ژئوپلتیک افغانستان: محور تداوم منازعه در کشور: نیم نگاهی به کتاب«ژئوپلتیک و منازعه افغانستان»

۲۶ جدی(دی)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۱/۱۵

نام کتاب: ژئوپلتیک و منازعه افغانستان:

نام نویسندگان: دکتر سردار رحیمی، عبارس عارفی

سال انتشار:۱۳۹۹

ژئوپلتیک افغانستان: محور تداوم منازعه در کشور: نیم نگاهی به کتاب«ژئوپلتیک و منازعه افغانستان»

موضوع جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک بررسی رابطه متقابل بین محیط جغرافیایی و محیط سیاسی می باشد. افغانستان در منطقه حساس و استراتژیک آسیای مرکزی قرار گرفته است. از یک سو به شبه قاره هند و از سوی دیگر به کشورهای معروف به آسیای مرکزی و نیز جمهوری خلق چین و نیز از سمت دیگر به آسیای غربی و خاورمیانه مرتبط است. به طور کلی کشور افغانستان با  از یک موقعیت استراتژیک برخوردار است و این موقعیت عامل پیدایش این کشور گردید. از طرف دیگر، ژئوپلتیک افغانستان و موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی این کشور تاثیری بسیار عمیق بر منازعات تداوم دار این کشور داشته است. به گونه ای که مطالعه علت تداوم منازعه بدون در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی این کشور ما را به درکی عمیق نمی رساند. چنانکه این مسئله مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است. سردار محمد رحیمی و عبارس عارفی نیز در کتاب تازه خود با عنوان« ژئوپلتیک و منازعه افغانستان: رویکر داخلی، منطقه ای و جهانی» به موقعیت ژئوپلتیک افغانستان و تاثیری که بر منازعه این کشور می پردازد. که از سه رویکر داخلی، منطقه ای و جهانی به آن پرداخته اند.

کتاب «ژئوپلیتیک و منازعه افغانستان (رویکرد داخلی، منطقه‌ای و جهانی)» در چهار فصل به نگارش درآمده است؛ «ژئوپلیتیک و منازعه»، «ژئوپلیتیک داخلی»، «ژئوپلیتیک منطقه‌ای» و «ژئوپلیتیک جهانی». به گفته‌ی نویسندگان کتاب اساسی‌ترین مسأله در این کتاب ریشه‌یابی «منازعه» افغانستان است. عباس عارفی، نویسنده دیگر کتاب در روز نقد و بررسی کتاب گفت، منازعه اکنون افغانستان ریشه در گذشته دارد: «مسأله اساسی ما در این کتاب منازعه افغانستان است. منازعه افغانستان پس از ۲۰۰۱ مختص به این مقطع زمانی خاص نیست بلکه ادامه منازعه گذشته افغانستان است. ما منازعه افغانستان را بیشتر از منظر ژئوپلیتیک بررسی کردیم.»

یکی از مسائلی مهم که در این کتاب به آن نگاه کرده است، دیدی ژئوپلتیکی به مسئله قومیت در افغانستان است. به عبارت دیگر، این کتاب  مسئله قومیت در افغانستان را نه فرهنگی بلکه عاملی جغرافیایی می خواند.  چنانکه، رحیمی یکی از نویسندگان کتاب معقتد است. که قومیت پدیده فرهنگی نیست، بلکه ژئوپلیتیکی است: «مثلا وقتی که شما از هزاره‌جات نام می‌برید ذهن شما به سمت مناطق هزاره‌جات و هزارستان کشیده می‌شود. یا وقتی که از پشتون‌ها نام می‌برید ذهن شما به سمت مناطق جنوب و قندهار و هلمند کشیده می‌شود. بنابراین، ژئوپلتیک موضوع مهم و اساسی است و باید بیشتر از این ها روی این موضوع کار شود».

 همچنین دکتر رحیمی در مراسم رونمایی از این کتاب در مرکز مطالعات اسراتژیک افغانستان گفت:« افغانستان بسترهای زیاد برای رشد منازعه دارد و اگر توسط دولت مدیریت نگردد، دامنه آن به کشورهای منطقه خواهد رسید، که یکی از آن‌ها، منازعه سرزمینی است که افغانستان با پاکستان دارد. منازعه افغانستان بیش‌‎تر ابعاد داخلی دارد اما مدیریت نشده است. عدم مدیریت این منازعات باعث شده تا کشورهای دیگر منافع شان را در داخل افغانستان دنبال کنند تا برای آن‌ها چالشی در آینده ایجاد نشود. وی اضافه کرد، افغانستان نیاز دارد تا در حوزه ژئوپلیتیکی بیشتر کار کند و از آن برای منافع کشور استفاده شود.

همچنین آقای رحیمی در بخشی دیگری از صحبت های خود در مراسم رونمایی کتاب ژئوپلتیک و منازعه افغانستان در مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان گفت:« مشکلات افغانستان پاسخ ژئوپلیتیکی می‌خواهد: «اگر شما برای چالش‌های جاری در افغانستان پاسخ‌های ژئوپلیتیکی داشته باشید، منازعه قابل حل است. پاسخ‌های ژئوپلیتیکی با پاسخ‌های سیاسی فرق دارد.» رحیمی در سخنانش از اهمیت بررسی منازعه جاری در افغانستان از منظر ژئوپلیتیک یادآوری کرد: «مدیریت ژئوپلیتیکی اولین گام برای حل مشکلات است.

هدف اصلی این کتاب بررسی عواملی است منجر به منازعه در افغانستان گردیده است. چنانکه جمع این مولفه ها در عدم مدیریت صحیح از سوی حکومت موجب استمرار جنگ در منازعه در کشور شده است. عباس عارفی یکی دیگر از نویسندگان کتاب در همین رابطه معتقد است که:« محصور بودن افغانستان در خشکی باعث اتصال یا انفصال کشور های منطقه به هم شده و این موقعیت جغرافیایی باعث خلق یک سری فرصت ها برای این کشور شده که از جمله آنها تسهیل مراوات با جنوب آسیا است. همچنین در این کتاب به مسئله داعش و طالبان نیز از دیدی ژئوپلتیک نگاه شده است».

نگاه کارشناسان به این کتاب

دکتر تمنا استاد دانشگاه افغانستان که در مراسم رونمایی کتاب ژئوپلتیک و منازعه افغانستان در مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان حضور داشت. در مورد کتاب گفت، اثر از لحاظ علمی روش‌مند، اثرگذار و ظرفیت ارتباط برقرار کردن با سایر رشته‌ها مثل روابط بین‌الملل را دارد اما یکی ار نواقص آن عدم گفتمان مسلط کتاب است چون بیش‌تر کلی بحث گردیده است.

دکتر غزنوی یکی دیگر از منتقدین این کتاب بر این باور است که، موضوع ژئوپولتیک در قرن هجدهم بیش‌تر مورد توجه اندیشمندان بود. و یکی از دلایل مهم آن رقابت‌های قدرت های بزرگ بود. وی گفت، منازعه افغانستان زیادتر جنبه خارجی دارد چون از دید تاریخی منازعات افغانستان برمی‌گردد به کشورهای دیگر. وی گفت، نویسنده پیرامون مذهب را بسیار کلی نوشته و می‌تواند باعث انتباع نادرست خوانندگان شود چون مسئله در افغانستان مهم است و باید به آن عمیق پرداخته شود.

فردین هاشمی منتقد دیگر کتاب به این باور است که  چالش منطقه‌ای اساسی‌ترین چالش افغانستان است: «افغانستان جزو معدود کشورهایی است که از سه چالش درونی، منطقوی و جهانی برخوردار است. و تحلیل منطقه‌ای این چالش از تأثیرگذارترین و مهم‌ترین این چالش‌ها به‌حساب می‌آید.» آقای هاشمی می‌گوید افغانستان در منطقه جنوب آسیا حساس‌ترین و کلیدی‌ترین موقعیت را به خود اختصاص داده است: «نظم منطقوی جنوب آسیا دو قطبی بوده که بین هند و پاکستان شکل گرفته و این نظم‌های دوقطبی بر افغانستان تأثیر خاص دارد.» او از این نظر که برای شناخت بهتر از چالش‌های موجود نیاز به شناخت دقیق این چالش‌ها وجود دارد، کتاب «ژئوپلیتیک و منازعه افغانستان» را سودمند خواند.

موسی جعفری منتقد دیگر کتاب ژئوپلتیک و منازعه افغانستان در مراسم  نقد و بررسی این کتاب در دانشگاه کاتب با تیغ برهنه‌تر نقد به سراغ کتاب «ژئوپلیتیک و منازعه افغانستان» رفت. او  گفت بهتر بود در ابتدا یک تعریف خیلی دقیق و مشخص از این‌که «تحلیل ژئوپلیتیکی چیست» ارائه می‌شد. از طرف دیگر، او نبود یک نظریه منسجم و کل‌گرایانه که بتواند منازعات را در هر سه سطح تبیین کند، به‌عنوان یکی از کاستی‌های این تحقیق یادآوری کرد: «آیا در این کتاب نظریه‌ای به میان آوردیم که بتوانیم هرسه سطح را تحلیل کنیم یا برای هر سطح به نظریه مستقل نیاز داریم؟» به باور آقای جعفری، از آن‌جایی که کتاب در این کار موفق نبوده باعث شده دچار پراکندگی شود. آقای جعفری دلیل این کار را اتکای بیش از حد به منابع فارسی دانست. او گفت، بدون شک بهترین منابع در حوزه ژئوپلیتیک به زبان انگلیسی است درحالی‌که تمام منابع این کتاب به زبان فارسی است.

به گفته منتقدین حرف اصلی نویسندگان کتاب این است که  توجه به مباحثات ژئوپلیتیکی کلید حل بسیاری از معضلات و مشکلات در افغانستان است. سردارمحمد رحیمی گفت: « تمرکز بر این حوزه دانش می‌تواند کمک کند که افغانستان شناخت بهتر از خود و از ظرفیت‌های فضایی و جغرافیایی خودش داشته باشد تا بتواند بهتر سیاست‌ورزی کند و بخشی از مشکلات خودش را حل کند».

منابع

۱٫اسدیان،عباس(۱۳۹۹)،« در جست و جوی ریشه های منازعه: نقد و رونمایی کتاب ژئوپلتیک و منازعه افغانستان»، قایب دسترس در : https://www.etilaatroz.com/115751/in-search-of-roots-conflict/

۲٫رحیمی،سردار محمد، امیری علی دوست(۱۳۹۰)،«مقدمه ای بر ژئوپلتیک کشور افغانستان»، وبلاگ انجمن ژئوپلتیک افغانستان، قابل دسترس در: https://geo-af.blogsky.com/1390/03/23/post-3/

۳٫مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان(۱۳۹۹)،« برگزاری آیین رونمایی از کتاب ژئوپلیتیک و منازعه افغانستان: رویکرد داخلی، منطقه‌ای و جهانی»، قابل دسترس در: https://aiss.af/persian/aiss/news_details/news/5fe48e092c893