بسته شدن سفارت کابل در دهلی نو: مسیر ابهام زدایی تعامل دهلی و کابلِ تحتِ تسلطِ امارت اسلامی؟

۵ آذر(قوس)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۱۱/۲۶

سفارت افغانستان در دهلی نو در روز ۲۴ نوامبر تعطیلی دائمی خود را بیش از ۲۷ ماه پس از آن که طالبان قدرت را در کابل به دست گرفتند، اعلام کرد. این سفارت قبل از این نیز از توقف فعالیت خود در پایتخت هند به دلیل عدم حمایت از سوی دهلی نو و وزارت خارجه تحت رهبری طالبان خبر داده بود. در بیانیه سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در هند آمده است که «سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در دهلی نو با تأسف، تعطیلی دائمی نمایندگی خود در دهلی نو از تاریخ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۳ به دلیل چالش های مداوم اعلام می کند». این درحالی است که این سفارت بیش از دو سال بود که به طور مستقل در دهلی نو فعالیت می کرد. در ادامه این بیانیه نیز آمده که سفارت با وجود محدودیت در منابع و قدرت، به طور خستگی ناپذیر برای بهبود در غیاب یک دولت قانونی در کابل تلاش کرده است. براساس بیانیه سفارت، در بیست و هفت ماه گذشته، جامعه افغان در هند کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. در این بیانیه همچنین آمده است که ما به جامعه افغانستان اطمینان می دهیم که این ماموریت با شفافیت، پاسخگویی و تعهد به رفتار عادلانه براساس حسن نیت و منافع افغانستان با درنظر گرفتن روابط تاریخی و روابط دو جانبه با هند عمل کرده است.  در این میان باید گفت که این نخستین بار نیست که سفارت کابل در هند خبرساز شده است. پیش از این نیز این سفارت پیرامون اعطای آن به نمایندگان طالبان نیز جنجال آفرین شده بود.

اما تعطیلی سفارت هند درحالی صورت گرفته که طالبان در تلاش برای به دست گرفتن نمایندگی های افغانستان در خارج از کشور و گسترش روابط دیپلماتیک خود با کشورهای بیشتری هستند. به طوری که طالبان در میان انزوای بین المللی بیش از ۱۴ ماموریت دیپلماتیک را به دست گرفته اند. از طرف دیگر، امارت اسلامی برخلاف تجربه نخست حکومت داری خود در دهه نود که به صورت محدود روابط خود را با دولت ها در پیش گرفته اند اما به نظر می رسد اکنون برای ایفای نقش بیشتر در صحنه بین المللی و همراهی سایر کشورها با خود حتی روی به سمت بازیگرانی گردانیده اند که پیشینه خصومت آمیزی با آنها داشته اند. در این میان هند ازجمله کشورهایی است که طالبان این بار روی آن سرمایه گذاری کرده اند. این درحالی است که هند نیز به این درک رسیده اند که در شرایط کنونی عدم تعامل با طالبان می تواند به جایگاه این کشور در صحنه سیاست منطقه ای و بین المللی لطمه وارد کند.  با این حال، با تعطیل شدن سفارت افغانستان در دهلی این پرسش خلق می شود که آیا هند این سفارت را به نمایندگان طالبان واگذار خواهد کرد؟

هند و طالبان از دشمنی تا دوستی

قبل از تسلط طالبان، هند از روابط عالی با دولت اشرف غنی در کابل برخوردار بود و بین دو طرف همکاری های گسترده ای صورت گرفته بود. به طوری که مسیرهای همکاری شامل آموزش نیروهای امنیتی افغانستان، تقویت تجارت دو جانبه و سرمایه گذاری در پروژه­ های توسعه بود. چنانچه که سرمایه گذاری های مستمر هند، مجموعاً ۳ میلیارد دلار با هدف تقویت زیرساخت ها در مواردی مانند آب و جاده و تقویت سیستم پارلمانی در کابل انجام شده بود.با این وجود، از زمانی که طالبان قدرت را به دست گرفتند و علی رغم انتقاد از ایدئولوژی طالبان و روابط بدنام این گروه با القاعده، هند از نزدیک بر تسلط طالبان بر کابل نظارت داشته است. چرا که این کشور در مورد به خطر انداختن سرمایه گذاری های قابل توجه خود در افغانستان محتاط است. که شامل حدود ۳ میلیارد دلار زیرساخت شهری، ازجمله بزرگراه ۲۱۸ کیلومتری زرنج-دلارام است که افغانستان را از طریق میلاک در ایران به بندر چابهار متصل می کند و دسترسی آسیای میانه را به هند باز می کند.  از این همین رو تعامل دیپلماتیک خود را  با طالبان حفظ کرد و سفارت خود را در کابل بازگشایی کرد. بعدتر برای حسن نیت از طریق کمک به افغانستان در طی بحران انسانی و اقتصادی به وجود آمده، پرداخت. این درحالی است که نگرانی های امنیتی هند نیز در این مسیر مهم بوده است. چراکه به نظر می رسد هند مانند سایر کشورهای منطقه از پتانسیل طالبان، تی تی پی و القاعده برای جلوگیری از فعالیت گروه هایی مانند داعش در افغانستان به عنوان سکوی پرشی برای عملیات های فراملی آگاه است. در نتیجه، به نظر می رسد که هند رویکرد خود را به سمت طالبان تغییر داده است. این درحالی است که در دو دهه گذشته یکی از کشورهایی بود که نگاهی مثبت در میان شهروندان افغانستان داشت. اما پس از به قدرت رسیدن طالبان اعطای ویزا به دانشجویان افغان را متوقف کرد و ویزاهای موجود را لغو کرد و حدود ۲۰۰۰دانشجوی افغان را از بازگشت به هند و ادامه تحصیل منع کرد. برخی از دانشجویان افغان حتی ادعا می کنند که در دانشگاه هند به عنوان تروریست برچسب زده شده اند (lowyinstitue,2023).

در ادامه باید گفت تغییر در رویکرد هند را زمانی می توان یافت که در ماه فوریه ۲۰۲۳، بودجه هند برای سال ۲۰۲۳، ۲۰۰ کرور روپیه برای کمک به افغانستان اختصاص داد. این نشان می دهد که تعامل طالبان با هند تا چه اندازه پیشرفت کرده است، حتی درحالی که دهلی نو هنوز به طور رسمی رژیم کابل را به رسمیت نشناخته است. این در تضاد کامل با موضعی است که هند در دوره قبلی قدرت طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ زمانی که رژیم توسط ائتلاف به رهبری آمریکا سرنگون شد، اتخاذ کرد. پس از خروج نظامیان آمریکایی در ماه اوت سال گذشته و سقوط حکومت افغانستان، طالبان به قدرت بازگشتند و موقعیت دیپلماتیک هند در هاله ای از ابهام قرار دادند. با این حال، از آن زمان به بعد، هند گام های کوچکی در جهت ایجاد رابطه کاری با دولت تحت حاکمیت طالبان در افغانستان برداشته است. که علت آن را می توان ترکیبی از نگرانی های ژئوپلتیک و استراتژیک دانست. هند حضور دیپلماتیک قابل توجهی در افغانستان داشته و برای مدت طولانی براساس روابط تاریخی و فرهنگی با این کشور رابطه نزدیک داشته است. این رابطه نیز با هدف دور زدن پاکستان بوده است. هند هرگز در اولین دولت طالبان در افغانستان در دهه نود این گروه را به رسمیت نشناخت و نمایندگی دیپلماتیک نیز نداشت. پس از سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱ به دنبال تهاجم ایالات متحده به کشور، هند از دولت های پی در پی در کابل حمایت کرد و به رشد و توسعه این کشور کمک کرد. با احیای مجدد طالبان از سال ۲۰۰۳ هند و پروژه های آن در افغانستان مورد حملات فزاینده ای قرار گرفتند. همچنین، کنسولگری این کشور در افغانستان چندین بار مورد حمله قرار گرفت و کارگران پروژه های مختلف ربوده یا کشته شدند. در طرف دیگر سکه، با قدرت گیری طالبان، عمده تحلیل ها به این سو رفت که این بازگشت برای پاکستان مفید بوده است و بدون حمایت فعال آن بعید بود که رهبران طالبان بتوانند در مورد توافقنامه دوحه مذاکره کنند. اما طالبان از زمانی که پاکستان با بحران سیاسی دست و پنجه نرم می کند، پس از برکناری عمران خان از نخست وزیری در ماه آوریل، رویه خود را تغییر داده و خصومت ها بین کشورها افزایش یافته است. چنانچه که طالبان مشروعیت خط دیورند، مرز بین پاکستان و افغانستان را رد کرده و پاکستان هایی را که در ساخت حصار مرزی کار می کنند، هدف قرار داده است. حمایت طالبان از تحریک طالبان پاکستانی نیز بر تنش ها افزوده است. در بحبوحه این تحولات ژئوپلتیکی است که هند باید با رژیم تحت رهبری طالبان در افغانستان دست و پنجه نرم کند. تحولات داخلی در پاکستان و کاهش تاثیرات ایالات متحده و روسیه در منطقه ممکن است دلیل تغییر موقعیت هند باشد. در همین راستا، در ۲ ژوئن، دیپلمات های هندی با فرماندهان طالبان در کابل دیدار کردند. چند هفته بعد، هند در ۲۳ ژوئن سفارت خود را در کابل برای هماهنگی کمک های بشردوستانه بازگشایی کرد.

این تمایل محتاطانه هند به طالبان درحالی است که به نظر می رسد در طرف مقابل نیز در نوع نگاه به دهلی تغییراتی رخ داده است. تمایل رهبری طالبان برای اعلام استقلال خود از پاکستان با حمایت فعال آن از تحریک طالبان پاکستانی کاملاً آشکار شده است. پس از آتش بس کوتاه مدت تی تی پی با پاکستان، حملات این گروه در اواخر سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است. درواقع طالبان در تلاش است که به روش های مختلف استقلال خود را از پاکستان نشان دهند. در همین راستا، این گروه ابتدا به چین روی آوردند. اما علی رغم سروصداهای زیاد از رابطه چین و طالبان این کشور تاکنون نیازهای طالبان را برآورده نساختند. درواقع، پکن هنوز اساساً خواسته های طالبان مانند به رسمیت شناختن بین المللی و سرمایه گذاری را برآورده نساختند. چنانچه که علی رغم صحبت درباره احتمال سرمایه گذاری های بزرگ مانند طرح یک کمربند یک جاده، قرارداد نفت و گاز آسیای مرکزی تاکنون  محقق نشده است. به همین دلیل طالبان به طور فزاینده ای به دنبال متحدان دیگر حتی با سابقه دشمنی قبلی هستند. در همین رابطه، طالبان که زمانی در حملات به اهداف هندی نقش داشتند، از شرکت های هندی خواسته اند تا کار روی پروژه های زیربنایی متوقف شده را از سر بگیرند. درخواستی که دهلی نو فعالانه درحال بررسی آن است. تمرکز اصلی دیگر طالبان، کسب اجاز از هند برای استقرار یک نماینده در سفارت افغانستان در دهلی نو بوده است. در مقابل دهلی نو یک تیم فنی را به سفارت خود در افغانستان فرستادند. همچنین هند به وضوح به دنبال فرصتی برای برهم زدن سیاست عمق استراتژیک پاکستان است که از زمان تهاجم شوروی در سال ۱۹۷۹ به دنبال ایجاد یک رژیم انعطاف پذیر در کابل بوده است(lowyinstitue,2023).

  از طرف دیگر، طالبان به دلیل اقتصاد تمایل به همکاری با هند دارند. چراکه طالبان برای اداره کشور مبارزه می کنند. این امر که آنها از نظر دیپلماتیک به رسمیت شناخته نمی شوند، تامین مالی دولت را برای آنها دشوار می کند. طالبان در مواردی مانند کمبود منابع در شرایط بحران انسانی کنونی در تنگنا قرار دارند. در نتیجه، امیدوارند که هندی ها عرضه گندم خود را به افغانستان افزایش دهند. در همین رابطه، طالبان چراغ سبزهایی به دولت هند نشان دادند. به طوری که در ماه مارس، سهیل شاهین سخنگوی طالبان نیز گفته بود که اداره آنها در کابل آماده است تا «محیط امن» را برای سفارت هند فراهم کند. در ماه اوت، عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه طالبان در توییتر نوشت: «امارت اسلامی افغانستان از اقدام هند برای ارتقای نمایندگی دیپلماتیک خود در کابل استقبال می کند. ما علاوه بر تضمین امنیت، به مصونیت دیپلمات ها نیز توجه جدی خواهیم داشت و به خوبی همکاری خواهیم کرد».

همچنین باید گفت که در زمان منازعات سیاسی و اقتصادی در چندین کشور در جنوب آسیا، هند دارای یک دولت باثبات و کارآمد بوده است که آن را برای طالبان اهمیت قابل توجهی دارد. از طریق سرمایه گذاری در افغانستان، هند نیز در میان بخش هایی از جمعیت افغانستان از حمایت هایی برخوردار است که می تواند برای طالبان نیز مفید باشد. هند همچنین ازموقعیت استراتژیک افغانستان که امکان دسترسی به مسیرهای زمینی با آسیای مرکزی را فراهم کند، بسیار سود می برد. علاوه بر این، سازمان های تروریستی تحت حمایت پاکستان در افغانستان فعال هستند که هند را هدف قرار داده اند مانند شبکه حقانی. تعامل دهلی نو با طالبان می تواند با هدف جلوگیری از استقرار دولت طرفدار پاکستان در افغانستان و جلوگیری از بسیج سازمان های افراطی و تروریستی دیگر علیه هند باشد. از طرف دیگر، با خطر رو به رشد چین، هند باید مراقب باشد که بین دو همسایه متخاصم گرفتار شده است. انفعال و سکوت نسبی چین در قبال طالبان نشان می دهد که پاکستان در تدوین سیاست های چین در افغانستان نقش ایفا خواهد کرد(Nehal,2023).

بنابراین، هند اکنون به مانند بسیاری از کشورها تعامل محدود و در عین حال پرهیز از به رسمیت شناختن طالبان دارد. هند به این درک رسیده است که طالبان در افغانستان امروز یک واقعیت است که در صورت عدم تعامل با آن با خطر تضعیف موقعیت خود در این منطقه حیاتی مواجه است. در مقابل نیز طالبان متوجه شده است که اتکا به یک دولت نمی تواند اهداف این گروه را برآورده سازد. امارت اسلامی برای رسیدن به اهداف گوناگون باید دامنه تعاملات خود را گسترش دهند. بنابراین، شاید دو طرف به دنبال شفاف سازی در رابطه خود با یکدیگر هستند تا بهتر بتوانند به اهداف خود نائل شوند که در این راستا احتمال دارد واگذاری سفارت به نمایندگان طالبان یکی از گزینه ها باشد.

منابع

Lowtinstitute(2023), “India’s delicate dance with the Taliban”, https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/india-s-delicate-dance-taliban

Nehal,Ashraf(2032), “Why India is cautiously engaging with the Taliban regime in Afghanistan”, https://scroll.in/article/1039517/why-india-is-cautiously-engaging-with-the-taliban-regime-in-afghanistan