امارت اسلامی و تعهدات ضدتروریسم: آیا طالبان به نگرانی های امنیتی جامعه جهانی بها می دهند؟

۱۷ دی(جدی)۱۴۰۲-۲۰۲۴/۱/۶

بیش از دو سال است که ایالات متحده نیروهای خود را از افغانستان خارج و قدرت را در این سرزمین به طالبان واگذار کرده است. با این حال، کنترل طالبان بر کشور شکننده و اگر اداره آن از هم بپاشد این خطر وجود دارد که افغانستان به یک کشور شکست خورده از جنگ سالان ستیزه جو و مرکز رشدی برای تروریسم تبدیل شود. این درحالی است که جامعه جهانی نیز برای حمایت از مخالفان بالقوه علیه حکومت طالبان کاری که اکنون باید به یک اولویت فوری تبدیل شوند، انجام نمی دهند. همچنین به سختی می توان فهمید که در داخل طالبان چه می گذرد. هرچند پنجره کوچکی به تنش های داخلی در اوایل سال گذشته باز شد، زمانی که تعدادی از شخصیت های ارشد ازجمله سراج الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله و شیرمحمد عباس استانکزی انتقادهایی به تسلط هبت الله بر قدرت داشتند. اما در این میان آنچه برای جامعه جهانی و به ویژه برای ایالات متحده و همسایگان افغانستان مهم است، تهدیدات امنیتی برآمده از خاک افغانستان است. چراکه هرچند طالبان براساس توافقنامه دوحه در سال ۲۰۲۰ متعهد به این امر شده اند که اجازه ندهند خاک افغانستان به پناهگاه امن گروه های تروریستی تبدیل شود اما گزارش ها خلاف این تعهد را نشام می دهد. از طرف دیگر، میزان فعالیت های تروریستی در میان همسایگان افغانستان شدت یافته. به ویژه آنکه پاکستان بعداز قدرت یابی طالبان و به دلیل تقویت تحریک طالبان پاکستانی که مدعی است در خاک افغانستان در حال بازیابی خود هستند، ازجمله کشورهایی است که میزان ناامنی ها در این کشور افزایش یافته است. که این امر این پرسش را جدی می کند که آیا طالبان به نگرانی های امنیتی جامعه جهانی بها می دهند یا خیر؟

در همین رابطه، به گزارش روزنامه هشت صبح افغانستان « وزارت امورخارجه امریکا بار دیگر در پاسخ به نگرانی ها نسبت به حضور گروه های تروریستی در خاک افغانستان طالبان را ملزم با این پدیده دانسته است. متیو تیلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در یک نشست خبری در روز ۴ ژانویه گفته است که طالبان باید به تعهدات شان برای مبارزه با گروه های تروریستی در افغانستان عمل کنند. او در پاسخ به سوالی درباره حضور گروه های تروریستی در افغانستان گفته است« ما همچنان برای طالبان روشن میکنیم، آنان تعهدات ضدتروریستی دارند که ما انتظار داریم به آن پایبند باشند». وی همچنین هشدار داده است که کشورش افغانستان را زیرنظر دارد و با وجود عدم حضور در آن، توانایی هایش برای پاسخ به فعالیت های تروریستی را حفظ می کند. این مقام وزارت امورخارجه امریکا به کشتن ایمن الظواهری، رهبر القاعده در افغانستان اشاره کرده و آن را نشانه توانایی آمریکا برای مهار تروریستی عنوان کرده است. طالبان تاکنون به این اظهارات تازه وزارت امورخارجه آمریکا واکنشی نشان نداده اند. این اظهارات درحالی مطرح می شوند که کشورهای مختلف ازجمله همسایه های افغانستان نسبت به حضور گروه های تروریستی در این کشور بارها ابراز نگرانی کرده اند». درواقع،این اظهارات درحالی است که طالبان تاکنون هیچ نشانه روشنی از پایبندی به تعهدات خود در امر مبارزه با تروریسم به ویژه در خاک افغانستان در بیش از دو سال گذشته نشان نداده اند. چنانچه که تیم  تحلیل پشتیبانی و نظارت بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد در گزارشی در اوایل ماه ژوئن آورده که « با حمایت طالبان، اعضای القاعده انتصابات و نقش های مشورتی در ساختارهای امنیتی و اداری طالبان دریافت کردند. که روابط بین طالبان و القاعده را قوی و همزیست خواندند. براساس این گزارش، تخمین زده می شود که ۴۰۰ جنگجوی القاعده در افغانستان حضور داشته و نشانه هایی وجود دارد که این گروه تروریستی در حال بازسازی قابلیت عملیاتی خود است. اقداماتی که نشان می دهد طالبان نگرانی از تصورات جامعه بین المللی از آنها در مورد فعالیت های ضدتروریستی آنها ندارند».

پس باید گفت که در ظاهر طالبان اصرار دارند که متعهد به عدم استفاده از قلمرو خود توسط گروه های تروریستی علیه سایر کشورها هستند. با این حال بررسی دقیق تر نشان می دهد که سیاست طالبان در قبال ستیزه جویان دارای سه جنبه اصلی است: توانمندسازی، محدودیت ها و سرکوب ها. طالبان با فراهم کردن پناهگاه و امنیت مستمر در داخل کشور گروه های مختلف شبه نظامی را قدرتمند می سازد. طالبان همچنین تردد حداقل برخی از این شبه نظامیان را در داخل کشورر محدود نمی کند. علاوه بر این، طالبان در کنار سایر اشکال حمایت مادی، به گروه های هم پیمان پرداخت های رفاهی و دسترسی به سلاح و مهمات را ارائه می کنند. با این حال این فعال سازی اغلب با محدودیت های خاصی همراه است. به عنوان مثال، به نظر می رسد طالبان از القاعده خواسته است که حملاتی را علیه ایالات متحده و متحدانش انجام ندهد، همانطور که ارزیابی های اطلاعاتی ایالات متحده و همپیمانان خود القاعده نشان می دهد. اخیراً طالبان تلاش کرده اند تا جنگجویان خود را از پیوستن به گروه های جهادی خارجی منصرف کنند. اما در این میان باید گفت که اینکه تا چه حد طالبان می توانند کنترل واقعی بر این محیط پیچده ستزه جویان را اعمال کنند نامشخص است اما نشانه ها حاکی از آن است که طالبان یک دستگاه رسمی برای مدیریت جنگجویان خارجی دارند.  با این وجود، به نظر می رسد که گروه های تروریستی در افغانستان همچنان مصمم به مبارزات طولانی مدت علیه دشمنان مربوط خود هستند. به طور مثال، تحریک طالبان پاکستان با تهاجمی ترین حرکت، تشکیلات خود را ایجاد کرده و درحال گسترش است، درحالی که دیگران مانند القاعده محتاط به نظر می رسند.برخی ازجمله، تحلیل های اطلاعاتی ایالات متحده رویکرد محتاطانه القاعده را به محدودیت های ظرفیت که ریشه در ضعف سازمانی دارد، نسبت می دهند. اما در محیط بسیار مساعد افغانستان افزایش توانایی بیشتر شبه نظامیان ازجمله القاعده تا زمانی که مستقیماً با طالبان رقابت نکنند، چالشی نیست. توضیح محتمل تر این است که گروه های تروریستی متحد طالبان در چارچوب پارامترهایی که طالبان برای آنها تعیین کرده است، کار می کنند. اگرچه به نظر می رسد که هر گروهی از ظرفیت پایین تری برخوردار است و به سرعت قدرت سازمانی خود را افزایش نمی دهد، به احتمال زیاد این انتخاب، شاید به احترام طالبان است. وقتی صحبت از طالبان به میان می آید، برخی از تحلیلگران می گویند که طالبان روند طولانی و کندی را برای مهار ستیزه جویان متحد خود را ندارند و همچنین از برانگیختن واکنش متقابل می ترسند. توضبح قابل قبول تر این است که طالبان تمایل سیاسی دیرینه خود را برای میزبانی برای جهادگران خارجی که در کشورهای خود ناراضی هستند و همچنین حامی کمپین های جهادی در سطح بین المللی به ویژه در پاکستان، حفظ کرده اند.هیبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان از یک نبرد ایدئولوژیک طولانی و پایدار به طور کلی و با جهان غرب به طور خاص صحبت کرده است. او همچنین در مورد نظام سیاسی پاکستان اظهارنظر منفی نکرده است. در عین حال، طالبان همچنین تلاش می کنند تا تعادل ظریفی بین تحقق جاه طلبی های جهادی خود و نیز تعهدات در قبال برادران جهادی از یک سو و محدود کردن اهداف خود برای اهداف ژئوپلتیکی از سوی دیگر ایجاد کنند. به نظر می رسد هدف از این محدودیت ها برای جلوگیری از به خطر انداختن بقای رژیم خود به دلیل اقدامات بالقوه ای است که قدرت های خارجی می توانند انجام دهند، ازجمله با ایجاد اجماع بین المللی و اقدام نظامی علیه آنها. در همین راستا، سرکوب داعش به عنوان دشمن اصلی و سرسخت هدف اصلی طالبان است. طالبان داعش را اصلی ترین گروه اپوزیسیون می دانند(Mir,2023).

 با این حال، باید گفت که افغانستان به پناهگاه امن گروه های تروریستی مبدل شده. در یک گزارش در مورد تروریسم جهانی افغانستان برای چهارمین سال متوالی کشوری است که بیشترین تاثیر را داشته و این درحالی است که جنایات طالبان دیگر در شمارش گنجانده نشده است. چراکه تروریست های سابق حالا یک دولت را تشکیل داده اند.  در این گزارش آمده است که در سال ۲۰۲۲ مرگ و میر ناشی از تروریسم با ۹ درصد کاهش به ۶۷۰۱ مورد کاهش یافت و اکنون ۳۸ درصد کمتر از اوج خود در سال ۲۰۱۵ است. با این حال اگر افغانستان از این شاخص حذف می شد، مرگ و میر ناشی از تروریسم چهار درصد افزایش می یافت. باوجود کاهش ۷۵ و ۵۸ درصدی حملات و مرگ و میرها، افغانستان برای چهارمین سال متوالی بیشترین تاثیر را داشته است  هرچند از زمانی که طالبان کنترل دولت را در دست گرفته اند، دیگر در محدوده گزارش ها گنجانده نشده است(reliefweb,2023).

در نهایت، سیاست های تروریستی طالبان را می توان چند بعدی یافت. طالبان نمی توانند دوستان روزهای سخت خود را به بهای همراهی جامعه جهانی با خود رها کنند. چراکه این رها سازی می تواند محتمل خسارت های زیادی برای این گروه در ایدئولوژی و ماهیت با آنها یکسان است شود. درواقع، پشت کردن به گروه های اسلام گرا افراطی بقای این گروه را به خطر می اندازد. علاوه بر این، اتحاد داشتن با این گروه ها منجر به تقویت طالبان خواهد شد. همان دلیلی که به این گروه در ده دهه اخیر قدرت داد. این درحالی است که عدم انعطاف در برابر خواسته های جامعه جهانی به طور مستقیم بقای امارت اسلامی را نشانه نمی رود از طرف دیگر، طالبان گزینه های دیگری برای همراهی جامعه جهانی و همسایگان با خود دارد. بنابراین، این گروه در سعی بر این دارند که ضمن حفظ اتحاد خود با دیگر گروه های اسلام گرای افراطی و دادن امتیازاتی از خاک افغانستان آنها را نیز تا حدی کنترل و متقاعد کنند که این امر بیشتر متاثر از ترس از بقای خود است. با این حال، نگرانی های امنیتی جامعه جهانی همچنان اولویت امارت اسلامی نیستند چراکه در این صورت سیاست های طالبان در امر مبارزه با تروریسم مشخص تر، جدی تر بود و این خود عاملی می شد برای همکاری با جامعه جهانی.

منابع

Mir,Asfandyar(2023), “Two Years Under the Taliban: Is Afghanistan a Terrorist Safe Have Once Again?, https://www.usip.org/publications/2023/08/two-years-under-taliban-afghanistan-terrorist-safe-haven-once-again

Reliefweb(2023), “Global Terrorism Index 2023”, https://reliefweb.int/report/world/global-terrorism-index-2023