نگاهی به فیلمِ «درست شبیه پسرم»؛ به کارگردانی کاستانزا کواتریلیو

۲ آذر (قوس) ۱۳۹۹ – ۲۲/ ۱۱/ ۲۰۲۰

– نام فیلم: “درست شبیه پسرم”
– ژانر: داستانی
– کارگردان: کاستانزا کواتریلیو
– نویسنده: کاستانزا کواتریلیو
– بازیگران: بصیر آهنگ، داوود یوسفی، تیهانا لازو ویچ
– محصول کشور: ایتالیا و در سال ۲۰۱۸ (محصول مشترک سینمای ایتالیا، بلژیک و کرواسی)
– زبان: فارسی گویش هزارگی

فیلم ایتالیایی درست شبیه پسرم (Just Like My Son/ Sembra mio figlio) درباره آوارگی مدام این مردم است. «درست شبیه پسرم» نخستین فیلم بلند داستانی کواتریلیو است که در سال گذشته با ترکیبی از عوامل ایتالیایی، ایرانی و کروات با حضور جمعی از بازیگران افغانستانی، ایرانی، بلوچ، پاکستانی، اروپایی و… در کشورهای ایتالیا و ایران ساخته شد.

این اولین فیلم داستانی بلند ایتالیایی است که با همکاری ایران پس از دهه ۱۹۶۰ شکل می گیرد که حدود ۴۰ درصد از این فیلم در کشور ایران (اطراف ورامین و سنگان) فیلم برداری شده است. این فیلم محصول همکاری شرکت های «اسنت فیلم» (ایتالیا) به تهیه کنندگی آندرا پاریس و «تنجرین پیکچرز» (ایران) به تهیه کنندگی فرزاد پاک است. کواتریلیو پیش از این سابقه ساخت مستندهای مطرحی مثل جزیره (۲۰۰۳) و مثلث (۲۰۱۴) را در کارنامه دارد. (روزنامه شرق، ۱۳۹۷)

فیلم درست شبیه پسرم نخستین ‌بار در فیستیوال بین‌المللی لوکارنو در کشور سویس به اکران رفت. همچنین این فیلم در ایتالیا مورد توجه قرار گرفت و جوایز تلویزیون ملی ایتالیا، جشنواره سینما رئال و جایزه بهترین فیلم چک مگزین (Ciak Magazine) این کشور را دریافت کرده است.

طبق گفته ی کواتریلیو “این فیلم از یک برخوردِ بسیار ارزشمند در زندگی من متولد شده است. نقطه تلاقی این ماجرا با محمد جان آزاد، یکی از شخصیت های اصلی مستند من “Il mondo addosso” (2006) آغازشد. این فیلم زندگی تعدادی از پسران مهاجر را روایت می کند که از جنگ و آزار و شکنجه در کشورهای خود گریخته اند. داستان هایی از نوجوانانی که برای زنده ماندن مجبور به ترک عزیزان، خانواده، مدرسه و کار خود شدند و پس از ورود به ایتالیا در شرایط بسیار سختی قرار گرفتند.” (Taricano, 2018)

این اثر وی مستندی بوده که در آن شخصیت اصلی فیلم چنین می گوید: “وقتی در خیابان ها به پسران افغان برخورد می کنم، از آنها می پرسم که چطور الان اینجا هستند، از کجای افغانستان آمده اند و آیا از منطقه من می آیند … شاید دیر یا زود با کسی روبرو شوم که بتواند به من فرصتی برای یافتن خانواده ام بدهد … من همیشه به دنبال کسی هستم که از آنها بپرسم خانواده من کجاست.” جان در حالی که تنها یک کودک بود از افغانستان فرار کرد و از آن زمان دیگر خبری از والدینش نداشته است.

در سال ۲۰۱۰، کاستانزا دریافت که جان توانسته است با مادرش تماس تلفنی برقرار کند و از همان لحظه به بعد یک سفر طولانی برای روایت داستان های او آغاز شد، در نتیجه فیلم کوتاه Breve film d’amore e libertà کلید خورد. اما در فیلم درست مثل پسرم، صدها برگه ی نوشته شده ای که با گذشت زمان جمع آوری شدند، اساس داستانی شدند که تا حدی مبتنی بر واقعیت است: قهرمان داستان اسماعیل، همراه با برادرش حسن، در اروپا زندگی می کند، که هر دو از کودکی از آزار و شکنجه طالبان علیه مردم هزاره فرار کردند.

اما به لطف یک ملاقات اتفاقی، اسماعیل پس از سال ها موفق می شود با زنی که گویا مادرش است از طریق تلفن صحبت کند، اما او مادرش را نمی شناسد. در این فیلم به واسطه ی تلاش اسماعیل برای “کشف مجدد” مادرش، و متعاقبا ریشه هایش، به تدریج روایت گسترش می یابد و عناصر بیشتری وارد قاب می شوند: این روایت از مادر اسماعیل شروع می شود و با داستان کل مردم هزاره پایان می یابد. (Melogli, 2018)

اسماعیل و حسن در یک کارگاه خیاطی کار می‌کنند، هر دو به زبان ایتالیایی می ‌توانند صحبت کنند. حسن (داوود یوسفی) برادر بزرگتر، آدمی پرکار و کم‌ حرف است، ولی اسماعیل (بصیر آهنگ) کسی است که ظاهرا با دنیای اروپایی بهتر خو کرده و دوست دختر اروپایی دارد، بیر (ابجو) می‌نوشد و به کلوب ‌های شبانه می‌رود. زندگی دو جوان مهاجر وقتی دچار تحول می‌شود که مادرشان از افغانستان زنگ می‌زند. او به تازگی شوهر کرده و تصمیم دارد با او به پاکستان برود. مادر از پسرانش نیز می ‌خواهد به آنجا بیایند. دو برادر درباره رفتن اختلاف نظر دارند، به ‌خصوص اسماعیل در این باره مردد است. او وقتی تصمیم به رفتن می‌گیرد که متوجه می‌شود برادر بزرگتر خانه را ترک کرده و بدون او راهی پاکستان شده است.

وقتی اسماعیل به شهر کویته، مرکز اصلی هزاره‌ های پاکستان، می‌رسد، نمی‌داند چطور برادر و یا مادرش را پیدا کند. قبل از رسیدن او، محلۀ هزاره ‌ها هدف یک حمله انتحاری بوده و ده‌ها نفر از اهالی محل کشته شده اند. او ناامیدانه بستگانش را در میان نام ‌های قربانیان جستجو می‌ کند و چیزی نمی‌ یابد. در جریان جستجوی اسماعیل برای یافتن مادر و برادرش با گوشه ‌های از زندگی هزاره‌ ها در شهر مرزی کویته آشنا می ‌شویم. خانواده ‌هایی که نیمه شب با قاچاقبرها به سوی ایران می ‌روند. مسافرانی که در میانۀ راه قربانی تروریست ‌ها می‌شوند. (صحنه‌ای که اشاره به حادثۀ مستونگ دارد.) زنانی را می ‌بینیم که قاچاقبران انسان به گروگان گرفته اند. و صحنه ‌های عزاداری جمعی که گویا پایانی ندارند. (کریمی، ۱۳۹۹)

به باور یعقوب یسنا در وبسایت اطلاعات روز، ایده ساخت فیلم بنا به فعالیت‌ های بصیر آهنگ، شاعر، نویسنده و هنرمند افغانستانی مقیم ایتالیا شکل می‌گیرد. ناگفته نماند که یک مجموعه ‌شعر و چند کتاب، قبل از این از بصیر آهنگ به زبان ایتالیایی نشر شده که بازتاب خوبی داشته است. در ضمن کارهای ادبی، هنری و فرهنگی، آهنگ در عرصه‌ی حقوق بشر، حقوق مهاجران و دادخواهی برای هویت هزاره‌ها در اروپا فعال بوده است. تلاش کرده است تا حذف تاریخی و سیستماتیک هزاره ‌ها را در جهان نشان بدهد و چهره‌ واقعی هزاره ‌ها را به جهان بشناساند که هزاره ‌ها مخالف هرگونه خشونت و افراطیت استند و در افغانستان از دموکراسی و حکومت‌داری دموکراتیک حمایت می‌کنند. (یسنا، ۱۳۹۷)

همان‌طور که منتقدان دیگر نیز اشاره کرده اند، کواتریلیو فیلمسازی است علاقمند سفر و جستجو و یافتن صداهای خاموش شده و چهره‌ های پنهان و عواطف نامرئی. در این فیلم نیز همه اینها را می ‌بینیم. چه در رابطه پر تنش دو برادر مهاجر و چه در جستجوهای اسماعیل در کویته. رفتن و جستجو تم‌ های اصلی فیلم هستند. (شفقنا، ۱۳۹۹)

به هرروی، این فیلم به طور کلی به خوبی توانسته است آوارگی مداوم و زخم های و رنج های مردم هزاره را به نمایش درآورد. در فیلم درست شبیه پسرم، دو مقوله ی زندگی و داستان با یکدیگر در هم می آمیزد و فیلمی که نه با طرح و برنامه و واسطه ای، مستقیما، بلکه تنها با قدرت ویرانگرِ حقیقت با قلب ما صحبت می کند.

منابع:

[۱] روزنامه شرق، (۱۳۹۷) ، “زیر آسمان فیروزه ای”، شماره ۳۲۰۵، مگیران، https://www.magiran.com/article/3778458

[۲] شفقنا، (۱۳۹۹) ، “فیلم ایتالیایی «شبیه پسرم» در مورد مشکلات مهاجرت هزاره ها؛ برنده جایزه تلویزیون ملی ایتالیا شد”، کد خبر: ۳۸۳۸۱۵، https://af.shafaqna.com/FA/383815

[۳] کریمی، علی، (۱۳۹۹) ، “هزاره‌ها در راه‌های پرخطر مهاجرت در فیلم ایتالیایی ‘شبیه پسرم'”، بی بی سی فارسی، https://www.bbc.com/persian/arts-53456482

[۴] یسنا، یعقوب، (۱۳۹۷)، “بصیر آهنگ در فیلم ایتالیایی «شبیه‌‌ پسرم»”، اطلاعات روز، https://www.etilaatroz.com/66322/italian-movie-like-my-son/

[۵] Melogli, Giovanni,(2018), “Review: Just Like My Son, https://cineuropa.org/en/newsdetail/358357/

[۶] Taricano, Caterina, (2018), “Locarno: “Just Like My Son” by Costanza Quatriglio”, https://news.cinecitta.com/EN/en/news/112/75056/locarno-just-like-my-son-by-costanza-quatriglio.aspx