کتاب «کاروان: عبدالله عزام و ظهور جهاد جهانی»

۱ آبان (عقرب) ۱۳۹۹ – ۲۲/ ۱۰/ ۲۰۲۰

– عنوان کتاب: “کاروان: عبدالله عزام و ظهور جهاد جهانی”
– نویسنده: توماس هگ هامر
– ناشر: انتشارات دانشگاه کمبریج
– سال انتشار:۲۰۲۰
– زبان: انگلیسی

توماس هگ هامر محقق ارشد و کارشناس تروریسم در موسسه تحقیقات دفاعی نروژ و استاد دانشگاه در گروه علوم سیاسی دانشگاه های اسلو است. وی که در زمینه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد و ساینس پو در پاریس آموزش دیده است، نویسنده کتاب جهاد در عربستان سعودی (کمبریج ، ۲۰۱۰) و فرهنگ جهادی (کمبریج ، ۲۰۱۷) نیز هست. وی فعالیت های میدانی گسترده ای را در خاورمیانه از جمله در مصاحبه با شبه نظامیان سابق انجام داده است.

عبدالله عزام، روحانی فلسطینی که در دهه ۱۹۸۰ بسیج و سازماندهیِ مبارزان عرب به افغانستان را هدایت و رهبری می کرد، نقشی اساسی در بین المللی سازی و جهانی شدنِ جنبش جهادی داشت. وی در وضعیتِ عجیب و رازآمیزی در سال ۱۹۸۹ در پیشاور پاکستان کشته شد، لیکن نام وی همچنان به عنوان یکی از تاثیرگذارترین ایدئولوگ های جهادی در تمام دوران باقی مانده است.

توماس هگ هامر در این کتاب، و در نخستین زندگینامه ی جامع و کاملِ عبدالله عزام دررابطه با چگونگیِ ایفای نقش عزام و چرایی جهانی شدن جهادگرایی در این زمان خاص توضیح می دهد. کتاب حاضر، روایتِ زندگی شگفت انگیز و متفاوتِ عزام را از یک روستای کرانه باختری تا جبهه های نبرد افغانستان دنبال می کند و داستان مردی را روایت می کند که تمامیِ اسلام گرایان برجسته زمان خود را می شناخت و خود نیز به چهره ای شناخته شده بدل شد. این اثر همچنین داستانی از آوارگی، بی جاشدگی، محرومیت و سرکوب است که نشان می دهد جهادگرایی به دلایل محلی به سمتِ جهانی شدن پیش می رود.

درادامه به بررسی چندی از نظرات و دیدگاه ها از شخصیت های مختلف دررابطه با کتاب حاضر پرداخته می شود:

جیمز ال گلوین، عضو هیئت علمی دانشکده تاریخ دانشگاه کالیفرنیا و کارشناس آمریکایی تاریخ خاورمیانه دررابطه با کتاب کاروان هگ هامر معتقد است: برای هر کسی که خواستار درک بیشتر روایتِ جهاد جهانی، زندگی و اندیشه عبدالله عزام می باشد، خواندن این کتاب ضروری است. وی با اثر خود، یک کتاب راهنمایِ عالی و درجه یک را ارئه می دهد.

همچنین چارلز تریپ، کارشناس مسائل خاورمیانه و نویسنده کتاب «قدرت و مردم: مسیرهای مقاومت در خاورمیانه» نیز براین باور است که کتاب استثنایی توماس هگ هامر شرح مفصلی از زندگی عبدالله عزام، ایدئولوگ، فعال و سازمان دهنده اسلامگرایان است. این اثر به خودی خود روایتی جذاب و مسحور کننده است، که با مهارتی محققانه و هوشی فراوان از مکان و زمان روایت می شود. این کتاب بیش از اینها قابل توجه است. از طریق این روایت از تفکرات و فعالیت های عزام، ما بینشی متفاوت و بی نظیر از ابعاد مختلف جهانِ اسلام گرایی فراملی دریافت می کنیم.’

همچنین به گفته ی لارنس رایت نویسنده کتاب «برج بلند: القاعده و مسیر منتهی به ۱۱ سپتامبر»؛ به نظر می رسد آن روایت و زندگینامه از عبدالله عزام که توماس هگ هامر مدت ها انتظارش را می کشید، بیش از یک گزارش جالب از زندگی عزام از آب درآمده است. این روایت در مورد ظهور جهاد جهانی است، پدیده ای کاملا نوین در قرن بیستم. بدون این کتاب ارزشمند نمی توان نقش عزام را به طور تمام و کمال ارزیابی کرد. ‘

همچنین یان بلک در گاردین نیز دررابطه با کتاب حاضر چنین نوشته است: روایتِ به دقت مورد پژوهش قرار گرفته توماس هگ هامر از زندگی و اهمیتِ نقش عبدالله عزام، همانطور که از یک محقق سرشناس انتظار می رود، متفاوت و متمایز از یک روایتِ دینی و تاریخی است. استدلال اصلی نویسنده این است كه عزام با تعبیر و تفسیرِ جهاد به عنوان یك وظیفه، مسئولِ بین المللی كردن پدیده ی جهاد بود. جهانی شدن جهاد با دیدگاه ایدئولوگ های اخوان المسلمین که مخالفت داخلی با رژیم های مستبد سکولار مانند مصر، سوریه، عراق و لیبی را تبلیغ می کردند، در تقابل و مغایرت بود. نویسنده همچنین استدلال می کند که خصیصۀ سرکوبگرانه این رژیم ها بود که پدیده ی جهاد را “جهانی” کرد. (Black,2020)

همچنین عاصم قریشی، در نقد و بررسی کتاب هگ هامر براین باور است که، برخلاف بسیاری از پژوهش های موردیِ دیگر که توسط دانشگاهیان نوشته شده است، آثار هگ هامر به خواننده اجازه می دهد خود را در دریایِ تاریخ ارائه شده غرق کند. من این کتاب را به ویژه برای سال های مد نظر در ماجرای گریز به اردن، موردتوجه قرار دادم، هنگامی که یهودی ‌ها اقدام به ایجاد اسرائیل کردند و فلسطینی ‌ها شاهد «روز نکبت» خود بودند، و عزام کودکی بیش نبود و این کتاب به عنوان یک کمک واقعی در توسعه درک من از خط مشی و مسیر عزام به سمت جهاد افغانستان بود. بدین ترتیب درمی یابیم که از ۱۹۵۴ و در اردن است که عزام به اخوان المسلمین می پیوندد و اینکه رشد و ارتقایِ مذهبی او در کنار آنها برای تفکر او بسیار مهم بود. (Qureshi, 2020)

[۱] Black, Ian, (2020), “The Caravan: Abdallah Azzam and the Rise of Global Jihad review – recent history at its finest”, https://www.theguardian.com/books/2020/may/17/the-caravan-abdallah-azzam-and-the-rise-of-global-jihad-review-recent-history-at-its-finest
[۲] Besenyo, Janos, (2020), “Book Review – The Caravan – Abdallah Azzam and the Rise of Global Jihad”
[۳] De Poli, Alessandra, (2020), Abdallah Azzam and the global jihad”, oasiscenter, https://www.oasiscenter.eu/en/abdallah-azzam-and-the-global-jihad
[۴] Qureshi, Asim, (2020), “Book review of “The caravan: Abdullah Azzam and the rise of global jihad””, https://www.tandfonline.com/eprint/C2KZNAWWARIWCZXRCCEJ/full?target=10.1080%2F17539153.2020.1780768