اقتصادسر تیتر خبرهامجلهنخستین خبرهایادداشت ها

معادن افغانستان(۲): معدن آهن حاجیگک معدن آهن حاجیگک: در مسیر انتظار برای بهره برداری

۲۹ آبان(عقرب)۱۴۰۱-۲۰۲۲/۱۱/۲۰

معدن آهن حاجیگک در ارتفاعات کوه های بابا در  ۱۰۰ کیلومتری شمال غربی کابل و در شرق بامیان واقع شده است. این معدن  بزرگترین معدن آهن در افغانستان و در منطقه عنوان شده است. معدن حاجیگگ دارای بزرگترین ذخایر سنگ آهن در منطقه است. به طوری که بزرگترین ذخایر را تا به امروز داراست. همچنین، این معدن دارای بزرگترین اکسید آهن در افغانستان است. براساس مطالعات زمین شناسی افغانستان، این سنگ معدن در محدوده گسل هرات قرار دارد. یک مطالعه افغان-شوروی در دهه ۱۹۶۰ پتانسیل معدنی منطقه را نشان داد و برآورد کرد که منبع حاجیگک ۱٫۸ میلیارد تن سنگ آهن با غلظت تقریباً ۶۲ درصد آهن را دارد. وجود آهن در طول نقشه برداری اولیه زمین شناسی منطقه در اواسط دهه ۳۰ مشاهده شد اما پتانسیل اقتصادی آن به طور کامل شناخته نشد تا  اینکه همانطور که آمد پروژه مشترک شوروی و افغانستان بین سال های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۵ یک مطالعه گسترده انجام داد که نهشت را در برخی از نقشه ها و جزئیات را توصیف کرد. در یک سند دولت افغانستان نیز آمده است:« با تمرکز بر ناحیه غربی این معدن، این مطالعه شامل، اکتشاف دقیق، تراشه برداری، نمونه برداری سنگ معدن، چهارسوراخ عمیق حفاری، یک مسیر افقی به طول ۲۰۰ متر در سنگ معدن است. برای دو کانه اصلی I ,II پلان های افقی و مقاطع عرضی عمودی ایجاد شد که امکان طبقه بندی منابع را فراهم می کرد. اگرچه تصور می شد که اجسام سنگ معدن تا عمق زیاد(زیر۱۸۰ متر) گسترش نمی یابند، هیچ حفاری عمیقی برای تایید این موضوع وجود ندارد». این مطالعه بر بخش غربی بدنه سنگ متمرکز بود، اما کافی در نظرگرفته شد تا بتوان تخمین منابع را در کل نهشت حاجیگک محاسبه کرد. همچنین، ذخایر بلوک های A,B,C حاجیگک ، براساس برآوردهای محافظه کارانه به ترتیب حدود ۴۸۴٫۹۳۰ و ۳۵۷ میلیون تن عنوان شده که برای بلوک کوچکتر D هیچ رقم رسمی وجود ندارد، اما تحلیلگران گفتند که می تواند حدود ۱۰۰ میلیون تن باشد.

حاجیگک بیش از ۱۲ کیلومتر طول و ۳ کیلومتر عرض است و شامل ۱۶ منطقه مجزااست که هفت تن از این منطقه ها مورد مطالعه قرار گرفته اند. این معدن از سال ۱۹۱۱ مورد کاوش قرار گرفت و کارهای زمین شناسی و مهندسی بسیاری از کارشناسان شوروی وجود دارد. با این حال کار اکتشاف و شناسایی مدرن آن تا سال ۱۹۶۵ انجام نشده بود. اولین اکتشاف زمین شناسی ثبت شده توسط جی. هیدن مدیر زمین شناسی پروژه هندی بود که ذخایر آهن حاجیگک را برای اولین بار در سال ۱۹۱۱ کشف کرد.

اما موقعیت دورافتاده و کوهستانی حاجیگک آن را به یک پروژه چالش برانگیز برای توسعه آینده تبدیل کرده است. با این حال تناژ و میزان بالای آهن این معدن و ظرفیت های اثبات شده این معدن را برای شرکت ها جذاب می کند. با این وجود، مقدار سپرده این معدن که تا عمق ۱۸۰ متری برآورد شده، آزمایش نشده باقی مانده و این در حالی است که پتانسیل های بیشتری از سنگ معدن در عمق بیشتر وجود دارد. درنهایت، چشم انداز معدنی بیشتر از ۶۰ کیلومتر در امتداد دره نیل، خش، زرک، خارکزی، سرخی پارسا پتانسیل این منطقه را بیشتر می کند(thehindubusinessline,2011).

آهن حاجیگک و سرنوشت نامعلوم

افغانستان در سال ۲۰۱۱ این معدن را به مناقصه گذاشت و از ۲۲ شرکت از جمله ۱۵ شرکت هندی، دعوت کرد تا با وجود نگرانی ها در مورد تشدید ناامنی، برای ذخیره سنگ آهن غول پیکر حاجیگک مناقصه کنند. وزارت معادن افغانستان در تاریخ ۳ آگوست ۲۰۱۱ آخرین مهلت پیشنهاد برای آنچه که بزرگترین ذخایر آهن استخراج نشده در آسیا است را تعیین کرده بود.این سازمان اعلام کرد که انتظار دارد که اکتشاف در سال ۲۰۱۲ آغاز شود و باوجود نگرانی های امنیتی که بر سرمایه گذاران فشار می آورد، پروژه را ادامه دهد. این در حالی است که ذخایر حاجیگک در میان ولایات بامیان، پروان و وردک قرار دارد و تنها بامیان نسبتاً آرام بود و شرایط امینتی در ولایات دیگر مناسب نبود با این وجود هرچند افغانستان کشوری فقیر و در عین حال به برکت وجود منابع طبیعی و معادن ثروتمند است اما مسائل امنیتی که به ویژه پس از سال ۲۰۱۴ بسیار بدتر شد و چالش های عظیم زیرساختی هیچگاه اجازه استفاده از این ظرفیت را که کلید رونق آینده افغانستان بوده است را تاکنون نداده است.

 با این وجود در همین سال ۲۰۱۱ وزیر معادن افغانستان، وحیدالله شهرانی در بیانیه ای گفته بود که انکشاف حاجیگک مستلزم بهبود زیرساخت های اساسی و تحریک اقتصاد محلی و بهبود زندگی شهروندان ولایت بامیان و فراتر از آن خواهد بود. در این مناقصه شرکت های هندی، بریتانیایی و کانادایی حضور داشتند. علاوه بر این شرکت ها، شرکت متالورژیکال چینی که برنده قرارداد مس عینک نیز بود حضور داشت اما به دلیل اتهاماتی که در قرارداد مس عینک به او وارد شده بود از این پروژه انصراف داد(reuters,2011).

درنهایت، یک کنسیرسیوم هندی در همین سال از دولت حامد کرزی امتیاز حضور در معدن آهن حاجیگک را دریافت کرد که منابع دولتی افغانستان ادعا می کردند که ذخایر سنگ آهن حدود ۱٫۲ میلیارد تن است. با این وجود در این زمان پیشنهاد اولیه شرکت هندی احداث یک کارخانه فولاد افغانستان به ظرفیت سالانه ۶٫۲ میلیون تن ، نیروگاه ۸۰۰ مگاواتی و بیش از ۲۰۰ کیلومتر شبکه راه آهن، جاده و خط انتقال برای پروژه معدن و فولاد پیشنهاد شده بود. این کنسرسیوم به رهبری اداره دولتی فولاد هند با مسئولیت محدود حق استخراج سه بلوک از چهار بلوک سنگ آهن در افغانستان به دست آورد که این پیروزی ردپای تجاری هند را در افغانستان ویران شده از درگیری ها گسترش می داد. جایی که این کشور تا آن سال ۲ میلیارد دلار برای بازسازی زیرساخت ها سرمایه گذاری کرده بود. درواقع، هند این کشور را برای منافع استراتژیک خود مهم می دانست، به ویژه به این دلیل که بین جنوب آسیا و آسیای مرکزی غنی از انرژی قرار دارد. این برد برای هند نه تنها از منظر اقتصادی و تجاری، بلکه از منظر استراتژیک نیز بسیار مهم تلقی می شد.

بهرروی، قرار بود پس از مذاکرات با دولت هند در سال ۲۰۱۱ قرارداد آغاز و به تصویب کابینه افغانستان برسد. در این میان باید گفت که بلوک های B,C,D  که کنسرسیوم هندی حقوق آنها را به دست آورده بود، دارای ذخایر سنگ آهن در حدود ۱٫۳ میلیارد تن هستند و در بامیان قرار دارند. کنسرسیوم هندی نیز برای بلوک چهارم A پیشنهاد داده بود، اما آن را به شرکت کانادایی باخت. همچنین قرار شد کسانی که مناقصه امتیاز سنگ آهن حاجیگک را برنده شدند زیرساخت هایی را بسازند و علاوه بر آن، در آن زمان گفته شده بود که این کارخانه در دو مرحله و باید تا سال ۲۰۲۰ آماده شود که امیدواری های زیادی از عواید حاصل از این معدن و تولید هزاران شغل وجود داشت. اما به گفته کارشناسان نگرانی های امنیتی و هزینه هنگفت راه اندازی معادن را چالش آفرین کرده بود.  به طوری که یک کارشناس گفته بود که «کنسرسیوم هندی این کار را دشوار می دید. این مسئله لجستیکی بسیار بزرگ خواهد بود. عملیاتی کردن معادن و حتی ساخت کارخانه فولاد در افغانستان یک چالش بسیار بزرگ خواهد بود. که برای شرکت هایی که در مناقصه برنده شده اند، فورا نتیجه مثبتی وجود نخواهد شد. که در بهترین حالت یک پروژه بلند مدت یا میان مدت خواهد بود». اما در کنار این مورد دولت در تلاش بود تا با مناقصه معادن کسب درآمد سالانه ۲ میلیارد دلاری تا سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸ از کسب و کار معدن و اکتشاف، ازجمله نفت و گاز از حدود ۱۰۰ میلیون دلار را داشته باشد.

با این حال تا سال ۲۰۱۴ شرکت هندی که قرار بود۱۰٫۸ میلیارد دلار سرمایه گذاری کند همچنان تصمیم نگرفته بود که چه مقدار برای سنگ آهن حاجیگک سرمایه گذاری کند. در همین رابطه وزارت فولاد هند در دسامبر همین سال اعلام کرد که این گروه شرایط جدیدی را پیشنهاد کرده و قصد دارد حدود ۲ میلیارد دلار در سه معدن سنگ آهن و یک کارخانه فولاد سرمایه گذاری کند. با این حال این شرکت تا سال ۲۰۱۴ قرارداد نهایی را امضا نکرد و میزان کل سرمایه گذاری ها را منوط به داشتن گزارش کامل و دقیق از پروژه کرده بود.

در ادامه این سردرگمی و نامعلوم بودن سرنوشت معدن آهن، وزارت معادن و پترولیم در سال ۲۰۱۸ در تلاش بود تا مسائل مربوط به حاجیگگ را باری دیگر حل کند تا استخراج معادن آغاز شود. وزارت معادن و پترولیم رسیدگی به مسائل مربوط به معدن سنگ آهن حاجیگک را که با وجود انعقاد قرارداد شش سال بیکار مانده بود، را آغاز کرد. همانطور که آمد آن زمان یک کنسرسیوم هندی و یک شرکت کانادایی برنده مناقصه استخراج معدن حاجیگگ شدند اما این قرارداد هرگز امضا نشد. چراکه کنسرسیوم هندی در ابتدا پیشنهاد کرد که بیش از ۱۱ میلیارد دلار در معدن سرمایه گذاری کند که شامل ساخت یک کارخانه فولاد می شود اما بلافاصله پس از آن، گزارش هایی مبنی بر عدم علاقه شرکت دیگر منتشر شد. این موضوع سپس توسط مقامات وزارت معادن تایید شد.بنابراین، در سال ۲۰۱۸طی تلاش های وزارت معادن سرپرست این وزارتخانه برای عملی شدن این پروژه به کانادا سفر تا راه حلی برای عملیاتی سازی این قرارداد فراهم شود. در این میان یکی از کارشناسان گفته بود که اگر سنگ آهن در حاجیگگ استخراج می شد، افغانستان می توانست بخش بزرگی از مواد خام مورد نیاز پروژه خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند(TAPI) را تامین کند از طرف دیگر، در سال ۲۰۱۸ شرکت های هندی باری دیگر تمایل خود را برای مذاکره مجدد سنگ آهن با دولت افغانستان نشان دادند. به طوری که کنسرسیومی از شرکت های هندی به رهبری اداره فولاد هند به دنبال مذاکره مجدد در مورد شرایط قرارداد سنگ آهن در افغانستان به ارزش ۱۰٫۸ میلیارد دلار بود.

سرمایه گذاری در بخش معادن افغانستان یکی از بزرگترین امیدهای این کشور برای دستیابی به استقلال اقتصادی تلقی شود و توقف این کشور بر این نگرانی می افزاید که با کاهش جریان کمک ها، این کشور قادر به حمایت اقتصادی خود نخواهد بود. با این وجود، مذاکرت به تعلیق رفته بود اما شرکت هندی کاملا از روند آن خارج نشده بودند. که به گفته مقامات وزارت معادن، تعلیق مذاکرات با شرکت های هندی تا حدودی به دلیل امتناع چین از ساخت راه آهن طبق برنامه ریزی اولیه بود. خط آهن ۹۰۰ کیلومتری مورد بررسی قرار بود از شمال پاکستان، سپس از کابل و بعد از سراسر کشور تا ازبکستان در شمال عبور کند. در واقع قرار بود آهن از طریق راه آهنی که قرار بود چینی ها بسازند انتقال پیدا کند که به دلیل امتناع شرکت چینی این سوال پیش آمد که چگونه باید راه دیگری برای صادرات آهن پیدا شود.

درنهایت، باید گفت علی رغم وجود منابع معدنی بسیار در افغانستان و پتانسیل های بسیار این منابع این کشور هیچگاه نتوانسته است از ظرفیت منابع معدنی خود به نحو مطلوب استفاده کرد. دلایلی همچون ناامنی، نبود زیرساخت های صحیح، بی توجهی دولت ها افغانستان همچنان در ردیف کشورهای فقیر و معادن آن را دست نخورده باقی گذاشته است. از طرف دبگر، باوجود امتیازگیری معادن توسط برخی از کشورها به دلایل بالا همچنان این معادن در بی سرنوشتی قرار دارند. معدن آهن حاجیگگ نیز پس از سال ۲۰۱۱ تاکنون نتوانسته در مسیر بهره برداری درست پیش رود و گویا مسیر پیش رو برای این معدن به مانند سایر معادن افغانستان دشوار و سخت است. چراکه اکنون نیز که فرصت بهتر برای کشورهای خارجی با وجود رقبای کمتر در افغانستان و تامین امنیت نسبی برای حضور در افغانستان و سرمایه گذاری وجود دارد اما به نظر می رسید تحقق نسبی توسعه معادن در افغانستان سخت است.

 

 

 

منابع

Reuters(2011), “Afghanistan invites bids for Hajigak iron deposit”, https://www.reuters.com/article/afghanistan-hajigak-idUSSGE70I0BB20110119

Thehindubusinessline(2011), “Afghan mines Hajigak has the largest iron ore deposits in the region”, https://www.thehindubusinessline.com/companies/afghan-mines-hajigak-has-the-largest-iron-ore-deposits-in-the-region/article23067470.ece

 

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا