بایدن با افغانستان چه خواهد کرد؟
۲۴ آبان(عقرب)۱۳۹۹-۲۰۲۰/۱۱/۱۴
خلیل اسیر در یادداشتی تحلیلی درباره تأثیر انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس جمهور جدی آمریکا بر افغانستان با نگاهی به استراتژی دو رئیس جمهور آمریکا نسبت به افغانستان و نقش گذشته بایدن در این جریان معتقد است که او طرفدار افزایش نقش پاکستان در روند جنگ و صلح افغانستان است. متن کامل این نوشته که در تاریخ ۱۹ آبان(عقرب) در روزنامه هشت صبح به چاپ رسیده در زیر به طور کامل آمده است.
جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری امریکا پیروز شد. دونالد ترمپ، رقیب او در این انتخابات، تا ناوقت دیروز شکست خود را نه پذیرفته بود. او مدعی است که در انتخابات سیزدهم عقرب (سوم نوامبر) تقلب شده است. با این حال، بسیاری از رهبران جهان، پیروزی بایدن و معاون او کاملا هریس را در این انتخابات تبریک گفته‌اند. قرار است بایدن در یکم دلو امسال به عنوان چهل‌وششمین رییس‌جمهور امریکا رسماً به کارش آغاز کند.
انتخابات ریاست جمهوری در امریکا به عنوان قدرت برتر جهانی برای بسیاری از کشورها از اهمیت فراوانی برخوردار بود. این انتخابات برای دولت و شهروندان افغانستان که متحد استراتژیک و نظامی امریکا است، نیز بسیار مهم بود. حالا که ترامپ انتخابات را به بایدن باخته است، یکی از عمده‌ترین پرسش‌های افغان‌ها این است که رییس‌جمهور دموکرات امریکا با چه برنامه‌ای به روابط خود با افغانستان ادامه خواهد داد؟ در این مطلب تلاش شده است، با بررسی استراتژی دولت‌های قبلی امریکا و همین‌طور دیدگاه گذشته‌ی بایدن در قبال افغانستان به این پرسش، پاسخ داده شود.
بارک اوباما برای دو دوره‌ی چهار ساله از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ رییس‌جمهور امریکا بود. در دوران ریاست جمهوری اوباما، اسامه بن لادن، رهبر شبکه‌ی القاعده، در پاکستان کشته شد. او مسوول درجه‌یک حادثه‌ی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا شناخته شده بود. هم‌چنان در دوره‌ی دوم ریاست جمهوری او، مرگ ملا محمد عمر، رهبر گروه طالبان در پاکستان اتفاق افتاد و به تعقیب آن ملا اخترمحمد منصور جانشین عمر نیز در همین کشور کشته شد. تمام این اتفاقات در آن دوره روی وضعیت افغانستان و تصمیم امریکا در قبال این کشور اثرگذار و مهم بود.
دولت بارک اوباما با دو روی‌کرد متفاوت با گروه طالبان برخورد کرد. در دوران اوباما بود که موضوع مذاکرات صلح با گروه طالبان مطرح شد و دفتر سیاسی این گروه در قطر گشایش یافت. هم‌چنان در همین دوره ما شاهد افزایش شمار سربازان امریکایی در افغانستان تا مرز ۱۰۰ هزار نفر بودیم. اوباما در دوره‌ی دوم ریاست جمهوری خود دست‌کم دو بار دستور افزایش سربازان کشورش در افغانستان را صادر کرد. طبق دستور اول، ۱۷ هزار سرباز و طبق دستور دوم ۳۰ هزار سرباز تازه‌نفس باید وارد افغانستان می‌شدند. این افزایش نیرو به هدف مبارزه با هراس‌افگنی و سرکوب طالبان که متهم با همکاری با القاعده بودند، انجام شد.
در کنار آن، طرح انتقال مسوولیت‌های امنیتی از نیروهای خارجی به نیروهای افغان به اجرا گذاشته شد. با اجرای این طرح، روند خروج سربازان امریکایی از افغانستان آغاز شد و مسوولیت جنگ به دوش نیروهای افغان افتاد. البته در مواردی نیروهای امریکایی در کنار آموزش نیروهای افغان، به حمایت هوایی از این نیروها در نبردها نیز ادامه دادند.
دولت افغانستان در دوره‌ی دوم ریاست جمهوری اوباما موفق به امضای یک اعلامیه‌ی مشترک استراتژیک و یک پیمان امنیتی با امریکا شد. این اعلامیه و پیمان، چهارچوب روابط استراتژیک و هم‌کاری‌های نظامی و امنیتی دو طرف را تعریف کرده است.
دونالد ترمپ که در انتخابات نوامبر ۲۰۱۶ امریکا به پیروزی رسید، پس از تحویل‌گرفتن قدرت در جنوری ۲۰۱۷، استراتژی خود در قبال افغانستان را اعلام کرد. طبق استراتژی ترمپ، گروه طالبان تا حاضرشدن به میز مذاکرات صلح باید سرکوب می‌شد. او اعلام کرد که سربازان امریکایی را با تعداد نامشخص دوباره به جنگ افغانستان باز می‌گرداند. هم‌زمان فشارهایش بر پاکستان را افزایش داد و از پناه‌دادن این کشور به رهبران و جنگ‌جویان طالبان انتقاد کرد. ترمپ در مقابل از هم‌کاری‌های اقتصادی و امنیتی هند با افغانستان ستایش کرد. این در واقع تفاوت بارز سیاست دو دولت اوباما و ترمپ در برخورد با سیاست‌های پاکستان و هند در قبال افغانستان بود.
در پی فشارهای نظامی امریکا و تهدیدات ترمپ به سرکوب طالبان، سرانجام درب مذاکره بین امریکا و گروه طالبان باز شد. این مذاکرات برای مدت هفده‌ماه بین نماینده‌گان دو طرف ادامه یافت و نتیجه‌ی آن «موافقت‌نامه آوردن صلح به افغانستان» شد که در دهم حوت پارسال در دوحه به امضا رسید. دولت ترمپ طبق این موافقت‌نامه که بعداً به «توافق‌نامه دوحه» شهرت یافت، روند خروج سربازانش از افغانستان را آغاز کرد و این روند تاکنون ادامه دارد. طالبان در ازای این اقدام متعهد شده‌اند، روابط خود با گروه‌های تروریستی از جمله شبکه‌ی القاعده را قطع می‌کنند. هم‌چنان شروع مذاکرات بین‌الافغانی، حاصل دیگری از توافق‌نامه‌ی دوحه است که فعلاً بساط آن در قطر پهن است.
حالا نوبت به جو بایدن رسیده است. بایدن در مناظرات انتخاباتی درون حزبی خود بارها به مسایل افغانستان اشاره کرده است؛ هرچند بعدتر در مناظرات انتخاباتی او با دونالد ترمپ، موضوع افغانستان بین دو طرف به بحث گذاشته نشد.
موضع بایدن در قبال حضور نیروهای امریکایی در افغانستان در جریان مبارزات انتخاباتی تا اندازه‌ای متناقض بوده است. بایدن در یک مناظره تلویزیونی در برابر رقیبان انتخاباتی خود از حزب دموکرات در ایالت هوستون ایالت تگزاس گفته بود که سربازان امریکایی را از افغانستان خارج خواهد کرد. او گفته بود: «ما به این سربازان در آن‌جا نیاز نداریم» و آن‌ها را به خانه می‌آوریم. این مناظره در ماه سنبله‌ی ۱۳۹۸ برگزار شده بود. جو بایدن بعدتر در یک مناظره‌ی دیگر در ماه دلو همان سال از پیامد خروج کامل سربازان امریکایی از افغانستان هشدار داد. او گفت که خروج کامل سربازان امریکایی از افغانستان باعث بی‌ثباتی در منطقه خواهد شد. بایدن در همان مناظره، خروج سربازان امریکایی از عراق را برای کشورش شرم‌آور توصیف کرده بود.
البته بایدن در ماه قوس سال گذشته گفته بود که افزایش سربازان امریکایی در افغانستان در دوران اوباما که او معاون او بود، یک اشتباه بود. او تأکید کرده بود که این کار در کشوری که امکان پیروزی نیست، یک اشتباه است.
جو بایدن در زمانی که معاون اوباما بود، در ماه جدی ۱۳۹۸ سفری به افغانستان داشت. او در دیداری که با حامد کرزی داشت، روی ادامه‌ی هم‌کاری‌های کشورش با افغانستان در زمینه‌های مختلف از جمله مبارزه با هراس‌افکنی تاکید کرد. بعدتر که طرح مذاکره بین دولت امریکا و طالبان به میان آمد، بایدن در قوس ۱۳۹۰ در مصاحبه‌ای با مجله‌ی امریکایی «نیوزویک» اعلام داشت که هدف کشورش از حضور در افغانستان از بین‌بردن شبکه‌ی القاعده و رهبر این شبکه، اسامه بن لادن است. او تأکید داشت که طالبان برای امریکا «دشمن» نیست. به گفته‌ی آن زمان بایدن، طالبان زمانی برای امریکا تهدید واقع خواهند شد که بتوانند دولت مرکزی در افغانستان را سقوط بدهند. بایدن حدود دو سال بعد در ماه جدی ۱۳۹۲ در اجلاس مقامات ارشد امنیت ملی امریکا در کاخ سفید، خواهان خروج تقریباً کامل نیروهای این کشور از افغانستان شد. او اعلام داشت که امریکا پس از سال ۲۰۱۴ تنها به حفظ دو تا سه هزار سرباز در افغانستان نیاز دارد.
جو بایدن در جریان مناظرات انتخاباتی درون حزبی اظهارات جنجالی دیگری هم در قبال افغانستان داشته است. او در یکی از مناظره‌ها در ماه سنبله ۱۳۹۸ گفته بود که افغانستان درست‌شدنی نیست و نمی‌توانیم این کشور را درست کنیم. بایدن در مناظره‌ی دیگری در ماه دلو همین سال بار دیگر اظهار نظر جنجالی درباره‌ی افغانستان داشت. او گفت که شخصاً مخالف ایده‌ی ملت‌سازی در افغانستان است؛ زیرا به گفته‌ی او ممکن نیست که این کشور متحد و یک‌پارچه شود. او پیشنهاد کرده بود که بهتر است، نیروهای امریکایی از افغانستان بیرون شوند و به جای آن چند پایگاه در اختیار این نیروها در خاک پاکستان گذاشته شود. به گفته‌ی بایدن، این نیروها باید از طریق خاک پاکستان با حملات احتمالی تروریستی از افغانستان در برابر امریکا به مبارزه ادامه دهند.
با توجه به این موارد، می‌توان پیش‌بینی کرد که بایدن طرفدار افزایش نقش پاکستان در رسیده‌گی به مساله‌ی جنگ و صلح افغانستان خواهد بود. کما این‌که عمران خان، نخست وزیر پاکستان، ضمن آن‌که پیروزی بایدن در انتخابات را برایش تبریک گفته است، از آمادگی کشورش برای همکاری با امریکا در زمینه‌ی صلح افغانستان نیز خبر داده است. از جانب دیگر، بایدن طرفدار حفظ توافق‌نامه‌ی امریکا با طالبان به نظر می‌رسد. اما در صورتی که طالبان سطح خشونت‌ها را تا آن‌جا افزایش بدهند که خطر سقوط یک یا چند ولایت به دست این گروه متصور باشد، ممکن است بایدن مثل دو رییس‌جمهور گذشته‌ی امریکا به گزینه‌ی سرکوب روی بیاورد. در شرایط کنونی، توافق‌نامه‌ی دوحه برای بایدن فرصت مناسبی را فراهم آورده است تا به جنگ کشورش در افغانستان خاتمه دهد و سربازانش را از این کشور بیرون بکشد.