سر تیتر خبرهامجلهنخستین خبرهایادداشت ها

ولایت وردک، کانون جغرافیایی جنگ در افغانستان(۳۲)

۳۰ میزان(مهر)۱۴۰۱-۲۰۲۲/۱۰/۲۲

ولایت وردک که به میدان وردک نیز معروف است که از نام های باستانی است که در اصل برادک بود که بعد بردک و سپس به وردک تغییر نام داد و ساکنان آن را وردکی می نامند، در منطقه مرکزی افغانستان و با ولایت بامیان از شمال غربی، با پروان از شمال با کابل و لوگر از شرق و غزنی در جنوب و جنوب غربی همسایه است. ولایت وردک به واحدهای اداری زیر تقسیم می شود:  چک، دایمیرداد، حصه اول بهسود،جغتو، جلریز، مرکز بهسود یا حصه دوم بهسود، میدان شهر، نرخ و صیدآباد. مرکز این ولایت میدان شهر است که در حدود ۴۰ کیلومتری جنوب غربی کابل موقعیت دارد. براساس برآوردهای اداره مرکز معلومات و احصائیه افغانستان برای سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ ولایت وردک دارای ۶۶۰٫۲۵۸ هزار نفر جمعیت دارد. جمعیت محلی پشتون و عمدتاً از قبایل غلزائی، وردک، خاروتی و هوتک است. اما مناطقی مانند حصه اول بهسود، مرکز بهسود و دایمیرداد عمدتاً هزاره نشین و مناطقی مانند جلریز حدود ۸۰ درصد تاجیک هستند. همچنین به شکل دوره ای کوچی ها/عشایر نیز در این مناطق حضور دارند. به طور کلی این ولایت از ساکنان شیعه و سنی تشکیل شده اند.

وردک به دلیل مجاورت با کابل به عنوان یک ولایت مهم سیاسی و استراتژیک توصیف می شود و موقعیت آن برروی چهارراه ارتباطی به غرب، شرق، شمال و جنوب افغانستان قرار دارد. چنانکه شاهراه کابل-قندهار که یکی از مسیرهای مهم است از ولایت وردک و از مناطقی مانند میدان شهر، نرخ و صیدآباد عبور می کند. همچنین، یک جاده به سمت غرب از میدان شهر می گذرد و از طریق جلریز، حصه اول بهسود و مرکز بهسود به ولایت بامیان می رسد(EASO,2020: 305).

پیشینه درگیری در وردک

وردک به عنوان ولایتی در میان ولایات نسبتا ناآرام و با عنوان «منطقه با ناامنی بالا» و «منطقه ای برای شورش ها» توصیف می شود. در سال های اخیر درگیری های شدید بین شبه نظامیان و نیروهای دولتی در چندین بخش از این ولایت گزارش می شود که اغلب  با تلفات غیرنظامیان همراه بود. براساس گزارش ها طالبان از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۷ در ولایت وردک دوباره ظهور کردند و نفوذ خود را در میان جنگ قدرت در میان شبه نظامیان رقیب گسترش دادند. تا سال ۲۰۰۹ این گروه شبه نظامی بخش بزرگی از ولسوالی ها/شهرستان های جنوبی و شرقی این ولایت را تحت کنترل داشتند. کنترل برخی دیگر از مناطق مانند چک و صیدآباد از آن زمان تا سال ۲۰۲۰ بین طالبان و دولت دست به دست می شد. چندین منبع در سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ گزارش داده بودند که طالبان در حال تقویت حضور، کنترل و نفوذ خود در این ولایت بوده اند و از حمایت گسترده سنگرهای خود در ولایت برخوردار بودند. براساس گزارش ها، اردوگاه آموزشی خالد بن ولید در وردک به آموزش نیروهای تازه نقس می پرداخت. در ماه می ۲۰۲۰ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد سازماندهی مجدد طالبان گزارش داد. به طوری که حکومتی سایه و ساختارهای نظامی با انتصاب های جدید از سوی طالبان در این ولایت به وجود آمد. براساس همین، گزارش طالبان دستور افزایش تدارکات، مهمات و مواد انفجاری را صادر کرده بود. همچنین طالبان تا پیش از سقوط کابل و تسلط دوباره از طریق ولایت زابل نیروهای خود را در غزنی و وردک مستقر می کردند. براساس یک گزارش که در جولای ۲۰۲۰ منتشر شده بود کنترل طالبان بر ولایت وردک در مقایسه با قندوز و هلمند کمتر بوده است.  همچنین در مورد فعالیت طالبان در این ولایت گزارش شده بود که این گروه یک سیستم جمع آوری مالیات داشته است. علاوه بر این، براساس گزارش های مجله لانگ وار ژورنال در سال ۲۰۲۰ در جولای این سال صیدآباد تحت کنترل طالبان و مناطق دایمیرداد،چک، جغتور، نرخ، میدان شهر و جلریز تحت مناقشه بین دولت و طالبان بودند. مرکز بهسود و حصه اول بهسود در این ارزیابی،  به عنوان مناطق تحت کنترل دولت و یا هم مناطق تعیین نشده عنوان شده بودند. اما به طور کلی منابع از حضور طالبان در سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ در جلریز، صیدآباد، چک و دایمیرداد گزارش داده بودند. همچنین براساس گزارش ماه مه ۲۰۱۹ موسسه صلح ایالات متحده دولت افغانستان حضور محدودی در صیدآباد، چک داشتند و کنترل شان محدود به پایگاه های و پست های بازرسی بود. در ماه می ۲۰۱۹ نیز ولسوالی/شهرستان چک مورد حمله ۲۰۰ جنگجوی طالبان قرار گرفت. لانگ وار ژورنال در ژوئن ۲۰۱۹ نیز گزارش داده بود که صیدآباد یکی از مناطق ناامن و تحت قواعد بسیار سختگیرانه طالبان بود. در ژوئن ۲۰۲۰ دره ی تنگی صیدآباد به عنوان پناهگاه طالبان در ولایت وردک توصیف شده بود. از طرف دیگر، منطقه جلریز از نظر جغرافیایی موقعیت استراتژیکی دارد، برای چندین دهه مستعد درگیری و فعالیت های چریکی بوده است.  در سال ۲۰۰۳ جلریز جزو اولین جاهایی بود که طالبان دوباره ظهور کردند و شروع به سازماندهی مجدد خود کردند. اما از سال ۲۰۰۶ فعالیت طالبان در این منطقه شدت گرفت و از سال ۲۰۱۹ به بعد با افزایش فعالیت طالبان به شدت مورد مناقشه قرار گرفت. به طوری که در دسامبر ۲۰۱۹ نیمی از ولسوالی جلریز تحت کنترل طالبان و نیمی دیگر تحت کنترل دولت افغانستان قرار گرفتند. همچنین مرکز جلریز به شدت مورد بحث و مناقشه قرار گرفته بود و به طور مرتب در ماه اوت و سپتامبر ۲۰۱۹ مورد حمله قرار می گرفت که طی حملات بزرگتر در این منطقه طالبان از سوی جنگجویان طالبان در نرخ حمایت دریافت می کردند. براساس گزارش ها، ۲۰ کیلومتر از شاهراه کابل-بامیان که از جلریز عبور می کند، زیر نفوذ طالبان قرار گرفته بود. در دسامبر ۲۰۱۹ در منطقه پل هوایی ضیاولت به عنوان یکی از خطرناک ترین نقاط جلریز گزارش شده است که رهگذران در آن مرتباً در ایست های بازرسی موقتی کشته می شدند. همچنین در این منطقه یک سیستم قضایی توسط طالبان ایجاد شده بود. در این بین در این ولایت طالبان متحمل ضررهایی نیز شده بود. به طوری که چندین تن از شخصیت های برجسته طالبان کشته و یا هم درگیر شده بودند. به طور مثال در جولای ۲۰۱۹ ولسوال/فرماندار سایه طالبان در نرخ معروف به امین الله کشته شد. در اکتبر ۲۰۱۹ نیز ولسوال سایه طالبان معروف به ملاجان به قتل رسید. همچنین در آوریل ۲۰۲۰ والی سایه وردک معروف به ولی جان با حمزه نیز کشته شد. در ژوئن ۲۰۲۰ یکی از اعضای کلیدی واحد سرخ طالبان معروف به قاری زلمی یا انصار در جلریز کشته شد.

اما علاوه بر طالبان، براساس گزارش ها شبکه حقانی در ولایت وردک در این ولایت نیز حضور داشته اند. در وردک شبکه حقانی عمدتا به حمایت غیرمستقیم مانند تامین بودجه، آموزش، پناهگاه و انتصاب اسلام گرایان محلی می پرداخت. همچنین، در اواسط جولای ۲۰۱۶ یوناما از حضور احتمالی داعش شاخه خراسان در جلریز گزارش داد. همچنین نهاد داده های مکانی… در اول مارچ ۲۰۱۹ و ۳۰ ژوئن ۲۰۲۰ حملاتی را به داعش در وردک نسبت داد. در اکتبر ۲۰۱۹ نیز ستیزه جویان داعش به نیروهای دفاعی در چک موشک شلیک کردند(EASO,2020: 306-309).

جلریز به دلیل موقعیت استراتژیکی و جغرافیایی خود حداقل از زمان انقلاب ثور ۱۳۹۸ برای چندین دهه مورد استفاده مبارزان چریکی قرار گرفته است.اهمیت این منطقه به دلیل نزدیکی به کابل، موقعیت آن در گذرگاه کلیدی کابل-بامیان، وجود میسرهای فرعی و کوه های فراوان و منتهی به دیگر مناطق و ولایت های اطراف است. که بسیاری از این ها به عنوان راه های فرار عمل کرده اند. همچنین دره های جانبی یک مکان امنی برای جنگجویان فراهم کرده بودند که برای نیروهای دولتی دردسرآفرین بود. جلریز یکی از اولین شهرستان هایی بود که در سال ۱۹۷۹ زمانی که مجاهدین به مبارزه با رژیم کمونیستی تحت حمایت اتحاد جماهیر شوروی پرداختند، جزو اولین مناطقی بود که تقریباً به طور کامل به تصرف مجاهدین درآمد.  به طوری که تقریباً تمام تنظیم های جهادی به جز جمعیت اسلامی تا پایان حکومت کمونیستی افغانستان در سال ۱۹۹۲ حضور پررنگی در جلریز داشتند. در این میان اولین گروه مجاهدین که بخش بزرگی از جلریز را به مرکز آن را آزاد کردند گروهی به نام شورای اتفاق انقلاب اسلامی بودند. آنها هزاره های ولسوالی حصه اول بهسود بودند که توسط فرماندار غریب داد که خود هزاره بود، رهبری می شدند که بعدا به حزب وحدت پیوست.

بعدتر طی جنگ های داخلی بسیاری از تنظیم های جهادی بیشتر نیروهای خود از جلریز به کابل منتقل کردند. طالبان نیز قبل از تصرف کابل در دهه نود اکثر مناطق جلریز به جز مناطق عمدتا هزاره نشین و سیدنشین را تصرف کردند. جلریز از سال ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۸ به عنوان خط مقدم جبهه نبرد باقی ماند و تا سقوط رژیم طالبان تا پایان سال ۲۰۰۱ تحت کنترل طالبان باقی ماند.

از دسامبر ۲۰۰۱ تحت اداره دولت انتقالی قرار گرفت. اما در سال ۲۰۰۳ این منطقه شاهد سازماندهی مجدد طالبان بود. باگذشت زمان، آنها به آرامی قلمروهای بیشتری را به دست آوردند و تا سال ۲۰۰۹ با ایست های بازرسی، توقف خودروها و ربودن مسافرانی که با دولت های افغانستان، سازمان های غیردولتی یا نیروهای بین المللی کار می کردند، خطری را برای شاهراه کابل-بامیان ایجاد کردند. قربانیان عمدتاً هزاره هایی بودند که بین کابل و هزاره جات رفت و آمد داشتند(Qaane,2019).

 وردک در کنار تحولات امنیتی ، برگزاری روندهای سیاسی نیز به مشابه سایر ولایات با چالش رو به رو بوده است. برگزاری انتخابات در افغانستان یکی از دشوارترین و پیچیده ترین مسائلی بود که علاوه بر چالش های سیاسی قبل و بعداز برگزاری با تهدیدات شدید امنیتی همواره رو به رو بوده است. این امر به در ولایت وردک نیز مشابه سایر نقاط افغانستان با چالش هایی مواجه بوده است. به طور مثال در انتخابات سال ۲۰۱۹ تهدیدات و هشدارهای امنیتی از سوی گروه طالبان به ساکنان این ولایت در مورد عدم حضور در روز انتخابات وجود داشت. چنانچه که طالبان در بیانیه ای دو روز قبل از برگزاری انتخابات از ساکنان این ولایت خواست که از خانه بیرون نروند. به طوری که در آن زمان به نظر می رسید غیرنظامیان این تهدید را جدی گرفته بودند. چراکه بر اساس گزارش شبکه تحلیلگران افغانستان در آن زمان جاده های میدان شهر و اطراف آن خلوت بود. در این میان خشونت هایی در میدان شهر به وسیله راکت وجود داشت. همچنین این ولایت در سال ۲۰۱۰ صحنه تحولات عجیب و غریب در عرصه انتخابات بود. چراکه این ولایت به یکی از خطرناک ترین و نگران کننده ترین ولایت افغانستان مبدل شده بود. وردک محل درگیری کوچی ها و هزاره ها و حملات بیشتر طالبان و درگیری بین آنها و حزب اسلامی بود که منجر به ایجاد ناامنی در این ولایت شده بود.

جنگ در وردک و سایه آن برغیرنظامیان

در سال ۲۰۱۹ یوناما ۱۴۸ تلفات غیرنظامیان(۱۰۸ کشته و ۷۶ زخمی) را در وردک ثبت کرد که نشان دهنده کاهش ۱۸ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۸ بود که از دلایل آن درگیری های زمینی، حملات هوایی و عملیات های جستجو بود. در گزارش ژوئن ۲۰۲۰ دبیرکل سازمان ملل متحد، وردک را به عنوان یکی از چهار ولایتی عنوان کرد که در آن بیشترین میزان درگیری وجود داشته، معرفی کرد. همچنین، داده های در مورد ۶۰۴ رویداد خشونت آمیز از ۱ وردک ۲۰۱۹ تا ۳۰ جون ۲۰۲۰ جمع آوری کرد که ۳۸۸ مورد به عنوان «نبرد»، ۱۸۴ مورد به عنوان «انفجار»/ «خشونت از راه دور» و ۳۲ مورد به عنوان «خشونت علیه غیرنظامیان» کدگزاری شد. صیدآباد به عنوان منطقه ای شناخته شد که بیشترین حوادث در آن با ۱۹۰ رویداد را در خود جای داد و پس از میدان شهرريال چک، نرخ و جغتو و جلریز قرار داشتند.  در این میان خشن ترین حوادث در این ولایت در ربع سوم و چهارم سال ۱۳۹۸ ثبت شده بود.

جدول تلفات وردک

همچنین نیروهای امنیتی افغان حملات مسلحانه ای را برضد گروه های مسلحانه ضددولتی ثبت کرده اند که سهم قابل توجهی از این دسته از  حوادث توسط سازمان داده های مکانی و رویدادهای مرتبط با درگیری های مسلحانه ثبت شده بود. در جولای ۲۰۱۹ ولسوالی نرخ و در ماه اوت ۲۰۱۹ و در سپتامبر ۲۰۱۹ چندین شخصیت برجسته طالبان کشته شدند. همچنین در چندین عملیات در جغتو در سال ۲۰۱۹ و در جلریز در سال ۲۰۲۰ اردوگاه های طالبان مورد حمله قرار گرفتند و چندین ستیزه جو کشته وز خمی شدند. در این میان برخی از عملیات های منجر به تلفات غیرنظامیان شد. به طور مثال، در حمله شبانه نیروهای ویژه امنیت ملی تحت حمایت سیا به مرکز بهداشتی تنگی صیدان که توسط نیروهای کمیته سوئد برای افغانستان اداره می شد در ولسوالی/شهرستان دایمیرداد در جولای ۲۰۱۹، چندین پزشک کشته و رئیس بیمارستان مفقود شد. اما به طور کلی در کنار پکتیا از وردک به عنوان یک «نقطه داغ» برای این نوع عملیات ها عنوان شده است.

درنهایت، باید گفت که ولایت وردک نیز از جنگ های افغانستان بسیار متاثر بوده و بستری از ناامنی و مستعد حضور گروه های جنگ سالار مختلف بوده است. در این میان موقعیت جغرافیایی و اهمیت استراتژیکی این ولایت منجر حضور پررنگ تر جنگ به ویژه در دو دهه اخیر بوده و روند مشابهی از درگیری به مانند سایر ولایات ناامن افغانستان را شاهد بوده است.

منابع

Qaane,Ehsan(2091), “One Land, Two Rules (9): Delivering public services in insurgency-affected Jalrez district of Wardak province”, https://www.afghanistan-analysts.org/en/reports/economy-development-environment/one-land-two-rules-9-delivering-public-services-in-insurgency-affected-jalrez-district-of-wardak-province/

EASO,(2020), “Afghanistan Security situation”, Country of Origin Information Report, European Asylum Support Office.

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا