از فرصت های داوطلبانه تا تبدیل شدن به جزئی از پیکره جامعه مدنی افغانستان

۱۵ آذر (قوس) ۱۳۹۹ – ۵/ ۱۲/ ۲۰۲۰

به نظر می رسد هیچ گونه تعریف واحدی برای پذیرشِ جهانیِ اصلاحِ “اراده گرایی یا داوطلبی” وجود ندارد؛ لیکن با درنظر گرفتنِ اثراتِ بیشترِ و موثرتر از یک قانون و یا سیاستی خاص، بهتر آن است که تعریفِ اقدامات و فعالیت های رضاکارانه و داوطلبانه را در قالب کلیتی جامع در نظر گیریم. این امر اجازه می دهد تا مفهوم و ساختارِ کار داوطلبانه از تعریفِ مشخص شده ی کانادا “خدماتی بدون حقوق، از طرف موسسات خیریه یا سایر سازمان های غیرانتفاعی” تا تعریف مکزیک “کاری که شخص از روی اراده ای آزاد انجام می دهد … و در جهتِ منافع دیگران می باشد و نه سود جویی یا منفعت طلبی شخصی” قابل مقایسه و تطابق باشد.

به هرروی، به منظورِ اهداف تجزیه و تحلیل مقایسه ای، شناخت روش های گوناگونی که کشورها و مناطق مختلف برای تعیین اقدامات داوطلبانه انجام می دهند، ضروری است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد مفهومی باز، قابل بحث و تغییرپذیر را از اصطلاحِ داوطلبی پذیرفته است، که بر طبقِ آن این اصطلاح به عنوانِ “طیف گسترده ای از فعالیت ها، از جمله اشکال سنتی کمک متقابل و خودیاری، ارائه خدمات رسمی و سایر اشکال مشارکت مدنی، همراه با خواست و اراده ای آزاد، در جهتِ منافع عموم مردم انجام می شود و در آن پاداش مالی عامل اصلی و کلیدیِ این انگیزه نمی باشد”، تعریف می شود.

پارلمان اروپا نیز تعریف مشابهی را در همین راستا به تصویب رسانده است و اراده گرایی و داوطلبی را فعالیتی می داند که “برای پاداش مالی انجام نمی شود … بلکه با اراده ای آزاد انجام می شود … برای شخص ثالث خارج از حلقه خانواده و دوستان سود به ارمغان خواهد داشت [و] برای همه آزاد است.” بدین ترتیب می توان گفت، رایج ترین عناصر تعاریف فعالیت ها و اقدامات داوطلبانه شاملِ این موارد می باشند،: ۱٫ داوطلبی یک فعالیت یا کار است. ۲٫ داوطلبي توسط افراد انجام مي شود. ۳٫ داوطلبی با میل و رغبت انجام می شود. ۴- داوطلبی بدون پرداخت دستمزد انجام می شود. ۵٫ داوطلبی برای پیشبرد یک هدف یا کمک به شخصی خارج از خانه یا خانواده و یا وطن انجام می شود. (UN Volunteer, 2010: 9)

در همین راستا می توان گفت، افغانستان به عنوان یكی از كشورهای كمتر توسعه یافته در جهان به كمك های داوطلبان بین المللی و خارجی احتیاج دارد. در همین راستا پروژه ها و برنامه های زیادی وجود دارد که داوطلبان می توانند در آنها مشارکت کنند. چنانچه پروژه های سوادآموزی به ویژه در این زمینه بیشتر مورد استقبال قرار گرفته و داوطلبانی که سابقه تدریس دارند نیز در اولویت می باشند؛ همچنین برنامه های ساخت و ساز نیز با توجه به این واقعیت که بسیاری از زیرساخت های افغانستان در طول دهه ها جنگ و نزاع از بین رفته است، بسیار مکرر و معمول هستند. همچنین برنامه های داوطلبانه ی دیگری نیز وجود دارد که برروی آموزش زنان و توسعه مهارت های آنها تمرکز دارد.

علاوه بر این، داوطلبانِ با تجربه در بخش مراقبت های بهداشتی و سلامت نیز بسیار مورد توجه قرار می گیرند. به طور کلی، برنامه ها و پروژه های داوطلبانه در افغانستان از یک هفته تا چند ماه طول می کشد. غالبا این دست فعالیت ها ذیل نهادهای بین المللی دولتی و غیر دولتی انجام می شود. سازمان های غیردولتی، اعم از بین المللی و بومی، بازیگران اصلی در مسیرِ کمک، بازسازی، توسعه و کمک به روند صلح سازی در افغانستان هستند. برخی از آنها ده ها سال است که به افغانستان و پناهندگان افغان در کشورهای همسایه کمک می کنند، در حالی که بسیاری دیگر نیز برنامه ها و پروژه هایی را از زمان سرنگونی رژیم طالبان درسال ۲۰۰۱ آغاز کرده اند.

درهمین راستا می توان به برخی سازمان های غیر دولتی شامل اشاره داشت، مواردی چون: اﮐﺸﻦ اﯾﺪ (ActionAid)، افغان اید (AfghanAid)، افغان ها برای فردا (afghans4tomorrow)، موسسه انکشافی افغان (Afghan Development Association)، جمعیت هلال احمر افغان (Afghan Red Crescent Society )، شبکه توسعه آقاخان (Agha Khan Development Network )، کمیته دانمارک برای کمک به مهاجران افغان (Danish Committee for Aid to Afghan Refugees ) و غیره ….

این روند به طور معمول برای افرادی تحت فعالیت در یکی از نهادها و سازمان های حقوق بشری و یا مدنی در کشورهای مختلف من جمله افغانستان می باشند، لیکن در این میان برخی افراد وجود دارند که به خواست و اراده ی خود و بدونِ قرار گرفتنِ زیر چتر نهاد و یا سازمانِ خاصی، و تنها از روی خیرخواهی و به منظور ارائه ی خدمات بشردوستانه و تاثیرگزار به افغانستان سفر کرده و به مردم این کشور کمک کرده اند.

به طور کلی شاید بتوان گفت، افغانستان به دلیل جذابیت و ویژگی های منحصر به فردی که دارد و بعدها هم به خاطر جنگ و مسائلی همچون بازسازی پای بسیاری از شهروندان خارجی را در این کشور باز کرده است. در این میان، افرادی بودند که به صورت داوطلبانه و جدا از وابستگی به نهادها یا سازمان های بین المللی به افغانستان آمدند و دلبسته فرهنگ، تاریخ، هنر و مردم این سرزمین شدند. افرادی که زندگی مرفه و آرام خود را رها کرده و در میانه جنگ و باروت در کنار مردم افغانستان در تلاش برای احیای فرهنگ تاریخ این کشور و آبادانی این جغرافیا فعالیت می کنند.

از طرف دیگر، فعالیت بیشتر این افراد در بخش هایی همچون، آموزش، بهداشت، زراعت و فرهنگ و هنر خلاصه می شد. دوری از سیاست و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی محتوی اصلی فعالیت های آنها را تشکیل می داد. چنانکه این افراد به دور از بازی های سیاسی و در کنار مردم به فعالیت هایشان در کشور ادامه می دادند. بنابراین، فعالیت های مستقلانه، داوطلبانه، غیرانتفاعی، اجتماعی و رفاهی از ویژگی فعالیت های این افراد در افغانستان می باشد. امری که شاید دلیل موفقیت و استقبال آنها در بین مردم شده بود. از طرف دیگر، فعالیت های آنان بر بخش های جامعه تاثیرات مثبت خود را گذاشته است.

به طور مثال افرادی چون دکتر تتسو ناکامورا، پزشک ژاپنی در افغانستان و یا فعالیت های نانسی دوپری مورخ و پژوهشگر آمریکایی در این کشور که منجر به تاسیس مرکز معلوماتی افغانستان شد و کمک بزرگی را در راستای افغانستان شناسی انجام داد. نهادی که خلا آن در بدنه علمی افغانستان بسیار احساس می شد و تاسیس آن کمک بزرگی به تحقیقات علمی کشور کرد. با این وجود، چالش های زیادی نیز در این مسیر وجود دارد. در ادامه ابتدا به ذکر برخی از افراد داوطلب در روند پروژه های کمک رسانی بین المللی به افغانستان و سپس اشاره ای مختصر به فعالیت دو این شخصیت برجسته در همین زمینه خواهیم داشت:

۱- هیات معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما) یک مأموریت سیاسی سازمان ملل متحد است که در زمینه ایجاد بنیان ها و زیربناهای صلح و توسعه پایدار و همکاری با دولت و مردم این کشور فعالیت می کند. پرسنل یوناما شامل داوطلبان سازمان ملل هستند و طی سال ۲۰۱۸، ۷۷ داوطلب سازمان ملل متحد از این ماموریت پشتیبانی کردند. یکی از این افراد داوطلب تریشنا بانتاوا (از نپال) است که به عنوان افسر هماهنگی میدانی از سازمان ملل در این ماموریت و به صورت داوطلبانه فعالیت می کند. وی زنی است که در زمینه ی حفظ صلح افغانستان تجربه کسب کرده است. مسئولیت اصلی وی شناسایی و استخدام زنان داوطلب ملل متحد در سازمان ملل برای ارتقا و پیشرفت حرفه ای زنان افغان بین ۲۲ تا ۲۹ ساله است. به گفته ی وی، گرچه افغانستان مکانی سخت برای کار زنان است؛ لیکن زمانی که فرصتی برای همکاری با جوامع مختلف، به ویژه با جوانان مشتاق افغانستانی که خواستار تبدیل کشورشان به مکانی بهتر می باشند پیدا می کنم، احساس قدرت می کنم.(unv.org, 2019)

۲- داوطلب دیگر سازمان ملل باربارا بیانکینی (از ایتالیا)، یک روانشناس مشاورِ ستادی از طرفِ هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) می باشد که در اکتبر سال ۲۰۱۱ ایتالیا را ترک و در عرض یک هفته از ورودش، به مزار شریف اعزام شد و از داوطلب شدن و ماموریت خود در این کشور لذت می برد واز زمان ورودش به افغانستان مشتاق یادگیری در مورد افغانستان و درک عمیق تاریخ و فرهنگ آن بوده است. (unv.org, 2014)

۳- شخص بعدی، وی تک یانگ ، پزشک مستقل و داوطلب سنگاپوری است. یانگ در سنگاپور متولد و بزرگ شد و در سال ۲۰۰۲ برای انجام کارهای بشردوستانه سنگاپور را ترک کرد. این کار او را به افغانستان جنگ زده، دیدی متفاوت به زندگی و همچنین تغییر دیدگاه هایش در مورد روابط موفقیت و مسائل جهانی کشاند. وی به عنوان یک پزشک عمومی در درمانگاه خصوصی کار می کرد تا زمانی که یک سازمان غیردولتی به دنبال پزشکی برای کمک به پناهندگان افغان در کویته، منطقه ای در پاکستان در امتداد مرز با افغانستان جنگ زده بود. تا آن زمان، به گفته وی زندگی اش در سنگاپور “بسیار معمولی” بود و او به دنبال چنین فرصتی بود. آنچه مهری قطعی برای رفتنش به افغانستان زد، عکسی به جا مانده از یک بیمار بود: از یک پناهنده ی افغان و دخترش. بدین ترتیب وی در سال ۲۰۰۲ به کویته نقل مکان کرد و سپس به افغانستان رفت، جایی که اکنون بیش از یک دهه در آنجا زندگی کرده است. (Chia, 2020)

۴- دکتر تتسو ناکامورا پس از تحصیل در رشته پزشکی در ۱۹۸۴ در کشورش به منظور درمان بیماران جذامی به پاکستان و پس از دو سال فعالیت پزشکی به افغانستان رفته و نهاد غیردولتی موسوم به «خدمات درمانی صلح ژاپن» را در یکی از روستاهای ولایت ننگرهار ایجاد کرد. او همچنین ده درمانگاه در روستاه‌های دور دست این ولایت راه اندازی کرده و پناهجویان و بیماران جذامی را درمان می‌کرد. ناکامورا علاوه بر خدمات بهداشتی در سال ۲۰۰۳ با همکاری بومیان اقدام به اجرای طرح انتقال آب به زمین‌های کشاورزی ننگرهار کرد و کازوئو ایتو همکار وی در سال ۲۰۰۸ توسط تروریست‌ ها کشته شد و ناکامورا مجبور شد به تنهایی این پروژه را ادامه دهد. با بهره برداری پروژه ۲۵ کیلومتری، ۱۶ هزار هکتار زمین آبیاری و در حال حاضر ۶۰۰ هزار نفر نیازهای آبی خود را تأمین می‌کنند.

این امدادگر همچنین ۱۱ پروژه کانال آب را برای زمین‌های حاصلخیز ولایت ننگرهار به بهرده برداری رسانده و در حفر ۱۵۰۰ حلقه چاه عمیق و فراهم کردن آب نوشیدنی برای ۶۵۰ تن از ساکنان این ولایت همکاری فعال داشت. ساخت دو مسجد و دو بیمارستان نیز از جمله دستاوردهای این پزشک ژاپنی به شمار می‌رود. در همین حال تلاش‌های ناکامورا مورد توجه بین المللی نیز قرار گرفته و جایزه رامون مگسایسی، معروف به جایزه نوبل آسیا برای صلح بین المللی را کسب کرد. ناکامورا از آن دست افرادِ محبوبِ خیری به شمار می رفت که تا آخر عمر در افغانستان بود. وی در سال ۲۰۱۹ در شهر جلال‌آباد مرکز ولایت ننگرهار هدف یک حمله‌ تروریستی قرار گرفت و جان خود را از دست داد. (خبرگزاری آناتولی، ۲۰۱۹)

۵- و در نهایت می توان به «مادر باستان شناسی افغانستان»، نانسی دوپری اشاره کرد. به گفته ی وحید وفا، مدیر اجرائیه مرکز افغانستان، نانسی هاتچ دوپری « خودش را “ماموت پیر” می نامید و بسیاری از افغان ها او را “مادرکلان افغانستان” می خواندند». «او افغانستان را بهتر از هرکس دیگری می شناخت». زمانی که در دهه ۱۹۷۰ در جامعه افغانستان تغییر به میان آمد و مردم با کوکتل و لباس کوتاه آشنا شدند، دوپری و همسرش مجبور به ترک افغانستان گردیدند؛ چراکه دولت وقت افغانستان که از حمایت شوروی سابق برخوردار بود، لوئی دوپری را متهم به جاسوسی کرد. پرفیسور لوئی دوپری در سال ۱۹۸۹ وفات کرد. نانسی، قبل از اینکه در سال ۲۰۰۵ دوباره به افغانستان برگردد، بیشتر وقتش را در پاکستان سپری نمود.

گفته می شود که آنجا وی توانسته بود با اسامه بن لادن ملاقات کند و با شمار زیادی از مهاجران جنگزده افغان کار کند. نانسی با جدیت هرآنقدر اسنادی که در توانش بود در مورد افغانستان گردآوردی کرد. بعد از سقوط رژیم طالبان و روی کار آمدن دولت جدید با حمایت غرب، نانسی در سال ۲۰۰۵ دوباره به کابل برگشت و با خودش حدود ۳۵ هزار سند بسته بندی شده در کیسه های کود را با خود آورد که مبنای آرشیف ملی افغانستان را تشکیل داد. این پژوهشگر سختکوش در میانه سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ رئیس “مرکز افغانستان” بود و پس از کنار رفتن از این مقام نیز همه روزه به این دفتر می رفت. وی آنجا نهادی را از فرهنگ زندگی در کابل به جا گذاشت که بازدیدکنندگان زیادی دارد. در نهایت وی نیز همچون ناکامورا در افغانستان ماند و در سال ۲۰۱۷ در سن ۸۹ سالگی در کابل در گذشت. (دوییچه وله دری، ۲۰۱۷)

به هرحال می توان گفت افغانستان همواره محل حضور کشورهای خارجی به اشکال گوناگون بوده است. به ویژه پس از سال ۲۰۰۱ و به طور دقیق تر از کنفرانس توکیو در سال ۲۰۰۲سازمان ها و نهادهای بین المللی گوناگون با هدف بازسازی افغانستان وارد این کشور شدند و در طی برگزاری کنفرانس ها و جلسات متفاوت در طی این بیست سال از طریق مساعدت های بین المللی مسیر بازسازی افغانستان را در پیش گرفتند. اما در این میان، افرادی به صورت دواطلبانه و بدون هیچگونه وابستگی سیاسی و کاملا مستقل و با اهدافی خیرخواهانه افغانستان را به عنوان خانه جدید خود انتخاب کردند و در بخش هایی که کمتر مورد توجه بود فعالیت کرده و حتی به مراتب تاثیرگذار تر از اقدامات مشابه سازمان های بین المللی دولتی و غیر دولتیِ همکار با دولت بودند.

منابع:
– خبرگزاری آناتولی، (۲۰۱۹)، “یاد و خاطره ناکامورا، امدادگر ژاپنی در دل مردم افغانستان”- https://www.aa.com.tr/fa/
– دویچه وله دری، (۲۰۱۷)، “نانسی دوپری «مادرکلان افغانستان» درگذشت”، https://www.dw.com/fa-af

– Chia, Lianne, (2020), “Singaporean doctor finds joy — and a new world view — helping Afghan refugees”, https://www.channelnewsasia.com/news/cnainsider/singaporean-doctor-hakim-finds-joy-helping-afghanistan-refugees-12514422

– unv.or, (2019), “Volunteer with UNAMA collaborates with Afghan youth aspiring to uplift their country”, https://www.unv.org/fr/node/5294

– unv.or, (2014), “UN Volunteer invites prospective UN Volunteers to consider Afghanistan”, https://www.unv.org/News/UN-Volunteer-invites-prospective-UN-Volunteers-consider-Afghanistan

– – UN Volunteer, (2010), “Laws and Policies Affecting Volunteerism Since 2001”, A Research Report for the United Nations Volunteer (UNV), programmehttps://www.ifrc.org/docs/IDRL/Volunteers/VolunteerismLaws2001.pdf