بازگشت محتاطانه هند به افغانستان

۱۱ مرداد (اسد) ۱۴۰۱ – ۲/ ۸/ ۲۰۲۲

مانوج جوشی

مانوج جوشی روزنامه نگار و نویسنده هندی از سال ۲۰۱۳ در بنیاد تحقیقات آبزرور (ORF)، اتاق فکر مستقر در هند همکاری داشته است. وی پیش از آن ژورنالیستی حرفه‌ ای بود که به ‌عنوان سردبیر روزنامه «میل تودی» در این کشور مشغول فعالیت بود. در این مطلب تحلیلی نیز نویسنده با بررسی مسائلی چالش برانگیز و نگران کننده برای دهلی نو، در پیِ ارزیابی شرایط حال حاضر در افغانستانِ تحت حکومت طالبان و به منظور بازگشتِ هند به این کشور اما به گونه ای دست به عصا و ملاحظه کارانه می باشد. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.

گرچه دهلی نو به واسطۀ فروپاشی حکومت غنی در اواسط اگوست ۲۰۲۱ مستاصل گردید، لیکن پس از آن به سرعت در پی تثبیت حضور خود در افغانستان نوین تحت رهبری طالبان برآمد. بدین ترتیب تیمی به رهبری جی. پی سینگ، دبیر مشترک بخش پاکستان، افغانستان و ایران در وزارت امور خارجه هند و در اوایل ژوئن ۲۰۲۲ از کابل دیدار و با وزرای ارشد طالبان ملاقات کردند.

در حالی که هند به صراحت اعلام کرده است که هیچ یک از این مناسبات به معنای به رسمیت شناختن دولت جدید طالبان نیست، لیکن از دیگر سو، طالبان اهمیت سیاسی این دیدار را موضوعی بزرگ و مهم جلوه داده اند.

پس از سقوط حکومت اشرف غنی، دهلی نو سریعا وارد عمل شد تا بدین طریق خود را به عنوان کشوری ذی نفع و مشارکت کننده ای مهم در افغانستان معرفی و مطرح کند. در حالی که هند در حال القای این حس و در پی تداعی این تصور می باشد که این کشور دست تنها در حال پیشبرد بازی مدنظر خود در افغانستان است، اما در واقع باید گفت هند در هماهنگی نزدیکی با ایالات متحده و بر اساس منافعی مشترک با این قدرت جهانی عمل می کند. هر دو کشور در پی ایجاد ثبات در افغانستان، ترویج دولتی فراگیر و ممانعت از ایجاد فضایی مساعد برای رشد گروه های شبه نظامی هستند. در همین راستا تام وست، نماینده ویژه ایالات متحده برای افغانستان در ماه می ۲۰۲۲ با مقامات هندی و همچنین با عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی سابق افغانستان در دهلی نو گفتگو کرد.

هند به منظور تقویت روابط نزدیکتر با افغانستان دلایلی فراوانی دارد. گرچه بیانیه مطبوعاتی درراستای سفر جی. پی سینگ از “پیوندهای تاریخی و تمدنی” هند سخن به میان آورد؛ اما درحقیقت می توان گفت سیاست این کشور عمدتا از نگرانی هند مبنی براین مسئله نشات می گیرد که افغانستان تحت کنترل طالبان، باعث تقویت وزن و قدرتِ ژئوپلیتیک پاکستان خواهد شد.

لازم به ذکر است که گرچه طالبان به خودی خود تهدیدی برای هند تلقی نمی شود؛ اما روابط آن با پاکستان و گروه های جهادی مانند لشکر طیبه و جیش محمد برای هند موضوعی نگران کننده است. چراکه گرچه کشور افغانستان در مسیر محقق شدن آمال و اهداف اقتصادی قاره ای هند از جمله روابط نزدیک تر با آسیای میانه و ایران، کشوری قابل توجه و حائز اهمیت است؛ لیکن در حال حاضر، این اهداف و آمال به واسطۀ چالشی چون محاصره قدرت پاکستان در برابر دسترسی هند به منطقه با مشکل مواجه شده است.

ختم کلام و چکیده ای از کلیتِ چالش های مطروحه، در بررسیِ آکادمیک اویناش پالیوال، نویسنده و پژوهشگر هندی از دانشگاه سواس لندن دررابطه با سیاست هند پیرامون افغانستان با عنوانِ “دشمنِ دشمنِ من” تبیین شده است. ممکن است طالبان با اسلام آباد روابط نزدیکی داشته باشد، اما روابط تاریخی میان افغانستان و پاکستان دوستانه نبوده است؛ به ویژه با درنظر گرفتن مشاجره و جدال های این دو کشور همسایه در مورد خط دیورند (مرز افغانستان و پاکستان) و وضعیت پشتون های قومی که در سراسر مرز پاکستان و افغانستان زندگی می کنند. به واقع مسئله این است که طالبان برای گروه شورشی ضد پاکستان یعنی تحریک طالبان پاکستان، پناهگاه و مامنی امن فراهم می کنند.

اما روابط طالبان و پاکستان همچنان پیچیده و مبهم است. چراکه دولت موقت طالبان دربرگیرندۀ جناجی قدرتمند و حامی پاکستان و متکی بر شبکه حقانی می باشد؛ سازمان شبه نظامی اسلام گرایی که در دهه ۱۹۷۰ تأسیس و در حال حاضر به عنوان بخش برجسته و مهمی از طالبان فعالیت می کند. به نظر می رسد که طالبان به جای کمک به پاکستان جهت کنترل و تحدید طالبان پاکستان، درپیِ جوش دادنِ توافق صلح بلندمدتی به منظور پایان دادن به شورش چهارده ساله آنها علیه اسلام آباد است؛ معامله ای که مستلزم امتیازات قابل توجهی از سوی پاکستان باشد.

ایجاد یک منطقه قبیله ای باثبات در هر دو سوی خط دیورند خشونت را در هر دو کشور کاهش، و از ظهور مجدد گروه هایی مانند دولت اسلامی ولایت خراسان و القاعده نیز ممانعت می کند. اما این شرایط بازهم نگرانی هند دررابطه با دسترسی گروه های جهادی پاکستانی به خاک افغانستان را مرتفع نمی سازد. بنابراین هند به منظور تحقق هدف خود، به اهرم فشاری موثر و کارآمد برروی طالبان نیاز دارد؛ در صوررتی که مناسبات طالبان با دهلی نو برای رژیم حاضر در کابل، ابزاری از موازنه سازی در پاکستان را فراهم می کند.

مشاور امنیت ملی هند، آجیت دوال در نوامبر ۲۰۲۱ میزبان سومین نشست امنیت منطقه ای در مورد افغانستان در دهلی نو بود. و هند صراحتا این مسئله را مطرح کرد که هدفش نه احیای اتحادی برای سرنگونی طالبان، بلکه ممانعت از احیای گروه هایی مانند داعش ولایت خراسان و القاعده است. همچنین مسئلۀ عدم مداخله در امور داخلی افغانستان در گفتگوهای ژوئن ۲۰۲۲ نیز تکرار شد.

هند در فوریه سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که ۵۰۰۰۰ تن گندم جهت ارائۀ کمک های بشردوستانه در اختیار افغانستان قرار می دهد و اینکه، در امتیازی غیر معمول، پاکستان به این محموله ها اجازه داده تا از راه زمینی و از طریق خاک این کشور عبور کنند. کشور هند که از سال ۲۰۰۱ بزرگترین ارائه دهنده کمک های انکشافی در منطقه به افغانستان بوده؛ ۳ میلیارد دلار در پروژه های زیربنایی شامل مدارس، جاده ها، سدها و بیمارستان ها برای افغانستان سرمایه گذاری کرده است و اینها همه به نوعی اهرم فشار هند برروی طالبان را افزایش می دهد.

به هرروی می توان گفت همه موارد مذکور به تغییر و تحولات طالبان نوین بستگی دارد؛ چراکه بدون رهبری عالی چون ملا عمر، بنیانگذار اولین امارت اسلامی افغانستان در سال ۱۹۹۴، طالبانِ امروزی با چالش هایی در امتداد شکاف های قبیله ای، منطقه ای و شخصی مواجه خواهند بود.

دهلی نو تمایل خود جهت تقویت روابط با کابل به شیوه ای قاعده مند و سنجیده را نشان داده است؛ چنانچه هند در حال بررسی روندی به منظور از سرگیری پروازها برای شرکت ملی افغانستان به هند بوده و تیمی فنی را نیز در سفارت خود در کابل و برای ارائه خدمات کنسولی به افغان ها مستقر کرده است. اما چالش مهم و اساسی برای هند و ایالات متحده تخفیف نگرانی و بیم پاکستانی ها دررابطه با این امر است که حضور هند در افغانستان تهدیدی برای امنیت این کشور باشد. چنانچه اسلام آباد در گذشته از نیروهای نیابتی خود برای حمله  به اهداف هند – از جمله سفارت هند در کابل – بهره جسته است.

حمله داعش ولایت خراسان  به عبادتگاه سیک ها در کابل در تاریخ ۱۸ ژوئن ۲۰۲۲، زنگ خطر برای دهلی نو بوده است. هند که تا پیش از این و به منظور تامین امنیت خود تا اوت ۲۰۲۱ به دولت دوست خود در کابل و حضور امنیتی ایالات متحده در افغانستان تکیه داشت؛ اکنون بایستی شرایط واقعی و عملی را با دقت تمام ارزیابی و بررسی کند و بهترین راه برای رسیدن به این هدف، تعامل مستقیم با اسلام آباد است.

لیکن از آنجایی که رسیدن به این هدف همچون عبور از پلی در چشم اندازی دوردست است؛ جایگزین حاضر برای هند، می تواند پیشرویِ همسو با سایر ذینفعان به ویژه ایالات متحده، چین، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی باشد.

منبع: وب سایت East Asia Forum