از توکیو تا ژنو: مسیر ۲۰ ساله ی کمک های بین المللی به افغانستان

۴ آذر (قوس)۱۳۹۹-۲۰۲۰/۱۱/۲۴

کمک های بین المللی از مهم ترین عامل تداوم حکومت افغانستان پس از سال ۲۰۰۱ است. به گونه ای که به ویژه پس از سال ۲۰۰۲ و کنفرانس توکیو تا کنون که تعهدات مالی جامعه بین الملل به افغانستان آغاز شد، حدود ۱۴۵ میلیارد دلار برای بازسازی افغانستان هزینه کردند. مساعدت هایی که ماحصل نشست ها و کنفرانس های مختلف در طی دوران بیست ساله بود که به سمت افغانستان سرازیر شدند. به عبارت دیگر، پس از کنفرانس بن و توافقنامه موسوم به بن که سنگ بنای افغانستان جدید را زد کشورهای خارجی و حاضر در کنفرانس، متعهد به کمک به این کشور جنگ زده برای پیشرفت و باسازیِ افغانستان پس از منازعه شدند. کنفرانس توکیو در سال ۲۰۰۲،برلین در سال ۲۰۰۴،رم در سال ۲۰۰۷،پاریس در سال ۲۰۰۸،لندن در سال ۲۰۱۰،توکیو در سال ۲۰۱۲،لندن در سال ۲۰۱۴ و نهایت کنفرانس بروکسل در سال ۲۰۱۶ مهم ترین جلساتی بود که با محوریت هایی همچون مبارزه با فساد، تلاش برای بهبود حق زنان، بازسازی کشور و توسعه انکشاف پایدار برگزار شد. اما آنچه ملموس تر است ناکامی دولت در تطبیق سازی تعهداتش نسبت به دریافت این کمک های مالی بود. چنان که هر سال از میزان این کمک ها کم می شود. کمک هایی که به باور تحلیلگران بدون توجه به زیرساخت های جامعه افغانستان و نظارت جدی بر هزینه کردن آن به سمت کشوری مملو از مشکل سرازیر شد. که متاسفانه نتوانست آنچنان که باید عملی شود. چنانکه در گزارش های اخیر سیگار شاهد عملکرد ضعیف دولت در تطبیق تعهداتش به جامعه جهانی هستیم.

 در طی ۱۸ سال گذشته و از زمانِ سقوط رژیم طالبان در افغانستان، میلیاردها دلار کمک درراستایِ بازسازی اقتصاد ویران شده ی این کشور هزینه شده است. با این وجود می توان گفت اقتصاد افغانستان تقریبا به طور کامل به کمک های خارجی وابسته شده است. به هر حال این گفته که کلِ این پول و بودجه ای که از جانب اهدا کنندگان بین المللی به کشور افغانستان راه یافته هیچ ثمره ای نداشته است، مغالطه ای بیش نیست. چرا که می توان گفت ظرفیت نهادهای دولتی از سال ۲۰۰۲ به میزان قابل توجهی بهبود یافته است. درآمد مالیاتی به عنوان سهم کلی از تولید ناخالص داخلی از ۴ درصد در سال ۲۰۰۴ به ۱۰درصد در ۲۰۱۵ افزایش یافت. از سال ۲۰۰۱ تاکنون نیز موارد بسیاری در مسیر پیشرفت و اثر بخشی این کمک ها به دست آمده است که تأسیس نهادها و وزارتخانه های دموکراتیک یکی از آنهاست. آموزش ابتدایی گسترش یافته، جاده ها ساخته و زیرساخت های حمل و نقل بهبود یافته است. طبق آخرین گزارش دولت که به کنفرانس ژنو۲۰۲۰ با خود برد تغییرات مثبتی در جایگاه زنان در روند شامل شدن در بدنه حکومت اتفاق افتاده .اما آنچه در واقع در حوزه ی عملیاتی نمایان می شود، واقعیتی متفاوت است. چرا که علی رغم میزان بالای کمک های بین المللی به افغانستان همچنان فقر و فساد در افغانستان موج می زند و این کشور همچانان از فاسدترین و عقب مانده ترین کشورهای جهان به شمار می آید. که عوامل متعددی در این فرآیند دخیل هستند از حیف و میل کردن و دزدی کمک ها گرفته تا نبود نظارت جدی بر هزینه کردن کمک ها. از طرف دیگر،استخوان بندی و آناتومیِ کمک های بین المللی به افغانستان عمدتا در دو قالب صورت می گیرد: ۱- کمک های نظامی و ۲- کمک های غیرنظامی. بخش عمده ای از کمک های ایالات متحده در افغانستان کمک های نظامی است که به تامین حمایت برای دستگاه امنیتی که پس از سال ۲۰۰۱ توسط نیروهای ناتو ایجاد شده است، اختصاص دارد. از دیگر سو کمک های غیرنظامی نیز به سمتِ سازمان های غیردولتی سوق می یابند که از آنها برای فعالیت های انکشافی مانند ایجاد زیرساخت ها، آموزش و توانمندسازی جوانان استفاده می شود. همچنین فعالیت های انکشافی و توسعه غالبا به پیمانکارانی خارجی اعطا می شود که آنها عموما نیز به کشورهای اهدا کننده تعلق دارند. لازم به ذکر است که ۴۰ درصد از این کمک مالی به واسطه ی حقوق مشاوره و سود شرکت کسر می شود. همچنین باید درنظر داشت که هزینه استخدام یک فرد خارجی در افغانستان حدودا ۲۵۰،۰۰۰ دلار در سال است که این میزان حدودا ۲۰۰ برابر متوسط حقوق سالانه یک کارمند دولتیست که در افغانستان سالانه ۱۰۰۰ دلار حقوق می گیرد(orfonline,2019). با این حال، روند کمک های جامعه جهانی همچنان دوام دارد و تا ایجاد یک افغانستان باثبات و پیشرفته ادامه خواهد یافت.

ژنو ۲۰۲۰ و افغانستان متعهدتر؟

 در راستای ادامه کمک های جامعه بین المللی  به افغانستان، امروز در ژنو  نشستی  دیگر با هدف تعهد چهار ساله ی دیگر، فرصتی مجدد هم برای افغانستان و هم برای شرکای بین المللی اش فراهم شد تا بر روی اهداف مشترکی همچون رفاه و صلح در افغانستان، تقویت انکشاف پایدار، بهبود حقوق زنان و اقلیت های قومی و مذهبی، بهبود زندگی مهاجرین  صحبت کنند. نشست ژنو۲۰۲۰ امسال با شرایطی متفاوت تر آغاز به کار کرد گفتگوهای صلح بین دو طرف جنگِ افغانستان در دوحه در جریان است، خشونت در افغانستان بسیار بیشتر از گذشته در حال قربانی گرفتن است، بیماری کووید ۱۹ بر اقتصاد بسیاری از کشورهای کمک کننده به افغانستان تاثیرگذاشته  و دولت در برنامه هایی همچون مبارزه با فساد و ناامنی موفق عمل نکرده است و زمزمه های بسیاری از خروج ۲۰۰۰ نیروی آمریکایی از کشور به گوش می رسد که این خروج عجولانه ممکن است کشور را در آستانه نابودی قرار دهد. هرچند ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو پس از شصت و ششمین نشست سالانه خود امروز اعلام کرد که به پشتیبانی خود از نیروهای امنیتی افغانستان ادامه خواهند داد(pajhwok,2020).

قبل از برگزاری نشست تحلیل های متفاوتی از احتمال کاهش کمک های بین المللی به افغانستان و ایجاد شروط جدید صورت گرفت. به طور مثال، سه منبع به رویترز گفته بودند که احتمال کاهش کمک ها به افغانستان و اعمال شرایط سخت تر وجود دارد. حتی آنها معتقد بودند که واشنگتن نه تنها می تواند کمک ها را به نصف کاهش دهد بلکه همچنین می تواند به دو از یک چرخه تعهد چهارساله برود و فقط شامل یکسال شود(Reuters,2020).همچنین،نعمت الله بیژن استاد دانشگاه ملی استرالیا معتقد است که کمک به افغانستان در حال حاضر کاهش یافته است. کمک های امنیتی و غیر امنیتی آمریکا به افغانستان از میزان بالغ بر ۶٫۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ به ۴٫۵ میلیارد دلار آمریکا در سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است. او همچنین معتقد است که ثبات پایدار در افغانستان نه تنها به چگونگی فراگیر بودن توافق مذاکره، بلکه به میزان سخاوتمندانه بودن مساعدت های مالی نیز بستگی دارد().  این در حالی است که افراد و نهادهای مختلفی از پیامدهای ناگوار کاهش تعهد جامعه بین المللی به افغانستان صحبت می کردند. به طور مثال: فیلیپو گراندی رئیس پناهندگان سازمان ملل متحده معتقد است که جامعه جهانی یا باید به کمک هایش به افغانستان ادامه دهد یا باید شاهد عواقب فاجعه بار باشد. او در صحبت هایش معتقد است که آینده میلیون ها افغان به نتیجه مذاکرات صلح و تعهد جامعه جهانی برای توسعه کشور بستگی دارد. این در حالی است که نزدیک به ۳۰۰ هزار افغان که به دلیل جنگ در سال جاری در داخل کشور آواره شده اند همچنان نیاز شدید به حمایت بشردوستانه دارند.

بنابراین، فراموش نکنیم که افغانستان کشوری به شدت وابسته  است. تجربه تاریخی نشان داده که هرگاه کمک های بین المللی قطع شده ثبات نیز در کشور مختل شده است. به عبارت دیگر، این یک واقعیت به حساب می آید که مساعدت های بین المللی به افغانستان برای بقا و ادامه مسیر این کشور ضروری و حیاتی است.این در حالی است که جامعه جهانی برای ادامه کمک های خود به افغانستان از ۱۲ شرط صحبت کرده است. کمک کنندگان به افغانستان ۱۲ شرط تازه را برای ادامه مساعدت های بین المللی تعیین کرده اند که از این میانه نه شرط برای حکومت و سه شرط آن برای جامعه جهانی است.تعهد به دموکراسی،حاکمیت قانون، حقوق بشر و برابری جنسیتی و تعهد به برابری کامل میان زن و مرد در تمامی ابعاد زندگی، تعهد به تطبیق موثر اصول حکومت داری بر طبق قانون اساسی، تعهد به یک روند صلح فراگیر، ایجاد یک فضای مصون و باثبات، مبارزه معنادار با فساد و تعهد حکومت به سیاست های درست از جمله شرط های جامعه جهانی برای افغانستان است. همکاری برای فراهم سازی کمک های چندساله قابل پیش بینی، پایبندی به چهار اصل مالکیت کشور،تمرکز بر نتایج،شفافیت و حسابدهی به شهروندان و گزارش های شفاف به حکومت از شرط های کشورهای کمک کننده است.با این حال امیدها همچنان برای اثر مثبت نتایج کنفرانس ژنو ۲۰۲۰ زنده بود و دولت تمام تلاش خود را برای دریافت کمک های بیشتر انجام دادند. به گونه ای که رئیس جمهور غنی در این کنفرانس گفت: به افغانستان برخلاف گذشته اکنون به عنوان دورنمای مملو از فرصت دیده می شود. همچنین او در بخش دیگر صحبت هایش اشاره کرد که: کمک خیریه نمی خواهیم، اتصال با جهان می خواهیم. در نتیجه، جامعه جهانی متعهد به پرداخت شش میلیارد دلار به افغانستان برای ۱،۳ و یا ۴ سال آینده شدند که این مقدار نسبت به سال های گذشته کاهش نیافته است. با این وجود، انتظار می رود که اکنون دولت نسبت به گذشته متعهدتر و با برنامه های جدی تر عمل کند. چرا که برخی از کشورهای کمک کنند احتمال دادند که این آخرین نشست برای کمک به افغانستان شاید باشد. بنابراین، افغانستان تا سال ۲۰۲۵ باید به خودکفایی برسد. در این میان، کشورهای همسایه افغانستان مانند ایران و پاکستان از میزان کمک هایشان به افغانستان صحبتی نکردند و بیشتر تاکید بر کمک در بخش زیرساخت ها داشتند. درنهایت، اگر این آخرین دوره کمک های بین المللی به افغانستان باشد دولت باید تلاش جدی برای هزینه کردن مناسب این مساعدت ها داشته باشد. در غیر اینصورت ممکن است که با بی ثباتی بیشتر و فروپاشی رو به رو شود.

منابع

۱ .بیژن،نعمت الله(۱۳۹۹)، کنفرانس ژنو فرصتی برای همکاری بین افغانستان و جامعه جهانی،ایندیپندنت فارسی، ۳ آذر، قابل دسترس در : https://www.independentpersian.com/node/100406/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3-%DA%98%D9%86%D9%88%D8%8C-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%C2%A0

۲ .Jain, Rupam and Greenfield, Charlotte (2020), “International donors likely to pledge less for Afghanistan”, Reuters, Access on November 14, 2020, available at: https://uk.reuters.com/article/uk-afghanistan-diplomacy-aid-exclusive-idUKKBN27J0Z2.

۳ .Monitor,Pajhwok(2020), “ NATO Will stay in Afghanistan: Stoltenberg”, pajhwok, Access on November 24,2020, available at: https://pajhwok.com/2020/11/24/nato-will-stay-in-afghanistan-stoltenberg/

۴ .AHMED, EJAZ(2019), “ The Politics of Aid in Afghanistan”, orfonline, Access on July 2, 2019, available at:

 https://www.orfonline.org/expert-speak/the-politics-of-aid-in-afghanistan-52668/