پایان جنگ بیست ساله در افغانستان اما بحران امنیت همچنان معضل جدی برای جهان؟

۳ تیر (سرطان)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۶/۲۴

بازگشت غیرمنتظرانه طالبان به قدرت در آگوست ۲۰۲۱ هرچند بحران امنیتی بیست ساله افغانستان را خاتمه بخشید اما این نگرانی همچنان  از سوی ناظران داخلی و خارجی و تحلیلگران مسائل امنیتی وجود داشت که با قدرت گیری یک گروه اسلامگرای تندرو تهدیدهای امنیتی علاوه برای خود افغانستان برای منطقه و جهان از خاک افغانستان افزایش خواهد یافت.  چنانچه که با حضور طالبان در قدرت افغانستان به مکانی امن و مطمئن برای بسیاری از گروه های اسلام گرای مانند القاعده، داعش، تحریک طالبان پاکستانی و دیگر گروه هایی که در مناطقی مانند آسیای مرکزی و جنوب آسیا فعالیت می کنند، تبدیل شده است. حتی پیروزی طالبان بر جنگ بیست ساله افغانستان، این گروه را به نماد و الگویی برای بسیاری از گروه های جهادی منطقه تبدیل کرده است. با این وجود، قرابت های ایدئولوژیک و پیوندهایی که بین طالبان و بسیاری از این گروه در بیست سال گذشته به وجود آمده، منجر به آن شده افغانستان تحت کنترل امارت اسلامی فضای آزادی را برای تحرکات این گروه ها فراهم کند. اما این آزادی منجر به آن شده که گروه های مخالف امارت اسلامی که از داعش می توان به عنوان برجسته ترین نمونه آن یاد کرد، فعالیت خود را تقویت کنند و به جریانی دردسرساز برای امارت اسلامی تبدیل شود. هرچند حکومت طالبان این رقیب را چندان در ظاهر جدی نمی گیرد. با این حال، افغانستان پس از تغییر قدرت سیاسی در ۲۰۲۱ همچنان تهدیدهای بالقوه را برای امنیت داخلی منطقه و جهان دارد. در همین رابطه، اداره بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان و یا همان سیگار در گزارش تازه خود آورده است که امارت اسلامی با تهدیدهای جدی امنیتی رو به روست. این گزارش جبهه مقاومت ملی، داعش و القاعده را تهدیدی برای امارت اسلامی عنوان کرد که این تهدیدهای ناشی از افغانستان کشورهای منطقه را هم با خطر مواجه می کند.

 به گزارش صدای آمریکا در گزارش سیگار آمده است که شورای امنیت سازمان ملل متحد در فوریه سال جاری هشدار داد که افغانستان همچنان منبع اصلی تهدید تروریستی برای آسیای میانه وجنوب آسیاست و چندین گروه تروریستی ازجمله القاعده، تحریک طالبان پاکستانی و داعش از فضای به وجود آمده به دلیل فقدان استراتژی امنیتی موثر طالبان لذت می برند و آزادانه حرکت می کنند. در این گزارش سیگار از نگرانی مشابه نمایندگان و فرستادگان ویژه استرالیا، کانادا، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، نروژ، سوییس، بریتانیا، امریکا یاد کرد. نمایندگان این کشورها در نشستی که در ماه فوریه در پاریس برگزار شد، بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن از تهدیدهای روزافزون گروه های تروریستی در افغانستان ابراز نگرانی کرده بودند. این گزارش می گوید که ایالات متحده علاوه بر اینکه بر حضور القاعده در افغانستان نظارت می کند به فشار بر طالبان برای پایبندی به تعهدات شان در زمینه مبارزه با تروریسم مطابق توافق دوحه متعهد هستند.

در گزارش آمده است که «تهدید القاعده به سیاست های طالبان، جذابیت استفاده از افغانستان به عنوان پایگاه عملیاتی نسبت به سایر مناطق جغرافیایی و تمرکز رهبری القاعده بستگی دارد. در این میان، دفتر رییس سازمان اطلاعات ملی ایالات متحده نیز ارزیابی می کند که این گروه احتمالا بر حفظ پناهگاه امن خود در افغانستان تحت محدودیت های قبل از انجام یا حمایت از عملیات های خارجی تمرکز خواهد کرد».

این گزارش همچنین به عملیات های مداوم داعش پس از به قدرت رسیدن طالبان بر افغانستان اشاره می کند و می گوید که شاخه خراسان دولت اسلامی به حملات خود علیه طالبان و بدعت های مذهبی در افغانستان ادامه داده و همچنان جدی ترین تهدید برای حاکمیت طالبان است. سیگار آمار می دهد که تعداد جنگجویان داعش در افغانستان بین ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر است. سیگار نیز در این گزارش آورده است که مزمل اولین والی منصوب شده طالبان و یکی از بلندپایه ترین مقامات طالبان است که پس از آگوست ۲۰۲۱ توسط داعش کشته می شود. همچنین در تاریخ ۱۱ مارس داعش مسئولیت بمب گذاری در مراسم اهدای جوایز خبرنگاران را در مرکز فرهنگی تبیان در شهر مزار شریف برعهده گرفت که در آن یک نفر کشته و هشت نفر دیگر زخمی شدند.(در تازه ترین مورد این گروه مسئولیت حمله به بدخشان را نیز برعهده گرفت).

این گزارش همچنین آورده است که علاوه بر این حملات، داعش تقریبا روزانه حملات سطح پایین را برای ایجاد ترس در جوامع محلی، تضعیف قدرت طالبان و به چالش کشیدن نهادهای امنیتی رژیم طالبان انجام می دهد که بیشتر به اهداف نرم مثل مدارس و مساجد حمله می کند. در مقابل براساس گزارش های رسمی امارت اسلامی، طالبان نه عملیات در ماه های ژانویه و فوریه انجام داده است و برای خنثی کردن تهدید این گروه هرچه لازم بداند انجام داده است. براساس گزارش سیگار در ماه آوریل طالبان طراح حمله آگوست ۲۰۲۱ در جریان عملیات تخلیه در فرودگاه کابل را از پای درآوردند. در آن حمله علاوه بر ۱۳ سرباز آمریکایی بیش از ۱۵۰ شهروند افغانستان کشته شدند. سیگار با استناد به گزارش های رسمی دولت آمریکا می گوید که داعش  همچنان « یک تهدید جدی برای نهادهای غیردولتی، سازمان های بین المللی و کارکنان آنهاست. این درحالی است که طالبان مدعی شده اند که هیچ گروه تروریستی در افغانستان وجود ندارد که بتواند تهدیدی برای سایر کشورها باشد.

 اما امارت اسلامی این گزارش را تبلیغات ایالات متحده علیه ثبات منطقه عنوان کرد. سخنگوی امارت اسلامی در اعلامیه خود عنوان کرده که مشکل آمریکایی ها چیست که چنین نگرانی هایی را منتشر می کند. این بیانیه درحالی منتشر شده که امارت اسلامی از زمان بازگشت دوباره به قدرت امنیت در افغانستان را خوب توصیف می کنند و معقتدند که گروه هایی مانند داعش تهدیدی جدی محسوب نمی شود و امارت اسلامی متعهد به پایبندی به توافق نامه دوحه هستند. اما ناگفته نماند که حتی میزان تهدیدهای امنیتی از افغانستان همپیمانان و یا هم بازیگران خارجی نزدیک به افغانستان را نگران ساخته است.

اما علاوه بر داعش گروه های ستیزه جوی دیگری نیز در خاک افغانستان فعالیت می کنند که تهدیدی برای بیرون از خاک افغانستان محسوب می شوند. به طور مثال، تحریک طالبان پاکستانی ازجمله گروه های دیگری است که از خاک افغانستان حملاتی را علیه اسلام آباد انجام داده است. این درحالی است که پاکستان معتقد است این گروه از حمایت طالبان افغان برخوردار است. در همین رابطه، مجله لانگ وار ژورنال آورده است که طالبان افغانستانی با کمک القاعده به طور مستقیم به گروه طالبان پاکستانی پناه داده، حمایت می کند و آموزش می دهد. حمایت طالبان افغانستان و القاعده از تحریک طالبان پاکستان در آخرین گزارش تیم تحلیلی حمایت و نظارت بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد  در مورد افغانستان که در ۹ جون منتشر شد، مستند شده است. تیم تحلیل پشتیبانی و نظارت بر تحریم ها عنوان کرده است که « ارتباط بین طالبان، القاعده و تحریک طالبان پاکستانی همچنان قوی و مسالمت آمیز است. تعدادی از گروه های تروریستی تحت نظر مقامات اجرایی طالبان آزادی و مانور بیشتری دارند. آنها از این موضوع به خوبی استفاده می کنند که منجر به آن شده خطر تروریسم هم در منطقه و هم در جهان افزایش پیدا کند. در این گزارش آمده است که پناه دادن و حمایت طالبان از تحریک طالبان پاکستانی نشان دهنده تهدیدی است که فراتر از مرزهای  افغانستان پیش می رود و اظهارات متعدد این گروه مبنی بر عدم استفاده از خاک افغانستان برای انجام حملات در خارج از کشور را نمی دهد را رد کرد.

 پیشتر نیز در  گزارشی دیگر، تیم نظارت بر تحریم و پشتیبانی، زیر مجموعه کمیته ۱۹۹۸ تحریم طالبان در شورای امنیت سازمان ملل با انتشار گزارش سالانه ای هشدار داد، تهدید تروریسم در افغانستان و منطقه رو به افزایش بوده و نشانه هایی از بازسازی توانمندی عملیاتی القاعده وجود دارد. در این گزارش نوشته شد: گروه طالبان و مقام هایش که تحت رهبری تحت هبت الله آخوندزاده که  قدرت را در افغانستان در دست دارند، بار دیگر به سیاست های مستبدانه  پشتون محوری که دولت قبلی اواخر دهه ۱۹۹۰ طالبان اجرا می کرد، متوسل شده اند. در این گزارش آمده است که بعداز ماه آگوست ۲۰۲۲ عملیات های شاخه داعش خراسان در افغانستان اگر هم افزایش نیافته باشد اما به سمت پیچیده و مرگبارتر شدن می رود.

اما این گزارش ها در حالی منتشر می شود که سخنگوی طالبان ذبیح الله مجاهد در تازه ترین مصاحبه خود در رسانه آمو حضور گروهی چون القاعده را در افغانستان رد کرد. طالبان مدعی است که از زمان بازگشت این گروه به افغانستان امنیت به کشور بازگشته و خاک افغانستان تهدیدی برای هیچ یک از کشورهای منطقه و جهان نیست. این درحالی است که نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل که سیاست های طالبان را مورد انتقاد شدید قرار داده بودند. روزا اوتنبایووا نماینده ویژه منشی عمومی سازمان ملل متحد در امور افغانستان حکومت طالبان را « منزوی و خودکامه» توصیف کرد که نبود یک حکومت همه شمول در افغانستان منجر به بی ثباتی خواهد شد. به عبارت دیگر، نحوه حکومت داری طالبان در دو سال گذشته بر نحوه برخورد با تهدیدهای امنیتی هم برای خود امارت اسلامی و هم برای منطقه و جهان تاثیرگذار است. هرچند حکومت طالبان ادعا می کند که افغانستان مطابق توافقنامه دوحه متعهد به عدم حضور نظامی گروه های ستیزه جو علیه کشورهای دیگر است اما حوادثی مانند مرگ ایمن الظواهری رهبر القاعده در کابل و افزایش تحرکات تحریک طالبان پاکستانی علیه اسلام آباد نشان دهنده وجود همکاری هایی بین طالبان و دیگر اسلامگرایان است. با این حال،  هرچند تهدیدات امنیت برای شهروندان افغانستان پس از  تابستان ۲۰۲۱ به طور چشمگیری کاهش یافته است، اما تهدیدات امنیتی از خاک افغانستان به بیرون از این کشور تهدیدی فزاینده علیه سایر کشورها محسوب می شود. این تهدیدات امنیتی در حالی که نگران کننده توصیف شده است که نه در داخل و نه در بیرون از افغانستان شرایط برای مهار آن مناسب نیست. حکومت منزوی و خودکامه طالبان با تداوم سیاست های انحصاری خود و بازیگران خارجی با اقدامات منفعلانه به روند فزاینده قدرت گیری گروه های بنیادگرا در افغانستان کمک می کنند.  این شرایط در حالی است که جا به جایی آزادانه گروه های ستیزه جو و همکاری آنها با یکدیگر به تقویت فعالیت های برون مرزی از خاک افغانستان کمک خواهد کرد. به طوری که اخیر شاهد آن هستیم که گروه های از تحریک طالبان پاکستانی به شمال افغانستان جایی که مرکز ثقل فعالیت های جهادی جنبش های خارجی است، انتقال داده شده اند. درنهایت، افغانستان همچنان یک تهدید نگران کننده برای جهان خواهد بود.