، نه تنها اقتصاد این ولایت رشد می کند بلکه اقتصاد کشور تقویت شده و زمینه کار برای هزاران تن مهیا می گردد.

هفت چاه نفت در ولسوالی قیصار در سال ۱۳۵۵ توسط تصدی نفت و گاز شمال کشف شده است که تنها در یک چاه به عمق هزار متر در منطقه علی گل این ولسوالی، ۳/۲ (دو ممیز سه) تن نفت تخمین و محاسبه گردیده بود. این در حالی است که وزارت معادن می گوید که تحقیقات نشان می دهد که بزرگ ترین منبع گاز طبیعی در سطح ولایات شمال در ولسوالی اندخوی فاریاب تثبیت شده است. این تحقیقات به هند و دبی ارسال شده و نتیجه آن به وزارت معادن افغانستان فرستاده شد که براساس آن اندخوی در سطح ولایات شمال از گاز طبیعی غنی برخوردار است.

معدن زغال سنگ در ولسوالی المار در ۶۰ کیلومتری شهر میمنه واقع است اما تاکنون در مورد آن مطالعه دقیق صورت نگرفته است. معدن اورانیوم در ولسوالی گرزیوان، معدن آهن در ولسوالی بلچراغ و معدن گوگرد در ولسوالی شیرین تگاب نیز از جمله گنج های پنهانی زیرزمینی است که اکثر این معادن دست نخورده بوده، تا حال کشف نشده و یا از آن استفاده صورت نگرفته است.

فاریاب در تولید قالی شهرت بسزایی دارد و مشهور ترین قالی افغانستان در فاریاب تولید می‌شود که حتی شهرت جهانی دارد. بیش از ۶۵ درصد مردم ولسوالی های چهارگانه (اندخوی، قرمقُل، قُرغان و خانچارباغ) از طریق صنعت قالی امرار معاش می‌کنند. مردم ولسوالی های دولت آباد، شیرین تگاب، خواجه سبزپوش، بلچراغ و قیصار نیز قالی بافی می کنند که معروف ترین قالی ها به نام علی خواجه، مَوری و تکاب شیرین یاد می شود. در صنعت قالی بیشتر زنان اشتغال دارند. آنها به شکل خصوصی صنایع دستی را تولید و عرضه می کنند که در شهر میمنه مرکز ولایت فاریاب و هشت ولسوالی دیگر دکان های صنایع دستی زنان فعالیت دارد و انجمن های اجتماعی ثبت شده در ریاست امور زنان آن را جمع آوری نموده و در بازارهای محلی به فروش می رسانند. در مناطق و ولسوالی های دیگر ولایت فاریاب مردم به بافتن گلیم نیز مشغولند و همچنین پروژه‌ هایی که از جانب دفاتر خصوصی بخاطر بافتن گلیم پیشنهاد می گردد، بیشتر بانوان روستایی در آن مشارکت می کنند که این یک دست‌آورد و پیشرفت بزرگ صنعت در سطح ولایت است. فاریاب با ترکمنستان هم مرز است و اقتصاد بیشتر مردم آن به قالی بافی و کشاورزی و دامپروری متکی است. بندر آقینه در ولسوالی اندخوی و سرحد ترکمنستان واقع بوده و اموال تجارتی به خصوص مواد نفتی و خوراکی از کشورهای آسیای میانه، اروپا، امارات عربی، ایران و چین وارد شده و صنایع دستی (قالی و گلیم) و فرآورده های کشاورزی مانند پسته و بادام و پوست حیوانی صادر می گردد.

قطب مذهبی -باستانی افغانستان

در فاریاب ده ها زیارتگاه وجود دارد که می‌توان از زیارت امام صاحب، شاه مردان (قدمگاه حضرت علی علیه السلام )، آرامگاه تاریخی آلتی خواجه عزیزان (اصحاب کهف) در داخل مغازه ۶ جسدی که چادر ها آن را پوشانده است، محسوس می‌گردد. در طرف شرقی این اجساد، جسد های خشکیده یک باز، یک آهو، یک سگ شکاری که دهان آن در ران آهو چسبیده، مشاهده می‌شود؛ مانند داستانی که در قصص الانبیا وجود دارد. همچنان آرامگاه لقمان حکیم (لقمان باعورا) که قصه آن در قرآن مجید آمده است، آرامگاه دانیال پیامبر علیه السلام، زیارت بتوجان خواجه سبزپوش، خواجه المار، آرامگاه غایب اولیا، آرامگاه خواجه بلچراغ و آرامگاه تربت جام بابا در شهر میمنه واقع شده است.

تپه میسره، حوض سلطان سنجر ماضی (جلال الدین اکبر پسر سلطان محمد خوارزمشاه) در قیصار، بند سلطان سنجر که محل تابستانی یا قصر ییلاقی جلال الدین اکبر بوده که بر اثر جنگ های خونین زیر آب و خاک مدفون شده است. از سه دهه گذشته با این سو آثار گرانبهایی شامل زیورآلات، ظروف، کمربندهای زرین دانه نشان، سنگ های قیمتی، آلات مرصع کاری شده و صندوقچه های ظريف از زیر خاک بیرون آورده شده و به خارج از افغانستان با قیمت هنگفت به فروش می رسد. این منطقه سه دهه تمام مورد کاوش افراد غیرقانونی قرار گرفته، آثار گرانبهای زیادی به دست آمده و از طریق قاچاق به فروش رسیده است.

مقبره سیف الملوک در قلب شهر میمنه واقع شده که آثار کمی از این مقبره باقی مانده است. سیف الملوک در عصر سلیمان نبی (ع)، پسر پادشاه یمن یا مصر و رفیق و هم سن وفادار او در قصه کتاب الف لیلة یا هزار و یک شب که قدیمی ترین کتاب اساطیری شرق است نیز شامل این مقابر می شود.

جدال سیاست و اقتصاد

جنگ در فاریاب: از سال ۲۰۱۷ و تا قبل از سقوط کامل افغانستان به دست طالبان در ماه اوت، جنگ در این ولایت شدت گرفته، به طوری که طالبان در سال ۲۰۱۷ کنترل اکثر شهرستان های این ولایت را به دست گرفته بود؛ در این بین بیشتر مناطق نزدیک به مرکز نیز در تصرف طالبان در آمد. به طوری که در این سال نیروهای امنیتی هشدار داده بودند که شهر میمنه ممکن بود به دست شورشیان بیافتد. در واقع در این سال جنگ در ماه فوریه و اوایل ماه مارس از شهرستان هایی مانند خواجه سبزپوش و شیرین تگاب درگرفته بود که به مرکز ولایت و جایی که میمنه را به اندخوی -دومین شهر بزرگ فاریاب- متصل می کند نزدیک بود. از طرف دیگر، جنگ دولت آباد و قرغان نیز در حال بالا گرفتن بود. در در همین میان در ۶ ماه مارس نیروهای دولتی افغانستان ادعا کرده بودند که ولسوال (فرماندار) در سایه طالبان برای این ولایت را کشته اند که طالبان در همان روز به سرعت این گفته را تکذیب کردند.

در واقع طالبان از سال ۲۰۱۷ در هریک از ۱۵ ولسوالی این ولایت موقعیت قابل توجهی را علیه دولت داشتند به طوری که به گفته روزنامه نگاران در آن زمان، طالبان کنترل ۹ شهرستان شیرین تگاب، خواجه سبزپوش، دولت آباد، پشتون کوت، المار، قیصر، بلچراغ، کوهستان و گرزیوان را در دست داشتند. در حالی که دولت فقط کنترل مراکز شهرستان ها و چند روستای مجاور در نزدیکی این شهرستان ها را برعهده داشت. در این میان غورماچ نیز در ماه اوت ۲۰۱۷ تحت کنترل کامل طالبان قرار گرفت. همچنین، به گفته فعالان مدنی در این ولایت در آن زمان طالبان پس از حملات شدید در ماه اوت ۲۰۱۷ در اطراف مرکز این ولایت، نیروهای امنیتی افغانستان را از چند مکان استراتژیک بیرون راندند.  با این وجود، بیشترین حضور طالبان در پشتون کوت در جنوب مرکز این ولایت بود. چراکه این منطقه از لحاظ استراتژیک مهم است. زیرا، دارای بند برق آبی است که آب آشامیدنی میمنه را تامین می کند. همچنین طالبان حضور قدرتمندی در امتداد شاهراه حلقوی که مزارشریف را درشمال به هرات در غرب وصل می کند، داشتند. در آنجا شورشیان به طور مداوم نقاط بازرسی سیار ایجاد کردند. همچنین، در اواخر نوامبر ۲۰۱۷ آنها شاهراه شهرستان خواجه سبزپوش را برای چند روز مسدود کردند.

پیشینه درگیری: فاریاب از سال ۲۰۱۷ و حتی قبل تر  به یکی از فعال ترین جبهه ها در جنگ بین طالبان و دولت افغانستان تبدیل شده بود. اما مناقشه فاریاب تنها محدود به درگیری های طالبان و دولت نبوده است. بلکه درگیری های جناحی بین احزابی چون جمعیت و جنبش اسلامی و بعدها بین جنبش و دولت مرکزی وجود داشته است که منجر به تجهیز مجدد فرماندهان محلی شد. از طرف دیگر، وجود فساد و عدم هماهنگی بین نیروهای امنیتی محلی و نفوذ فزاینده مدارس دینی مربوط به گروه های تندرو منجر به تقویت ناامنی در این ولایت شد. که در این میان غیرنظامیان بهای سنگینی را پرداخت کردند. به طوری که براساس گزارش یوناما برای سال ۲۰۱۷ فاریاب به عنوان استانی با بالاترین میزان تلفات غیرنظامی در رتبه پنجم قرار داشت و تعداد کل کشته ها و مجروحان در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ افزایش بافته بود. همچنین به گزارش یوناما فاریاب جز سه ولایتی بود که افزایش قابل توجهی در مرگ و جراحات غیرنظامیان در نبردهای زمینی داشت. در سال ۲۰۱۶ نیز یوناما گزارش داد که فاریاب یکی از سه ولایتی بود که بیشترین آسیب را از جا به جایی های ناشی از درگیری دیده بود و همچنین بیشترین تعداد ربوده شدگان غیرنظامیان توسط گروه های مسلح غیرقانونی طرفدار دولت را داشت. در سال ۲۰۱۸ رنج غیرنظامیان فاریابی ادامه یافت. به گونه ای که خبرگزاری پژواک که آمار ماهانه درگیری ها را گردآوری می کرد گزارش داد که در ماه فوریه این ولایت در میان شش ولایت جنگ زده کشور بوده و چهارمین تلفات را متحمل شده است.

وجود اختلافات بین طالبان در فاریاب: اما در دو دهه گذشته و حضور طالبان در این ولایت خالی از چالش نبوده است. یکی از این چالش ها وجود اختلافات بین اعضای طالبان بود. به طور مثال، از سال ۲۰۰۹ در راستای سیاست غیرپشتون سازی طالبان به رهبران ازبک خود اجازه داد که رهبری شورشیان در این ولایت را برعهده بگیرند که باعث ایجاد تنش بین فرماندهان پشتون و غیر پشتون در برخی مناطق فاریاب شد. هرچند که رهبری طالبان در این ولایت مختلط بود. به طوری که والی سایه، مفتی مظفر ازبک و از استان همجوار سرپل بود در حالی که ملاجاوید معاون وی از پشتون های ولسوالی قیصار بود. اما به گفته برخی از فرماندهان طالبان ازبیک در فاریباب، برخی از فرماندهان پشتون طالبان دستورات والی در سایه را نادیده می گرفتند. در همین رابطه مفتی مظفر والی سایه استان برای جلوگیری از تنش های بیشتر به جنگجویان تحت فرمان خود دستور داده بود که فقط در مناطق خود عملیات داشته باشند و حملات مشترک و گسترده علیه نیروهای امنیتی دولتی انجام ندهند.

با این حال این ولایت یکی از فعال ترین جبهه های جنگ در افغانستان و در شمال غرب کشور بود. چنانچه که نیروهای طالبان فعالیت چشمگیری در این ولایت از جمله در نزدیکی مرکز استان داشتند. که این امر نگرانی های زیادی را از تصرف مرکز توسط طالبان ایجاد کرده بود. به گونه ای که به نظر می رسید داستان کندز در سال ۲۰۱۵ در حال تکرار است(Ali,Ruttig,2018).

جنگ های چند دهه اخیر مردم را وادار ساخته است تا از مناطق دوردست به مرکز ولایت مهاجرت کنند. در این ولایت مردم در تامین امنیت نقش برازنده و خوبی را ایفا می کنند. صلح و امنیت از نیازهای اساسی مردم این ولایت است، زیرا زیربنای توسعه و حکومت داری صلح است؛ بنابراین مردم به هیچ وجه جنگ را نمی خواهند. چالش های عمده و اساسی که در کنار مخالفین مسلح دولت، مردم را آزار می دهد، وجود گروه های مسلح غیرمسئول در شهر میمنه و سایر ولسوالی ها است. مردم از ظلم و جنایات این افراد که در نقش خیزش های مردمی فعالیت دارند، نقش مردم را در آوردن صلح به چالش کشیده است و مردم فرصت ابراز نظر ندارند. برخی از ولسوالی ها که تحت تصرف مخالفین دولت قرار دارد باعث شده تا به اقتصاد این ولایت نیز ضربه وارد گردد.

موقعیت فاریاب یکی دیگر از مولفه های مثبت و با ارزش بوده که باعث عبور شاهراه حلقوی از این ولایت گردیده است که این شاهراه غرب افغانستان را به شمال آن وصل و نقطه اتصال میان دو منطقه با اهمیت افغانستان است. شاهراه حلقوی واقع شده در این مسیر به گونه ای اساسی تعمیر شده است اما مخالفین مسلح دولت این جاده را مین گذاری کرده و به گونه ای تخریب نموده اند که نیاز جدی به ترمیم دوباره دارد. اگر به صورت جدی و دائم امنیت این شاهراه تامین شود، خط آهن از ترکمنستان به داخل افغانستان آمده و ممکن است تا کشورهای همسایه افغانستان امتداد یابد. موقعیت فاریاب می تواند ترانزیت خوب، ساده و ارزان میان کشورهای آسیای میانه با ایران و هند و حتی اروپا گردد.

هنگامی که ستیزه جویان طالبان به عنوان حاکمان افغانستان در ماه اوت بازگشتند، رهبران آنها قول دادند دولتی ایجاد کنند که شامل همه اقوام و مذاهب افغانستان باشد، این اقدام برای متقاعد کردن جامعه جهانی بود که دولت جدید را از نظر دیپلماتیک به رسمیت شناخته و مورد حمایت مالی قرار دهد؛ اما نزدیک به ۶ ماه بعداز روی کار آمدن آنان، این وعده هنوز عملی نشده است. کابینه ۳۳ نفره همچنان تحت سلطه تندروهای قومی پشتون و سنی است که بیشتر مناصب حکومتی را در دست دارند. اعضای اقلیت هزاره شیعه که مدت هاست تحت ستم قرار گرفته اند در برخی از استان ها از خانه های خود بیرون رانده شده اند. علی رغم تلاش های طالبان برای به رسمیت شناخته شدن، جامعه جهانی همچنان به نیات آنان مشکوک است.

در ولایت فاریاب، جایی که بیشتر ساکنان آن از قومیت ازبک هستند، شکاف های قومی ماه هاست که عمیق تر شده است. با وجود اینکه بسیاری از مقامات امنیتی و سیاسی در سطح متوسط ازبک هستند، اکثر ساکنان انتصاب یک والی ترکمن و یک پشتون به عنوان معاون والی توسط طالبان را تلاشی برای کاهش نفوذ قومیت خود می دانستند. طالبان برای کنترل خیزش مردمی در شهر میمنه، مرکز ولایت فاریاب افغانستان، تیپ بمب گذاران انتحاری تازه تاسیس را مستقر کرده است.

به نظر می رسد که ناآرامی علیه حاکمان طالبان در حال وقوع است. میمنه در روزهای اخیر شاهد خیزش مردمی در حمایت از مخدوم عالم فرمانده ارشد و برجسته طالبان است که توسط وزارت دفاع رژیم طالبان بازداشت شده بود. به گزارش خامه پرس، پس از دستگیری مخدوم عالم، فرمانده محبوب ازبک ها، صدها تن از مردم ولایت فاریاب در روز پنجشنبه ۱۳ ژانویه ۲۰۲۲ میلادی به خیابان ها ریختند و خواستار آزادی وی شدند. درگیری بین جنگجویان ازبک و پشتون طالبان در جریان تظاهرات رخ داد و جنگجویان طالبان پشتون مجبور به ترک شهر شدند.

معترضان می گویند که «حکومت مرکزی طالبان» باید هر چه زودتر مخدوم عالم را آزاد کند، در غیر این صورت، اعتراضات ادامه خواهد یافت. آنها در مقابل فرمانداری فاریاب خیمه تحصن برپا کردند. حامیان مخدوم عالم هشدار داده اند که در صورت عدم رها شدن فرمانده آنها توسط رهبران طالبان، پرچم “امارت اسلامی افغانستان “در ولایت فاریاب”برای همیشه برداشته خواهد شد.

اگرچه جنگجویان طالبان برای نمایش قدرت در یکی از شهرهای شمال غرب افغانستان رژه رفتند، اما اوضاع متشنج بود. مخدوم عالم مسئول مستقیم سقوط ۶ ولایت شمالی (فاریاب، جوزجان، سرپل، سمنگان، بلخ و بغلان) در سال گذشته به دست طالبان بود. رزمندگان عالم در پنجشیر نیز جنگیدند.

رسانه‌های افغانستان با اشتراک‌گذاری تصاویر و کلیپ‌های ویدئویی این تظاهرات گزارش می‌دهند که فرمانده مخدوم عالم توسط گروهی به رهبری ملا فاضل، معاون وزیر دفاع رژیم طالبان در شهر مزارشریف در ۱۲ ژانویه ۲۰۲۲ بازداشت شده است در حالیکه برای دیدار با فرماندهان تاجیک و ازبک رفته بود. طالبان ادعا می کنند که عالم در یک پرونده آدم ربایی دستگیر شده است، اما یک فرمانده تاجیک معروف به جنرال مالک گفته است که گروه تحت سلطه پشتون ها نمی خواهند قدرت را به اشتراک بگذارند. وی هشدار داد که فرماندهان ازبک، ترکمن و تاجیک طالبان به زودی با سرنوشت مخدوم عالم مواجه خواهند شد.

رژیم طالبان افغانستان در حال مبارزه با شورش جنگجویان اقلیت قومی در صفوف خود در شمال کشور است که نشانه ای از متلاشی شدن روابط در داخل اتحادی است که توسط گروه اسلامگرای تحت سلطه پشتون ساخته شده است. ازبک‌ها، تاجیک‌ها و سایر گروه‌ها در شمال افغانستان تسلط دارند و اگرچه به طور سنتی ضد پشتون‌ها بر طالبان تسلط داشتند، اما به این گروه پیوستند و نقش مهمی در فتح کشور در سال گذشته ایفا کردند، به این امید که سهم عمده‌ای از قدرت را به عنوان غنیمت جنگی به دست آورند. اما رژیم جدید طالبان اکثر مناصب ارشد را برای خود نگه داشت و از آن زمان تنش ها شروع به افزایش کرد. شورش جاری در فاریاب به دلیل آنچه که ازبک‌های محلی می‌گویند تبعیض پشتون‌ها بود، شعله‌ور شد. نقیب الله فایق، یکی از رهبران برجسته تاجیک ها و والی پیشین فاریاب در زمان رژیم قبلی طالبان، می گوید که به مخدوم عالم هشدار داده بود که رهبران طالبان از او استفاده می کنند و پس از تصرف کشور اقلیت های تاجیک، ترکمن و ازبک را از سرزمین مادری خود حذف خواهند کرد .(Kumar Jha,2022)

بنا به همه گفته ها، مخدوم عالم از نیروهای سرسخت طالبان بود. این فرمانده ۴۵ ساله ازبک به مدت دو دهه با نیروهای آمریکایی و افغان جنگید و به مدت ۵ سال در یک زندان تحت کنترل ایالات متحده زندانی بود. بازداشت عالم یکی از اولین چالش های داخلی رژیم طالبان را نشان می دهد که دریچه ای را به روی موانع پیش روی ستیزه جویان در حال گذار از یک شورش به یک نیروی سیاسی باز می کند. حکومت طالبان توسط پشتون ها رهبری می شود، اکثریت قومی در کشوری که در آن اقلیت ها برای ده ها به حاشیه رانده شده اند یا کمتر نمایندگی می شوند. برای بسیاری از ازبک ها، حماسه عالم حکایت از ادامه چنین سیاست هایی دارد.والی طالبان در ولایت فاریاب در مصاحبه ای اتهامات مربوط به تبعیض قومی را “بی اساس” خواند. وی تأکید کرد که تظاهرات که توسط مقامات دولت سابق سازماندهی شده بود، به سرعت توسط نیروهای طالبان سرکوب شد. او افزود دستگیری عالم نمونه ای از حکومت داری خوب طالبان است. قاری حفیظ الله پهلوان فردوس گفت: “این نشان می دهد که حکومت آن قدر جدی است که حتی فرماندهان یا مقامات عالی رتبه آنها که مرتکب هر اشتباهی می شوند، بالاتر از قانون نیستند”. اما حتی فردوس هم نمی داند چرا عالم دستگیر شده است. فردوس گفت: “دلایل دستگیری او هنوز برای ما روشن نیست. او توسط مقامات کابل دستگیر شد، آنها دلیل این بازداشت را بهتر می دانند”.

واشنگتن پست فهرستی از سوالات را برای طالبان ارسال کرد تا در مورد دستگیری عالم و پاسخ به اتهامات تبعیض توضیح دهد. بلال کریمی، معاون سخنگوی طالبان، پاسخ داد که «تحقیقات در این زمینه جریان دارد» و «هنوز تکمیل نشده است». او از اظهار نظر بیشتر امتناع کرد (Raghavan, 2022).

چالش های سیاسی فراروی حکومت فعلی، توسعه اقتصادی را با مشکلات جدی مواجه می کند و تا زمانی که وضعیت سیاسی افغانستان به ثبات نسبی نرسد، نمی توان به رشد اقتصادی رسید. علی رغم وجود پتانسیل های غنی اقتصادی در سراسر افغانستان که می توان ولایت فاریاب را نقطه ثقل این موقعیت خوب دانست، اما نابسامنی ها، عدم وجود حکومت همه شمول و عدم اعتماد مردم به سران دولت آینده این کشور در هاله ای از ابهام بوده و چشم انداز صلح و امنیت به آسانی قابل ترسیم نیست. در نتیجه، حکومت داری خوب در افغانستان همچنان یک مشکل بدون راهکار باقی خواهد ماند.

منابع

اداره ارگان های محلی مستقل افغانستان، پروفایل اقتصادی ولایت فاریاب

http://idlg.gov.af/en/categories/sar-e-poi-province/

Kumar Jha, Mrityunjoy (2022), “Taliban deploys suicide bombers to quell uprising in Afghanistan’s Faryab province”, https://www.indianarrative.com/world-news/taliban-deploys-suicide-bombers-to-quell-uprising-in-afghanistan-s-faryab-province-143621.html

Ali,Obaid,Ruttig,Thomas(2018), “Battle for Faryab: Fighting intensifies on one of Afghanistan’s major frontlines”, https://reliefweb.int/report/afghanistan/battle-faryab-fighting-intensifies-one-afghanistan-s-major-frontlines