نگاهی به فیلم «آنچه ناتمام گذاشتیم»؛ به کارگردانی مریم غنی
۲۱ مهر (میزان) ۱۳۹۹ – ۱۲/ ۱۰/ ۲۰۲۰
– نام فیلم: “گذشته ناتمام /آنچه ناتمام گذاشتیم”
– مستند: ایالات متحده-افغانستان-قطر
– کارگردان: مریم غنی
– فیلمنامه نویس: مریم غنی
– موسیقی: قاسم نقوی
– محصول سال: ۲۰۱۹
– تهیه‌کننده: مریم غنی، تهیه کننده اجرایی: آلیسا نامیاس، آینا فیلمز، ایندکسیکال فیلمز
– بازیگران: لطیف احمدی، سید میران فرهاد، جوانشیر حیدری، ولی لطیفی، فقیر نبی، یاسمین یارمل، حسین فخری، …. (دری، گفتگوی انگلیسی)
مریم غنی، دختر محمد اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان، یک مستندساز است و در عین حال در عرصه مولتی مدیا (چندرسانه‌ای)، پروژه های چند منظوره و هنر چیدمان هم کار می‌کند. او همچنین استاد دانشگاه درآمریکا است. مریم غنی فیلم “گذشته ناتمام” را با استفاده از مواد آرشیو ملی “افغان فلم” (اداره دولتی سینمای افغانستان) و مصاحبه با چند کارگردان همان فیلم ها ساخته است. مریم غنی که تحصیلاتش را در رشته هنرهای تصویری در نیویورک به اتمام رسانده، به عنوان هنرمند، عكاس و فیلمسازی موفق در آمریکا از شهرت خوبی برخوردار می باشد. (خبرگزاری افغان ایرکا، ۱۳۹۵)
پروژه های پیشینِ مریم غنی دررابطه با افغانستان، سیاستِ فضایی مجلس موسسان پس از جنگ، روایت هایی از زندان های مخفی سابق، مترجمان دیاسپوریک در سینمایِ جنگ، و تاریخ فراموش شده مدرنیست ها، هنرمندان و روشنفکران افغانستان را مستند کرده است. لیکن “آنچه ناتمام گذاشتیم” نخستین مستند بلند ساختِ مریم غنی است. (۲۰۱۹، reel asian)
به طور کلی می توان گفت، مریم غنی یک هنرمند، نویسنده و فیلمساز ساکن در نیویورک است. روحِ آثارِ او به مکان ها، فضاها و لحظاتی می پردازد که در آن ها ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اشکالِ قابل مشاهده و نمایانی به خود می گیرند و دامنۀ فعالیت هایی متشکل از ویدئو، صدا، مونتاژ، عکاسی، اجرا، متن و داده ها را در بر می گیرد. او کارهای خود را در گوگنهایم، موزه هنرهای معاصر موما، دوسالانه ی بین المللیِ هنر شارجه و لیورپول، اجلاس هنری داکا در کابل و کسل آلمان و غیره به نمایش گذاشته است. (۲۰۲۰، mosaic rooms)
“آنچه ناتمام گذاشتیم” دررابطه با پنج فیلم ناتمامی است که بین سال های ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۲ در پس زمینه ای از رژیم های کمونیستی که در افغانستان به قدرت رسیدند، ساخته شده اند. صحنه هایی از این فیلم ها که برخی از آنها بعدها و در آثار دیگری به کار گرفته شده اند، به همراه تصاویری از لوکیشن های کنونی شان و تفسیر فیلمسازان و بازیگرانی که در روند ساخت آن مشارکت داشته اند، با یکدیگر تدوین شده و به ما اجازه می دهد تا با فیلم های اکشن و درام های عاشقانه ای همراه شویم که حول تاریخ و تعارض های محلی می چرخند. (هنر امروز، ۱۳۹۸)
آنچه ناتمام گذاشتیم به بررسی پتانسیل محقق نشده آینده سیاسی چپ در افغانستان می پردازد. این فیلم بر اساس تحقیقات بایگانی و پژوهش های آرشیوی جمع آوری شده از پنج فیلم بلند ناتمام افغانستان است که بین سال های ۱۹۷۸ و ۱۹۹۲ فیلم برداری شد، اما هرگز ادیت و آماده ی انتشار نشده بود. این سال ها شامل یک تاریخ آشفته ای از: کودتای کمونیستی افغانستان، تلاش برای اصلاحاتی که با مقاومت سخت روستایی مواجه شد، یک سری پاکسازی ها و ترورهای داخلی، حمله و عقب نشینی شوروی، تلاش ۵ ساله برای آشتی و مصالحه ملی، تحویل قدرت به ائتلاف مجاهدین و در نهایت انحلال در جنگ داخلی می باشد. این فیلم روایت های مهمی از افغانستان که در برگیرندۀ طیفی از تمایلات و ترس ها، جاه طلبی ها و بلندپروازی ها در این کشور می باشند را نشان می دهد. آنچه در تصوری ارائه شده به واسطه ی اکثر فیلم های تمام شده آن دوره شاهد بوده ایم، جمهوری دموکراتیک خلقِ ایده آلی است که می توانست وجود داشته باشد، اما نبود؛ لیکن در این فیلم های ناتمام، واقعیت همچون سایه ای قد کشیده و به سختی در پسِ تمثیل ها و رمزها پنهان می شود. (۲۰۲۰، mosaic rooms)
همان طور که گفته شد، فیلم مستند “گذشته ناتمام” نگاهی دارد به پنج فیلم ناتمام در افغانستان که بین سال های ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۲ میلادی فیلمبرداری شده اما به پایان نرسیدند. این فیلم ها با نظارت و سیاست حکومت های چپگرا (خلق و پرچم) در افغانستان تهیه شد که به دلیل تغییر حکومت ها، مسایل مالی و در مواردی مهاجرت بازیگران ناتمام ماند. “گذشته ی ناتمام” درجشنواره برلین، گوتنبرگ، شفیلد و چند جشنواره دیگر به نمایش درآمده است. جذابیت بخشی از این فیلم در درک مخاطب از سیاست سانسور درحکومت های تحت حمایت شوروی سابق در افغانستان است و اینکه چگونه برخی فیلمسازان با استفاده از تجهیزات نظامی و شلیک راکت و گلوله های واقعی فیلم می ساختند. پنج فیلمی که مریم غنی در مستند خود به آنها پرداخته است، عبارت است از فیلم سینمایی “انقلاب ثور” به کارگردانی داوود فارانی که حفیظ الله امین یکی از رهبران “کودتای هفت ثور” در آن بازی کرده بود. “الماس سیاه” به کارگردانی عبدالخالق علیل،”کج راه” به کارگردانی جوانشیر حیدری، “گماشته” به کارگردانی لطیف احمدی و “سقوط” به کارگردانی فقیر نبی. موضوع این فیلم ها بر محورحوادث سیاسی، نقش پاکستان در جنگ اطلاعاتی با افغانستان، مسایل جنایی و مواد مخدر، جنگ دولت با مجاهدین و تبلیغات حکومت های وقت از طریق سینما است. (مقدم، ۱۳۹۹)
مریم غنی می‌گوید که این فیلم را با استناد به مواد تصویری که در آرشیو افغان فیلم موجود بود، تهیه کرده است. وی می گوید با قراردادی که داشت توانسته است به آرشیو “افغان فیلم” دسترسی پیدا کند و این فیلم را بسازد. مریم غنی اضافه نمود با آنکه دسترسی به مواد تصویری آرشیو افغان فیلم که اکنون در اداره ارگ ریاست جمهوری قرار دارد، کار دشوار است، اما علاقمندان حفظ آثار گذشته سینمای افغانستان می توانند از راه های مختلف برای دیجیتالی شدن این مواد تصویری کمک کنند. در فیلم مستند “گذشته ناتمام”، صحنه های مختلف از چندین فیلم نیمه‌کارۀ افغانستان دیده می شود که قبلا در رسانه ها به نشر نرسیده بودند. در این مستند از چند موضوع مختلف اجتماعی گرفته تا جنگ استخباراتی با پاکستان، قاچاق مواد مخدر، و نبرد با گروه های مجاهدین استناد شده است. مریم غنی می گوید ساخت “گذشته ناتمام”، گامی است برای ارایه شناخت دقیق تر از یک دوره مهم تاریخ سینما در افغانستان. او می گوید: “در زمان رژیم کمونیستی در افغانستان، فلمسازان توان تولید فیلم های زیادی را داشتند چون به منابع دولتی دسترسی داشتند. اما در عین حال، کار فیلم سازی با محدودیت های روبرو بود و در زمان اشغال شوروی سابق سانسور زیاد وجود داشت.” در این فیلم روایت افرادی گنجانیده شده است که در رژیم های کمونیستی روی صنعت فیلمسازی سرمایه گذاری زیادی کرده بودند اما برخی از محتوای فیلم های آنها بخاطر عدم هماهنگی با سیاست های رژیم آن زمان از نشر باز مانده بود. (شبکه اطلاع رسانی افغانستان، ۱۳۹۸)
[۱] خبرگزاری افغان ایرکا، (۱۳۹۵)، “مریم غنی فیلم های کمتر شناخته شده افغانی را در مسکو به نمایش گذاشت”،کد مطلب :۵۵۷۴۶، http://www.afghanirca.com/newsIn.php?id=55746
[۲] شبکه اطلاع رسانی افغانستان، (۱۳۹۸)، “‘گذشته ناتمام’؛ فلم مستند جدید مریم غنی”، کد خبر: ۱۵۸۲۵۶، http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=158256
مقدم، حسین، (۱۳۹۹)، “‘گذشته ناتمام افغانستان’ در فیلمی از مریم غنی”، بی بی سی فارسی، https://www.bbc.com/persian/arts-54325975
[۳] هنر امروز، (۱۳۹۸)، “هشت پرتره در جشنواره سینما حقیقت”، کدخبر : ۱۱۵۲، http://www.honarmrooz.com
[۴] mosaic rooms, (2020), “What We Left Unfinished & Dis-Ease”, https://mosaicrooms.org/event/what-we-left-unfinished-dis-ease
[۵] reel asian, (2019), “What We Left Unfinished”, Toronto Reel Asian International Film Festival, https://www.reelasian.com/festival-events/what-we-left-unfinished/