حکم دینی ملاهبت الله، نجات دهنده خشونت فزاینده در اسلام آباد؟

۲۲مرداد(اسد)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۸/۱۳

با پیروزی طالبان در اوت ۲۰۲۱ و خروج ایالات متحده و بسیاری از کشورهای جهان از افغانستان و بسته شدن بسیاری از سفارت خانه های خارجی در افغانستان، تنها چند سفارت خانه محدود در کابل به فعالیت خود ادامه دادند. سفارت پاکستان ازجمله آنها بود. بازگشت طالبان به قدرت را بسیاری از ناظران تحولات افغانستان یک برد استراتژیک برای اسلام آباد می دانستند. به طوری که ژنرال فیض حمید نخستین مقام خارجی بود که پس از سقوط از کابل بازدید و با مقام های طالبان دیدار داشت. پیروزی طالبان برای اسلام آباد  که دو دهه بی وقفه از این گروه حمایت کرده بودند به معنای ایجاد یک محیط امن و قابل نفوذ و کنترل در همسایگی خود تلقی می شد. اما برخلاف آنچه انتظار می رفت عواملی چند منجر به بروز اختلافات جدی بین دو طرف شد. ازجمله، اختلافات مرزی که چندین بار منجر به درگیری بین مرزبانان پاکستانی و نیروهای طالبان شد. اما آنچه باعث ظهور تنش های جدی بین کابل و اسلام آباد شد، قدرت گیری تحریک طالبان پاکستانی پس از پیروزی طالبان و افزایش حملات آن علیه اسلام آباد بود. چراکه پاکستان معتقد است که اقدامات تحریک طالبان پاکستانی از خاک افغانستان صورت می گیرد. چنانچه که در تازه ترین مورد ژنرال منیر عاصم، رییس ستاد ارتش آن کشور طالبان را متهم کرده که به تی تی پی در خاک افغانستان پناه داده اند. ادعایی که همواره از سوی امارت اسلامی رد شده است. این درحالی است که با افزایش این حملات ارتش تحریک طالبان، پاکستان اعلام کرد که در صورت تکرار حملات در خاک کشورش، این کشور برای سرکوب تی تی پی در جغرافیای زیر حاکمیت طالبان اقدام خواهد کرد. او در یک جرگه قومی ایالت خیبرپختونخواه افزوده است که برای محافظت از شهروندان این کشور و از بین بردن شبکه هایی که به باور پاکستان تروریستی است به دشمنان شان در خاک افغانستان پاسخ قاطع خواهند داد که نشان از وخامت اوضاع می دهد. این تنش های لفظی با حمله به گردهمایی هواداران حزب جمعیت علمای اسلام آباد به رهبری مولانا فضل الرحمان بالا گرفت که بیش از ۴۰ تن کشته شدند، بالا گرفت.

در مقابل، ذبیح الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی در پی این اظهارات پاسخ داد که افغانستان کشوری است که به تازگی از جنگ های داخلی بیرون آمده است و در هیچ کشوری خصوصاً کشورهای همسایه خواهان ناامنی نیست. حکومت افغانستان بر موضع خود تاکید دارد که اجازه نمی دهد از خاک افغانستان برخلاف امنیت کشور دیگری استفاده شود، اما این به این معنا نیست که افغانستان مسئول امنیت کشورهای منطقه است. پاکستان باید وضعیت امنیتی خود را با دقت مدیریت کند و به دنبال راه حلی در خانه خود باشد.

اما تشدید مقاومت اسلام آباد و انکار طالبان مبنی بر فعالیت تی تی پی از خاک افغانستان پای فتواهای جهادی را برای حل تنش باز کرده است، که نشان دهنده افزایش تنش و نگرانی های فزانیده اسلام آباد است. به طوری که ملاهبت الله رهبر طالبان در فرمانی جنگ و حملات بیرون مرزی ازجمله در پاکستان را « حرام » اعلام کرده است. این فرمان براساس گزارش ها پس از سفر آخر نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان، آصف درانی، و درخواست او از ملاهبت الله برای حرام دانستن جنگ در این کشور بود که توسط امیرخان متقی و سراج الدین حقانی با آصف درانی درمیان گذاشته شده است. در این فرمان آمده است که هیچ شهروند افغانستانی برای جهاد و ستیزه جویی از مرز افغانستان عبور نمی کند و جهاد در پاکستان حرام است. او گفته که کسانی که برای ستیزه جویی به پاکستان رفتند و کشته شدند، کشته شدن آنها شهادت اعلان نخواهد شد و کسانی که از این دستورات تخطی کنند دیگر بخشی از حکومت موقت افغانستان تلقی نمی شوند. او همچنین گفته که پس از کشته شدن هریک از شهروندان افغان در پاکستان، هیچ نماینده ای از دولت موقت افغانستان در مراسم تشییع وی شرکت نخواهند کرد. هبت الله پس از بازپس گیری قدرت توسط گروه تندرو او در آگوست ۲۰۲۱ زمانی که همه نیروهای بین المللی کشور را ترک کردند، به اصطلاح جهاد را پایان داد. به نقل از یک مقام طالبان« فرمان شیخ هبت الله، همه گروه هایی را که با او بیعت می کنند، مقید می کند و حکم او این است که حمله به پاکستان حرام است».فرمانی که علنی نشد. اما پس از اظهارات تند مقام های پاکستانی، محمد یعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع طالبان به شکل غیرمستقیم فرمان رهبری امارت اسلامی را در مورد حضور نیروهای این گروه در پاکستان را علنی و رسانه ای کرد. سخنان او از تلویزیون ملی افغانستان و به شکل صوتی منتشر شد که در آن آمده است که ملاهبت الله دستور پایان جهاد را صادر کرده است و اطاعت از این فرمان ملاهبت الله برای اعضای این گروه واجب است. در این فایل صوتی آمده است که « حالا که امیر امر کرده، اطاعتش فرض است. اگر کسی برای جهاد به بیرون از افغانستان می رود، جهادش جهاد نیست. اگر امیر، مجاهدین را از جنگیدن بازداشت و باز هم آنها به جنگ بروند، نام این جنگ، جنگ است، جهاد نیست».ملایعقوب وزیر دفاع در ۵ آگوست از وزارت دفاع بازدید کرد و در جریان این دیدار دستور صریح داد تا اطمینان حاصل شود که افغان ها در هیچ جنگی در خارج از افغانستان شرکت نخواهند کرد. ملایعقوب به همه  مجاهدین توصیه کرد که به جای جنگیدن در جاهای دیگر در بازسازی افغانستان سهیم باشند. کار برای رفاه و بازسازی افغانستان جهاد واقعی برای مجاهدین دولت موقت افغانستان بود. بنابراین، اسلام آباد شرایط بحرانی را تجربه می کند که به نظر می رسد بازدیدها و پیام های تهدیدآمیز مکرر آنها از کابل تاکنون نتوانسته بر بحران امنیتی این کشور پاسخگو باشد که منجر به اتخاذ دیپلماسی فتوا شده است. گزینه ای که این سوال جدی را ایجاد می کند که آیا فتوای دینی بالاترین مقام طالبان می تواند بحران امنیتی اسلام آباد را حل کند؟

در پاسخ باید گفت که پس از وقایع تاریخی که منجر به تسخیر خاک افغانستان توسط طالبان، تحریک طالبان پاکستانی که بیشتر به عنوان طالبان پاکستانی شناخته می شود، مسیری را برای تقلید از متحدان خود در افغانستان آغاز کردند. تحریک طالبان پاکستانی که در سال ۲۰۰۷ به عنوان یک جنبش در قلمرو قبیله ای پاکستان تاسیس شد و گروه های اسلام گرای شبه نظامی را متحد کرد دچار یک وقفه و از سرکوب دولتی و چندپارچگی داخلی رنج می برد که بقای آن را به شدت تهدید می کرد. درنتیجه آنها به عنوان یک مکانیسم بقا این گروه به افغانستان نقل مکان کرد و خود را در شورش طالبان قرار داد اما با پیروزی طالبان در افغانستان، تحریک طالبان پاکستان به سلاح های پیشرفته تری دست یافت و جنگجویان را از افغانستان به پاکستان منتقل کرد و  تمرکز خود را بر پاکستان بیشتر کردند. چنانچه که به نظر می رسد تحریک طالبان پاکستان با یک پایه سازمانی محکم و چشم دوخته به دولت پاکستان آماده است تا راه طالبان افغانستان را دنبال کند و کنترل قلمرو مناطق قبایلی پاکستان را به دست گیرد. حتی قبل تسلط طالبان بر افغانستان تحریک طالبان پاکستانی در یک مسیر صعودی قرار گرفته بود که بیشتر ناشی از ادغام مجدد، گسترش پایگاه پشتیبانی و اتخاذ مجموعه ای مقررات جدید برای محدود کردن هدف گیری بی رویه غیرنظامیان و پاسخ های نامنسجم ارتش پاکستان بود.

اما باید گفت که طالبان افغانستان و طالبان پاکستان مدت هاست که روابط ریشه ای دارند. با این حال، قبل از تسلط طالبان افغانستان بر افغانستان، دولت پاکستان این روایت را ترویج کرد که طالبان افغانستان و پاکستان به یکدیگر مرتبط نیستند و تهدید فزاینده تحریک طالبان پاکستان را به حمایت سازمان های اطلاعاتی خارجی از طریق دولت سابق افغانستان متهم کرد. مقامات پاکستانی ادعا کردند که به قدرت رسیدن اخیر طالبان تحریک طالبان پاکستان را مجبور به عقب نشینی از خاک افغانستان و درنهایت با مرگ سازمانی حتمی خواهد کرد. اما با پیروزی طالبان این گروه تمام توجه خود را  بر جنگ تحریک طالبان پاکستان علیه دولت پاکستان به ویژه کمربند قبیله ای در مجاورت افغانستان متمرکز بودند. این تمرکز خاص و محلی در جریان مذاکرات صلح کابل در سال گذشته بین تی تی پی و اسلام آباد مشخص شد، زمانی که تحریک طالبان پاکستان تاکید کرد که بازگرداندن وضعیت نیمه مختار کمربند قبیله ای و اجرای شریعت از خواسته های اصلی آن است.

از طرف دیگر، تحریک طالبان پاکستانی اولین گروه شبه نظامی بود که چندساعت پس از ورود طالبان به کابل، رسماً تسلط طالبان را جشن گرفت. تحریک طالبان پاکستان در بیانیه ای که در ۱۷ اوت ۲۰۲۱ منتشر شد، بازگشت طالبان به قدرت را یک پیروزی بزرگ برای پروژه جهادی اعلام کرد. مفتی نورولی محسود، امیر تحریک طالبان پاکستان، علناً بیعت گروه خود را با هبت الله آخوندزاده تجدید کرد و قول داد که به حمایت بی قید و شرط از طالبان افغانستان ادامه دهد. محسود با جلب توجه به دو دهه جنگ با نیروهای ایالات متحده و متحدانش در افغانستان، اعلام کرد که گروه او اکنون بای تضمین ثبات و بقای رژیم طالبان تلاش خواهد کرد. تسلط طالبان همچنین منجر به تزریق فوری نیرو به تحریک طالبان پاکستان با آزادی صدها تن از اعضای تحریک طالبان پاکستان از زندان های سراسر کابل شد که توسط نیروهای آمریکایی و دولت سابق افغانستان زندانی شده بودند.

 پس باید گفت که  هرچند رهبری طالبان افغانستان علناً اعضای خود را از پیوستن به جنگ علیه دولت پاکستان منصرف می کند اما اعضای این گروه حمایت از تحریک طالبان پاکستان را از منظر ایدئولوژیک و به دلیل روابط قبیله ای و شخصی که در این کشور مستحکم شده است، یک تعهد مذهبی و ملی می دانند. گزارش هایی وجود دارد که ستیزه جویان افغان در جنگ تحریک طالبان پاکستان  علیه نیروهای امنیتی پاکستان، ازجمله بمب گذاران انتحاری منتشر می شود. برخی از سربازان طالبان افغانستان مبارزه با نیروهای پاکستانی را مرحله بعدی جهاد خود اعلام کرده اند(Sayed and Hamming,2023).

به طور کلی، که چالش بین پاکستان و افغانستان بسیار عمیق تر از آن چیزی است که با فرمان یک رهبر دینی حل شود.افزایش خشونت ها توسط تحریک طالبان پاکستانی و بد تر شدن روابط بین کابل و اسلام آباد با بدتر شدن بحران های امنیتی و سیاسی و اقتصادی بین افغانستان و پاکستان است. ممنوعیت اخیر طالبان برای کار زنان در سازمان های غیردولتی، ارسال کمک به میلیون ها افغان گرسنه افغان را به خطر انداخته است.  داعش همچنان  یک تهدید جدی امنیتی به شمار می رود و در حمله اخیر خود حتی وزارت امورخارجه طالبان را نیز هدف قرار داده است. در همین حال، افغانستان از ساختار سیاسی بسیار محدود رنج می برد. فقدان یک سیستم سیاسی فراگیر به طور فزاینده ای به یک نقطه گیر بین طالبان و حامیان سابق آنها در منطقه از روسیه گرفته تا ایران، ترکیه و حتی پاکستان تبدیل می شود. اقتصاد افغانستان نیز به پایین ترین حد خود رسیده است درحالی که تولید قاچاق مواد مخدر رونق یافته است. طالبان همچنین قطع اعضای بدن، شلاق زدن در ملاعام و حتی اعدام ها را در تلاش برای نشان دادن قدرت خود از سر گرفته اند.

در طرف مقابل، اقتصاد پاکستان درحال فروپاشی است. این کشور در دریافت کمک های مالی از متحدان سنتی خود مانند ایالات متحده، چین و عربستان سعودی شکست خورده است. آشفتگی سیاسی در پی برکناری عمران خان، نخست وزیر سابق، در آوریل ۲۰۲۲ همچنان کشور را تحت تاثیر قرار داده است. عدم اطمینان سیاسی و رکود اقتصادی فرصتی را برای چندین جنبش برای شکل گیری و تقویت بیشتر فراهم کرده است. اعتراضات در سراسر پاکستان در فواصل زمانی مکرر برگزار می شود.تحرکات غیرخشونت آمیز در مناطق پشتون و بلوچ در غرب کشور علیه ارتش پاکستان، تحریک طالبان پاکستان و سایر گروه های افراطی افزایش یافته است که موج جدیدی از حملات تروریستی را در سراسر پاکستان از سر گرفته اند. بازیگران سیاسی و جامعه مدنی بلوچ به شدت مشکوک هستند که ارتش پاکستان به طور مخفیانه از گروه های افراطی مسئول این حملات تروریستی حمایت می کند. قتل های هدفمند نیز درحال افزایش است. مانند موردی که منجر به کشته شدن عبدالطیف آفریدی، رئیس سابق کانون وکلای دادگاه عالی و مدافع ناسیونالیسم پشتون شد. بنابراین، تا زمانی که دو طرف با حجمی از بحران های فزاینده روبه رو هستند، نمی توانند بر شرایط به ویژه افزایش خشونت مسلط شوند(Daud,2023).

در نهایت، فرمان ملاهبت الله که سخنگوی طالبان ذبیح الله مجاهد آن را نه فتوای رهبری امارت اسلامی بلکه فتوای دارالافتا که نهاد فقه اسلامی تحت مدیریت طالبان است، عنوان کرد ظرفیت مهار جنگ و افزایش خشونت در افغانستان را ندارد. چراکه تحریک طالبان پاکستانی که اکنون قدرت گرفته اند همانطور که در گزارش تیم نظارت سازمان ملل آمده فعالیت خود را با دیگر گروه های حاضر در افغانستان و باتوجه به سلاح های به دست آمده تقویت کرده است که این خود مهار و کنترل را سخت تر می کند. از طرف دیگر، رابطه تحریک طالبان پاکستان با اعضای امارت اسلامی روابطی عمیق است که ریشه در مناسبات قومی و حتی ناسیونالیستی دارد.بنابراین، دیپلماسی فتوا باتوجه به شرایط سخت دو کشور ظرفیت مهار کامل جنگ را ندارد. این درحالی است که طالبان هیچگاه به طور مستقیم تحریک طالبان پاکستانی را خطاب قرار نداده که به معنای حفظ روابط خود با این گروه است.

منابع

Daud,Malaiz(2023), “Strange bedfellows, soon-to-be estranged? How events are straining the relationship between the Afghan Taliban and the Pakistani military”, https://www.cidob.org/es/publicaciones/serie_de_publicacion/opinion_cidob/2023/strange_bedfellows_soon_to_be_estranged_how_events_are_straining_the_relationship_between_the_afghan_taliban_and_the_pakistani_military

SAYED,ABDUL, HAMMING,TORE(2023), “The Tahrik-i-Taliban Pakistan After the Taliban’s Afghanistan Takeover”, https://ctc.westpoint.edu/the-tehrik-i-taliban-pakistan-after-the-talibans-afghanistan-takeover