آسیب شناسی بخش تحصیلات عالی در افغانستان با تأکید بر چالش های کنکور در این کشور
آسیب شناسی بخش تحصیلات عالی در افغانستان با تأکید بر چالش های کنکور در این کشور
۵ مهر(میزان)۱۳۹۹- ۲۰۲۰/۹/۲۶
تحصیلات عالی در افغانستان راه پر فرازو نشیبی را طی کرده است. سال ۲۰۰۱ سرآغاز شکل گیری اصلاحات جدی در بخش ادرات افغانستان بود که متأسفانه پس از گذشت نزدیک به بیست سال روند اصلاحات با شکست مواجه شده است. در میان این ادارات، وزارت تحصیلات عالی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.نه تنها شاهد تغییرات مثبت در این بخش نبوده ایم بلکه اکنون با گذر زمان زیادی همچنان موانع متعددی پیرامون این نهاد وجود دارد. مشکلات این نهاد در دو بخش رهبری و ساختار و بسترهای فرهنگی جامعه نهفته است. عدم برنامه ریزی مسلکی در این بخش و ضایع کردن بودجههای این وزارت در بخش های غیرضروری کارنامه ضعیفی را برای این نهاد به بار آورده است. بستر و بافت سنتی جامعه افغانستان نیز از دیگر موانعی است که کارکرد مناسب در این بخش را با مشکل رو به رو ساخته است.
مقاومت در برابر فراگیری دانش مدرن در جامعه سنتزده افغانستان از مهمترین چالش هایی است که حوزه تحصیلات عالی افغانستان از آن رنج می برد. عدم درک و تفسیر صحیح از دانش مدرن و مقاومت دربرابر آن منجر به ریشه دواندن سیستم های آموزشی ناکارآمد و قدیمی در این بخش شده است. ساختار و بستر سنتی جامعه افغانستان نیز از مواردی است که کارآیی و دسترسی در وزارت تحصیلات عالی را دشوار کرده است.. سنت در افغانستان جزلاینفک و ذاتی این کشور است.تعصبات قومی و باورهای به شدت زیاد و عمیق سنتی در عمق جامعه رخنه کرده است که همین مسئله منجر به تقابل سنت و مدرنیته در جامعه افغانستان شده است. به عبارت دیگر،برخورد خشن جامعه سنتی افغانستان در برابر عناصر مدرن در تمامی بخش ها از جمله بخش تحصیلات عالی باعث ایجاد مشکلات بسیار در این قسمت شده است. بنابراین، تا هنگامی که بسترهای اجتماعی مناسب فراهم نشود مشکلات موجود در تحصیلات عالی که باعث عدم کارایی مناسب در این قسمت می شود،همچنان ادامه خواهد یافت. به عبارت دیگر، این دو چالش باعث شکل گیری نوع نگاه خاصی به تحصیلات عالی می شود. باورهایی همچون برتری قومی خاص در افغانستان در چنین بستری پررنگ تر می شود و اعتماد به نفس و جسارت افرادی که تخصص و مهارت کافی را ندارند برای کسب جایگاه های برتر در دانشگاه های درجه یک کشور را بالا می برد. بنابراین، تداوم این تفکر این باور را در بین مردم نهادینه کرده است که امتیازگیری های خاصی برای قوم خاصی در بخش تحصیلات عالی در نظرگرفته شود.
یکی از مهمترین بخشهایی که در افغانستان در قسمت آموزش همواره سروصدا ایجاد کرده است آزمون کنکور و نحوه پذیرش در دانشگاه های کشور است. بحث تبعیض های قومیتی،سهمیه بندی مناطق و نحوه پذیرش در دانشگاه های کشور سبب وجود انتقادات جدی و شدید به این حوزه شده است. این مسئله با موفقیت مکرر یک قوم در امتحان کنکور و یا هم سایر حوزه های تحصیلی بیشتر شدت گرفته است که متاسفانه شاهد تشدید تبعیض های قومی و منطقه ای در بخش تحصیلات عالی هستیم. در این میان،بستر جامعه افغانستان نیز به شدت مستعد شکل گیری این جریانات است که عاملی مهم در اختلال شکلگیری یک روند عادلانه در بحث ورود به دانشگاههای کشور است.
یکی دیگر از مشکلات و آسیب های جدی در این بخش، حضور زنان در حوزه آموزشی در کشور است . زنان و دختران افغانستان به واسطه عواملی چون سلطه طالبان بر افغانستان، جنگ، مشکلات داخلی و متعاقبا ساختار و بافت سنتی جامعه سالها فرصت و شانس خود را برای آموزش و تحصیل در مقاطع مختلف از دست داده اند.زمینه های تاریخی و فرهنگی افغانستان نیز همواره دوری زنان را از سیاست و مدیریت پست های کلیدی و به ویژه آموزش فراهم آورده است. ورود زنان به بخش آموزش عالی در کشور از مهمترین مسائلی است که در چندین سال گذشته روی آن تأکید جدی شده و مبارزات زیادی از سوی زنان برای ورد به این حوزه صورت گرفته است.جنگیدن برای برابری جنسیتی و دسترسی برابر زنان به تحصیلات عالی در افغانستان یک امر دشوار بودهو چالشهای جذب زنان در این قسمت بسیار زیاد است. بخشی از این مشکل برمیگردد به نوع نگاه حضور زنان در بخش آموزش در مناطق مختلف کشور. با این حال پس از سقوط طالبان و روی کارآمدن دولت جدید، زنان و دختران افغان بسیاری توانستند وارد مدارس و دانشگاه ها شوند.با این وجود تهدیدها علیه زنان همچنان پابرجاست. آزار و اذیتهای جنسی، خشونت، نابرابریهای آموزشی و شغلی، مشکلات روانی ناشی از افسردگی یا اظطراب که در زنان بیشتر از مردان است منجر به ترک تحصیل یا عقب ماندن بخش بزرگی از قشر زنان در بخش آموزش شده است.اما زنان افغان توانسته اند در چند سال اخیر به ویژه در بخش کنکور موفق تر از مردان عمل کنند. به گونه ای که امسال کامیابی دختری جوان به نام شمسیه از غرب کابل که دو تابو جنسیت و قومیت را به طور همزمان شسکتاند امیدها را برای بهبود و تغییری بزرگ در این بخش دوچندان کرده است. علیرغم مشکلات زیاد تحصیلی برای زنان پس از سال ۲۰۰۱ تلاش های زیادی برای دستیابی به عدالت جنسیتی صورت گرفته است. اکنون نیز بیشتر از گذشته کوشش های فراوانی در جهت دستیابی به حقوق زنان به ویژه در بخش آموزش در حال انجام است. با شروع مذاکرات بین الافغانی و ورق خوردن فصلی نو در تاریخ معاصر افغانستان زنان و حفظ دستاوردهایشان بزرگترین دلنگرانی در روند مذاکرات است. اعلام نتایج کنکور سراسری سال ۱۳۹۹ افغانستان در روزهای اخیر و انتشار خبری تأثیرگذار و جنجالی در این رابطه میتواند دیدگاه و عقاید عامه مردم افغانستان در رابطه با نقش زنان و اهمیت حضور آنها در جامعه را پیش از پیش برجسته کند. کسب رتبه ی یک کنکور توسط یک زن آن هم در کشاکش مذاکرات صلح افغانستان نشان از تغییر چشم گیر و مترقیانه از جایگاه زنان در این کشور است.
بنابراین، وزارت تحصیلات عالی افغانستان به مثابه سایر نهادهای افغانستان در رسیدن به اهداف خود عقیم مانده است. یکی از بزرگترین و جدی ترین نقدهایی که به این وزارت وجود دارد در بخش آزمون کنکور در افغانستان و نحوه پذیرش دانشگاهها از طریق قبولی در این آزمون است. تبعیض های گسترده قومی و منطقه ای، سهمیه بندی های ناعلادانه و وجود تبعیض علیه زنان از مهم ترین مشکلات در این بخش است. وزارت تحصیلات عالی همچنین در بخش پذیرش ظرفیت دچار مشکل است. متأسفانه این نهاد در حال حاضر تنها قادر به پذیرش ده درصد متقاضیان را دارد. که راه برون رفت از این مشکل بازنگری جدی و برنامه ریزی های دقیق تر در بخش آزمون کنکور در کشور و ارتقا میزان کمیت در زمینه تحصیلات عالی از طریق سرمایه گذاری بیشتر است.
ناگفته نماند که چالش های جدی همچنان سرراه این نهاد و برگذاری کنکور عادلانه تر وجود دارد.نداشتن برنامه منسجم و عدم تلاش برای رفع نواقص در پروسه جذب متقاضیان در دانشگاه ها و موسسات عالی کشور از یک طرف و وجود تبعیض گسترده قومی و منطقه ای در پذیرش دانشگاه ها منجر به عمیق تر شدن شکاف های قومی و نهادینه شدن تبعیض های تحصیلی در کشور خواهد شد. مهمترین پیامد این امر،کمرنگ شدن نخبه پروری و شایسته سالاری در افغانستان می شود که در درازمدت نظام آموزشی فعلی را شکننده تر می کند. همچنین،تلاش های پررنگ زنان افغانستان برای کسب جایگاه قانونی و حقوقی شان درپرتو مبارزه این قشر برای به دست آوردن دستاوردهای بزرگ شغلی و تحصیلی منجر به تغییر جایگاه این گروه هرچند اندک در جامعه افغانستان شده است. چش مانداز این روند آینده روشن و درخشانی را نوید می دهد. اما زنان برای رسیدن به این آرزو با دو چالش عمده در حال حاضر رو به رو هستند. نخست آنکه باوجود تلاش های صورت گرفته همچنان تبعیض ها و بی عدالتی های فراوانی در برابر زنان به ویژه در بخش آموزش وجود دارد. دوم،شروع گفتگوهای بین الافغانی و نگرانیها پیرامون از دست رفتن دستاوردهای زنان در ۲۰ سال گذشته و مواضع ابهام آلود طالبان در برابر جایگاه زنان در آینده افغانستان،آینده زنان این کشور را همچنان در آستانه خطر قرار داده است.