در جست و جوی رویای دست نیافته صلح بر آب های آبی بند امیر(۸)

۲۷ خرداد(جوزا)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۶/۱۷

جغرافیای افغانستان عموماً کشوری خشک با زمین های کوهستانی، بوته های خاردار، بیابان خشک و خانه های گلی به تصویر کشیده شده است. اما در مرکز این کشور مجموعه ای از دریاچه های دیدنی آبی وجود دارد که تصور غالب در مورد این جغرافیای خشن را تغییر می دهد. بند امیر و پارک ملی افغانستان یکی از زیبایی های طبیعی منحصر به فرد افغانستان در قلب این کشور و در استان بامیان است که سالانه گردشگران زیادی را به این منطقه و برای فرار از آشفتگی های سیاسی و اجتماعی روانه می کند. بند امیر از چندین دریاچه تشکیل شده که این دریاچه های زیبا توسط آب غنی از دی اکسید کربن که از آب مذاب چشمه در کوه های اطراف استخراج می شود و از گسل ها و شکاف های مناظر صخره ای بیرون می آید، ایجاد شده اند. این جریان آب به آرامی از طریق سنگ آهک زیرین نفوذ می کند و مواد معدنی اصلی آن یعنی کربنات کلسیم را حل می کند. این سدها حدود ۱۰ متر ارتفاع و ۳ متر عرض دارند. محتوای زیاد مواد معدنی دریاچه ها نیز باعث رنگ های شدید و متنوع آب دریاچه ها می شود.

شبکه اطلاع رسانی افغانستان در مورد این بند نوشته است که « بند امیر در ۷۵ کیلومتری شمال غرب ولایت بامیان و در ۳۴ کیلومتری ولسوالی یکاولنگ قرار دارد. مساحت پارک ملی بند امیر ۷۵۰۰۰ هکتار زمین را شامل می شود. این بند در میان سلسله کوه های هندوکش و بابا قرار دارد. آب کوه های مرتفع و برفگیر اطراف به این دریاچه ها نفوذ می کند و با محلول آهک و کلسیم کربونات مخلوط گشته و از دهانه خروجی جریان آب به شکل شیر آبی در می آید. جداره های اطراف که اکثراً از سنگ های رسوبی تشکیل یافته است، به طور طبیعی ساختمان های بسیار زیبا و دیدنی را به وجود آورده که شکل کنونی این جداره ها جذابیت منظره مذکور را دو چندان کرده است. در مرکز پارک ملی بند امیر شش سد کوچک و بزرگ به نام های بند ذوالفقار، بند پودینه، بند پنیر، بند هیبت، بند قنبر و بند غلامان وجود دارد که به طور طبیعی در طول هم قرار دارد. آب هریک از این سدهای طبیعی به پایین دره خود سرازیر می شود که در نتیجه چندین آبشار بسیار زیبا به وجود آورده است. از میان شش دریاچه، بند پنیر کوچکترین است که قطر آن تقریباً ۱۰۰ متر است و بزرگترین آنها بند ذوالفقار است که طول آن حدود۶٫۵ کیلومتر است.

در داخل محدوده پارک ملی بیش از بیست روستا وجود دارد. در قسمت مرکزی پارک ملی و در منتهی الیه بند هیبت یک بنای تاریخی وجود دارد که قدمت آن به حدود صد سال می رسد معروف و مشهور به « مزار بند امیر» است، در کنار بقعه نام برده شده آرامگاه چند تن از بزرگان و اجداد سادات بند امیر امیر قرار دارد. از آن جمله می توان به آرامگاه سید حسن علی حاجی و شاه سید شاه که هر دو از اجداد سادات قریه جارب کشان هستند، نام برد».

بند امیر، اولین پارک ملی افغانستان

افغانستان اولین پارک ملی  خود را که متشکل از دریاچه دیدنی بند امیر و مناظر اطراف آن در ۲۲ آوریل ۲۰۰۹ ایجاد کرد تا از زیبایی طبیعی مجموعه ای از دریاچه های آبی ایجاد شده توسط سدهای طبیعی در ارتفاعات هندوکش حفاظت کند. بند امیر زنجیره ای متشکل از شش دریاچه در مرکز افغانستان است. دریاچه ها از آب غنی از مواد معدنی تشکیل شده اند که از گسل ها و شکاف های صخره ها بیرون می آیند. این منطقه از نظر گونه های گیاهی غنی و قبلاً مرکز بزکوهی بوده است اما امروز به دلیل چرای بیش از حد دام تخریب شده است.دریاچه های بندامیر در ارتفاع ۲۹۰۰ متری از سطح دریا در هزاره جات واقع شده است این دریاچه ها منبع افسانه ها و الهام بخش مردم محلی هزاره بوده اند. اما زیبایی این منطقه در طول زمان مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. به طوری که در طول دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ تعداد زیادی از مسافران از سراسر جهان به این مکان جذب شدند. از طرف دیگر، از دهه ۱۹۶۰ پیشنهادهایی برای حفاظت از منطقه ارائه شد اما این برنامه ها به دلیل حوادث سیاسی و جنگ های متعاقب آن عملی نشد. سرانجام  همانطور که گفته شد در سال ۲۰۰۹ دریاچه ها و فلات های مرتفع اطراف به عنوان اولین پارک ملی افغانستان اعلام شد. در اصل پارک ملی،  برای حفظ حیات وحش و مناظر طبیعی برای آیندگان و به عنوان نمادی از غرور ملی و یک مکان تفریحی ایجاد شده است. علاوه بر این، این امیدواری وجود داشت که درآمد حاصل از بازدیدکنندگان را می توان برای بهبود مدیریت پارک، حفاظت از جانوارن و گیاهان و تنوع و بهبود معیشت ساکنان استفاده کرد.

اما این بند دچار فرسایش و تخریب شده است. چنانچه که از قبل از جنگ در افغانستان پوشش گیاهی اطراف بند امیر تخریب شده و جانواران از بین رفته بودند. در زمان درگیری، تخریب محیطی منابع طبیعی در بسیاری از مناطق افغانستان از طریق استثمار کنترل نشده تشدید شد. یعنی تخریب پوشش گیاهی از طریق چوب بری، آتش سوزی و چرای بی رویه و شکار بیش از حد حیات وحش. در این میان، اگر بتوان پارک را به اندازه کافی در آینده مدیریت کرد، اکوسیستم این ناحیه ممکن است تا حدی بهبود یابد و زیستگاه مناسبی برای حیوانات باشد. اما در حال حاضر، طرح های مدیریت پارک و حفاظت از آنها هنوز در مرحله مقدماتی هستند و به داده های پایه بهتر نیاز دارند.

اما بند امیر جدا از زیبایی طبیعی مدت هاست که به محل صلح و آرامش در افغانستان تبدیل شده است. درواقع، بامیان علی رغم اینکه یکی از فقیرترین و کم توسعه یافته ترین مناطق افغانستان است اما در بیست سال گذشته یکی از امن ترین مناطق افغانستان  بود. که در این میان بندامیر به دلیل امنیت و ثبات یکی از مراکز باثبات و صلح آمیز کشور بود. به طوری که در جنگ دو دهه اخیر افغانستان این منطقه به عنوان مکانی از صلح و آرامش شناخته شده بود. چنانچه که فضای آن شهروندان افغانستان را به خود جذب می کرد تا برای چند ساعت هم که شده از آشفتگی های کشور به دور بمانند. به طوری که الکس دهگان، مدیر کشوری انجمن حفاظت از حیات وحش افغانستان از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ می گوید: این پارک به عنوان نمادی برای هویت مردم افغانستان عمل می کند و اساساً به عنوان چراغی از ثبات است که بیش از چندین دهه از هرج و مرج را از سر گذرانده اند.

همچنین در سال ۲۰۱۹  شاهزاده مصطفی ظاهر سناتور افغان، نوه آخرین پادشاه افغانستان، محمدظاهر شاه در مورد امنیت این بند به خبرگزاری ccn گفته بود که « در ۱۵ سال گذشته ۲۸ بار به پارک ملی بند امیر رفته ام و حتی صدای یک گلوله هم نشنیده ام. اما این بدان معنا نیست که هیچ خطر امنیتی در آنجا وجود ندارد». شاهزاده ظاهر که در سال ۲۰۰۴ به عنوان اولین مدیر کل اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان منصوب شد، این پارک ملی را « شعر برای چشم ها، شعر برای روح، شعر برای هستی» توصیف کرد. علاوه بر این، جیمز ویلکاکس، موسس شرکت تورهای مستقر در بریتانیا نیز در همین به خبرگزاری مذکور گفته بود که « بند امیر در بخشی از ولایت بامیان است که از زمانی که جامعه بین المللی در ۱۷ سال گذشته در آنجا بوده است، هیچ حمله شورشی را ندیده است. به طور منظم تورهای انگلیسی زبان را به این منطقه راهنمایی می کند. او همچنین افزود، هربار که مردم را به بند امیر  می بریم، روز بسیار خوبی دارند. تصور اکثر مردم از افغانستان این است که افغانستان یک صحرای خشک، پر از جنگ و ترور و بدبختی و بنیادگرایی است. درحالی که هرچند همه این موارد وجود دارد اما چیزهای بسیار دیگری نیز وجود دارد و جنبه های دیگری از زندگی نیز وجود دارد».

در این میان یکی از آن جنبه های زندگی روزمره، ماراتن سالانه افغانستان است که تنها رویداد مخلط ورزشی در کشور است که سومین دوره آن در سال ۲۰۱۸ در پارک ملی بند امیر با حضور ۴۲۰ دونده برگزار شد که نیمی از آنها زن بودند. بند امیر همچنین به عنوان اولین استخدام کننده پارکبان زن شناخته شده که این مسئله خود به تعداد فزاینده بازدیدکنندگان محلی افغان و خانواده های آن کمک کرده است.  همچنین بر اساس آمار حدود ۲۵۰۰۰ گردشگر در سال ۲۰۰۹ که این پارک به عنوان پارک ملی عنوان شد، جذب شده بود. این تعداد تا سال ۲۰۱۸ براساس آمار به ۱۶۹۹۰۰ بازدیدکننده افزایش یافت که بیش از ۹۹ درصد آنها شهروندان افغانستان بودند. همین برجستگی ها منجر به آن شده که در آن مردم از نقاط مختلف کشور، قومیت های مختلف و فرقه های مذهبی مختلف می توانند در واحه ای از صلح و آرامش به تفریح خانوادگی بپردازند. از طرف دیگر، وجود حرم مطهر حضرت علی در پارک تقریبا با مساحت ۶۰۰ کیلومتر برای زائران مذهبی جذاب است. خواص درمانی آب نیز به افزایش بازدیدکنندگان نیز کمک می کند.

اما در مورد بند امیر باید گفت که تبدیل شدن این بند به پارک ملی با دشواری های نیز همراه بود. به طوری که  از همان ابتدا تقریباً تمام داده های تحقیقات علمی از آن دوران تاریخ افغانستان از بین رفته است. علاوه بر این، بودجه تخصیص یافته در مقایسه با نیازهای پروژه ناچیز بود. از طرف دیگر باوجود این مخالفت های اولیه از سوی روستاییان محلی وجود برای  چگونگی استفاده از زمین هایی که در طول تاریخ خود برای اهداف کشاورزی استفاده کرده اند، تاثیر می گذارد اما یک بسیج محلی وجود داشت.در نهایت، بند امیر به به عنوان یک منطقه طبیعی حفاظت شده عنوان شد. از زمان تاسیس پارک، پیشرفت هایی در زمینه اقتصاد محلی نیز به وجود آمد. برخی از مردم محلی برای پذیرایی از تعداد فزاینده گردشگران، مهمانخانه ها، غرفه های غذا، اتاق های چای و سایر مشاغل کوچک راه اندازی کرده اند.

در نهایت، باید گفت که افغانستان به ویژه استان بامیان دارای سنت طولانی گردشگری است به طوری که این کشور یکی از نقاط برجسته «مسیر هیپی» بین اروپا و جنوب آسیا در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بود. اما با این وجود دهه ها جنگ و بی ثباتی از سال ۱۹۷۹ صنعت گردشگری بین المللی کشور را نابود کرده که این نابودی و بی توجهی به مکان ها و بناهای تاریخی روند بهبود، توجه و بازسازی این مکان ها را در افغانستان کند و حتی گاهی متوقف و مختل کرد. در این بین، بند امیر نیز هرچند مورد بی توجهی قرار گرفته بود. به طوری که تلاش های اولیه برای ایجاد بند امیر به عنوان پارک ملی را متوقف شد. به گفته شاهزاده ظاهر، تلاش های اولیه برای بازسازی از اوایل دهه ۱۹۵۰ آغاز شد اما با یک کودتای نظامی در سال ۱۹۷۳ متوقف شد و به عنوان «رویای محقق نشده» پادشاه محمد ظاهرشاه باقی ماند(Gentil,2019). در آخر، بند امیر بامیان باتوجه به جایگاه منحصر به فرد خود در بین شهروندان افغانستان و گردشگران خارجی در صورت توجه بیشتر و حفاظت بهتر ظرفیت رشد بیشتری را دارد.

منابع

Gentil,Jay(2019), “How Babd-e-Amir National Park became Afghanistan’s oasis of peace”, https://edition.cnn.com/travel/article/band-e-amir-afghanistan-national-park/index.html