اخراج مهاجران: نگرانی های امنیتی مشروع یا مکانیزم مقابله با تحریک طالبان پاکستانی؟
۲۱ آبان(عقرب)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۱۱/۱۲
دولت پاکستان در روز چهارشنبه گذشته مدعی شد که حملات تروریستی در این کشور در دو سال گذشته از زمان بازپس گیری قدرت توسط طالبان افغانستان در آگوست ۲۰۲۱، ۶۰درصد افزایش یافته است. انور الحق کاکر، نخست وزیر موقت این کشور در گفت و گو با رسانه ها در اسلام آباد، دولت موقت افغانستان را به حمایت از تحریک طالبان پاکستان متهم کرد که به گفته او از خاک افغانستان استفاده می کند. کاکر معتقد است که طی دو سال گذشته که طالبان افغانستان به قدرت بازگشتند، حملات تروریستی ۶۰ درصد افزایش یافته است درحالی که حملات انتحاری در پاکستان ۵۰۰ درصد افزایش یافته است که در این حملات ۲۲۶۷ پاکستانی جان خود را از دست دادند. همچنین آقای کاکر مدعی شده که تحریک طالبان پاکستانی که از خاک افغانستان علیه پاکستان استفاده می کند که در میان مهاجمان انتحاری این گروه ۱۵ افغان نیز شامل بود. او گفت که مقام های افغان در مورد این حقایق اطلاعات دارند. در این میان باید گفت که این ادعاها که تازگی ندارد و درحالی مطرح می شود که، کابل استفاده از خاکش علیه اسلام آباد را رد می کند. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در اعلامیه ای در پاسخ به این اظهارات گفت که « افغانستان مسئولیت تامین امنیت در پاکستان را نداشته و پاکستان نباید بار ملامت ناکامی خود را به دوش افغانستان بیاندازد». اما این اظهارات درحالی بیان می شود که علی رغم خوشبینی اسلام آباد از بازگشت طالبان به قدرت، روابط دو طرف آنگونه که پاکستان انتظار داشت، پیش نرفت. چنانچه که اگر از درگیری های مرزی دو طرف بگذریم بحث تحریک طالبان پاکستانی به نقطه جدی تقابل دو طرف مبدل شده است. به طوری که دامنه آن به مسائل دیگر و آن طور که برخی از تحلیلگران معتقدند به مهاجران افغانستان در پاکستان نیز رسیده است.. به طور مثال، اخراج یک و نیم میلیون مهاجر افغانستان از پاکستان از یک نوامبر که با واکنش های جدی جهانی مواجه شده را می توان یکی از پیامدهای این امر دانست که این روزها شدت یافته است. کمیساریای سازمان عالی پناهندگان سازمان ملل تخمین می زند که در حال حاضر پاکستان میزبان ۳٫۷ میلیون پناهنده افغان است که ۷۰۰۰۰۰هزار نفر از آنها پس از تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ از افغانستان گریخته اند. این درحالی است که طبق تصمیمات تازه اسلام آباد این کشور از یک نوامبر روند خروج مهاجران افغانستان را اغاز کرده است.
تصمیم پاکستان برای اخراج بیش از ۱٫۵ میلیون پناهجو و مهاجر غیرقانونی افغان بار دیگر باعث تنش با افغانستان تحت حاکمیت طالبان شده است. از زمانی که دولت انورالحق کاکر به همه اتباع خارجی غیرقانونی اولتیماتوم داد تا اول ماه نوامبر این کشور را ترک کنند، بیش از یک میلیون و ۷۰ هزار تبعه افغانستان پاکستان را ترک کرده اند که در غیر این صورت طبق این قانون علیه آنهایی از خاک پاکستان خارج نشوند، اقدام خواهد شد. اما در این بین نظرات گوناگونی پیرامون این سیاست پاکستان وجود دارد. به طور مثال روزنامه هندوستان تایمز نوشته است که اخراج افغان ها از پاکستان اساساً و بدون شک یک هدف سیاسی است که اسلام آباد علیه کابل که در حال حاضر توسط طالبان اداره می شود، استفاده می کند. این همان طالبانی است که از حمایت پاکستان برخوردار بود تا علیه منافع هند اقداماتی انجام دهند. اما چرا این کار را می کنند؟ اولاً پاکستان با حکومت کنونی طالبان که خط دیورند را به عنوان مرز بین المللی به رسمیت نمی شناسد، مشکلات جدی دارد. زیرا جامعه پشتون ها را از هم جدا می سازند. ثانیاً پاکستان به این فکر می کرد که وقتی طالبان کابل را تضرف نماید، آنها اطمینان حاصل خواهند کرد که گروه تحریک طالبان پاکستان که علیه پاکستان فعالیت می کند، دیگر عملیاتی را انجام نخواهند داد اما این اتفاق نیفتاده است. دولت طالبان می گوید که تحریک طالبان پاکستانی یکی از ۴۶ گروه تروریستی است که در پاکستان فعالیت می کند و در نتیجه مسئله داخلی آن هاست».
به عبارت دیگر، تصمیم اسلام آباد برای اخراج مهاجرین غیرقانونی باعث تنش قابل توجهی در روابط این کشور با افغانستان شده است، زیرا دولت طالبان و چند تن از رهبران آن علناً از اسلام آباد به دلیل این موضوع انتقاد کرده اند. این اقدام روابط دو جانبه را به خطر انداخته است و نخست وزیر، وزیر دفاع و وزیرکشور(داخله) افغانستان آشکارا نارضایتی خود را از اقدامات پاکستان ابراز کردند.درحالی که پاکستان به طور پی هم اعلام کرده است که تصمیمش صرفاً با هدف بازگرداندن افراد بدون مدارک قانونی است اما دولت افغانستان همچنان اسلام آباد را به آزار و اذیت پناهجویان متهم می کند. دولت طالبان نیز مدعی است که این اقدام پاکستان ممکن است تاکیتک فشار برای رسیدگی به موضوع تحریک طالبان پاکستان باشد که باعث تشدید تنش ها بین دو کشور می شود. با این حال، سراج الدین حقانی وزیر (داخله)کشور افغانستان در پیامی ویدیویی اخیر از پاکستان خواسته است که در صورت وجود هرگونه مشکل با کابل، از آزار و اذیت پناهجویان افغان خودداری کنند. حقانی، تصمیم پاکستان را غیراسلامی خواند و مدعی شد که اسلام آباد در تلاش است تا مسبب مشکلات خود را به گردن افغانستان بیاندازد. علاوه بر این، ملایعقوب وزیر دفاع هشدار داد که این تصمیم عواقبی برای پاکستان در پی خواهد داشت.
در همین رابطه، روزنامه دیپلمات در یادداشتی از ماریت دسوزا آورده است که پناهجویان به عنوان یک ابزار استراتژیک در برابر طالبان هستند. این یادداشت آورده است که این سیاست یک تاکتیک فشار برای وادار کردن کابل به برآورده ساختن طیفی از خواسته های پاکستان است. در راس این خواسته ها، اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان است حملات تروریستی آن در خاک پاکستان به طور مداوم افزایش یافته است. پناهگاه امن تحریک طالبان پاکستان در افغانستان، هرگونه عملیات نظامی بزرگ علیه این گروه توسط ارتش پاکستان را کم اثر می کند.از سوی دیگر، تعهد تحریک طالبان پاکستان مبنی بر وفاداری به رهبر عالی طالبان، آنها را مهمان افغانستان می کند تا از آنها محافظت شود و از آسیب دور نگه داشته شود. با این حال، طلاق تلخ دو دوست سابق ممکن است محتمل ترین سناریو در کوتاه مدت و میان مدت نباشد. به باور نویسنده، گرچه به دلیل وجود منافع ناشی از تمایلات دیرین پاکستان در اعمال نفوذ و تسلط بر کابل، و یا تحقق رویای طالبان در مورد گسترش دهلیز اقتصادی چین و پاکستان، روابط میان مقامات دو طرف به آسانی گسستنی نیست، اما با پافشاری پاکستان بر اخراج مهاجران افغان، رابطه مذکور نیز می تواند تحت تاثیر قرار گیرد. چنانکه این تاکتیک فشار پاکستان می تواند به قماری تبدیل شده، طالبان را از هرگونه اجبار در عمل به خواسته ها و مطالبات اسلام آباد، رها سازد.
همچنین مایکل کوگلمن در نشریه فارین پالیسی در این مورد نوشته است که « پاکستان ممکن است در تلاش باشد تا از وضعیت موجود در کشمکش با کابل استفاده کند. اسلام آباد ممکن است از سیاست اخراج تا حدی برای وادار کردن طالبان که این اقدام را محکوم کرده اند برای کمک بیشتر در مبارزه با تروریسم استفاده کند». همچنین، شهزاده ذوالفقار یک تحلیلگر سیاسی مستقر در کویته پاکستان نیز معتقد است که «دولت از اخراج های دسته جمعی برای ارسال پیام به کابل استفاده می کند. هدف اصلی این اخراج، فشار بر دولت طالبان افغانستان برای توقف حمایت از طالبان پاکستانی است».
با این حال مقامات پاکستانی هرگونه ارتباط بین اخراج مهاجران غیرقانونی و موضوع تحریک طالبان پاکستان را به شدت رد کرده اند. یک مقام بلندپایه دولتی از پاکستان تصریح کرد که تصمیم برای بازگرداندن تمامی خارجیان مقیم غیرقانونی در کشور شش ماه پیش گرفته شده و این تصمیم به عنوان ابزاری برای فشار بر دولت افغانستان نبوده است. این مقام در ادامه توضیح داد که پاکستان با چالش های اقتصادی دیگر نمی تواند بار مهاجران غیرقانونی را تحمل کند. با منابع محدود، کشور نمی تواند حضور افراد بدون وضعیت قانونی را حفظ کند. اقدام برای بازگرداندن این افراد گامی ضروری برای مقابله با فشار اقتصادی است که پاکستان با آن مواجه است. با وجود انتقاد برخی از سازمان های بین المللی و کشورهای غربی، مقامات پاکستانی نگرانی های آنها را رد کرده اند. آنها استدلال می کنند که این کشورها باید ابتدا آنچه را موعظه می کنند را اجرا کنند و به اصلاح نحوه برخورد خود با مهاجران غیرقانونی را بپردازند(Jadoon,2023).
همچنین، وزیر امور داخله پاکستان، این تصمیم را به عنوان تصمیمی که براساس الزامات امنیتی شکل گرفته است، می داند و ادعا می کند که در ۱۴ مورد از ۲۴ مورد حمله تروریستی بزرگی که در سال جاری در پاکستان انجام شده توسط اتباع افغانستان بوده است. پاکستان درحال مبارزه برای مهار گروه های طالبان پاکستانی است که در داخل کشور فعالیت می کنند. پاکستان سابقه طولانی و پرباری با طالبان دارد. این سازمان افراطی اسلام گرا از حمایت مستقیم تشکیلات نظامی پاکستان برخوردار شد و به شاخه های مختلف رهبری آن اجازه داده شد در شهرهای پاکستان پناه بگیرند. برای سال ها دولت تحت حمایت ایالات متحده در کابل، پاکستان را به کمک به رشد طالبان و توامندسازی ستیزه جویان متهم می کرد. اکنون اوضاع تا حدودی تغییر کرده است و مقامات پاکستانی از ناتوانی طالبان در کابل در بررسی نفوذ و توطئه های طالبان پاکستانی ناامید شده اند.
بنابراین، تحولات و مسائل دو سال اخیر بین اسلام آباد و کابل نشان داد که علی رغم محاسابات پاکستان، طالبان در افغانستان نتوانسته آنگونه که باید خواسته های این متحد دیرینه را برآورده سازد که در این میان، تحریک طالبان پاکستانی بیش از هر مسئله ای دیگر روابط دو طرف را تحت تاثیر خود قرار داده است. هرچند با توجه به اینکه طالبان و اسلام آباد ریشه اتحاد دیرینه ای دارند، هیچ نشانه جدی دال بر گسست روابط بین دو طرف وجود نخواهد داشت اما باید گفت که مسئله تحریک طالبان پاکستانی یک موضوع جدی با درجه ای بالایی از طرفیت برای تحت شعاع قرار دادن دیگر مسائل بین دو کشور است. چنانچه که نمود این امر را می توان در مسئله مهاجرین یافت. چراکه هرچند به گفته مقامات پاکستانی این سیاست ناشی از دغدغه های مشروع امنیتی است اما بی ربط به تحت فشار قراردادن کابل برای کنترل تحریک پاکستانی نیست. پس، می توان ادعا کرد که چشم انداز رابطه طالبان و اسلام آباد ارتباط مستقیمی با نحوه برخورد طالبان با تحریک طالبان پاکستانی دارد.
منابع
Jadoon,Saleem(2023), “Deportation of migrants strains ties with Afghanistan”, https://www.pakistantoday.com.pk/2023/11/06/deportation-of-illegal-migrants-strains-ties-with-afghanistan/