نشست استانبول: از برخورد منافع تا نهایی سازی سرنوشت جنگ در افغانستان

۱۵ فروردین(حمل)۱۴۰۰- ۲۰۲۱/۴/۴

استانبول: مکان جدیدِ سرنوشت ساز برای افغانستان

نشست استانبول برای افغانستان

نزدیک شدن به تاریخ خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در ماه می و سردرگمی حکومت بایدن در برابر این کشور، منجر به شتاب بخشیدن به پروسه صلح از سوی ایالات متحده و هم­پیمانانش شده است.چنانکه آنتونی بلینکن در نامه ای که در آن طرح صلح جدید ایالات متحده آورده شده به حکومت افغانستان  در مورد وضعیت سیاسی این کشور هشدار داده و بر ضرورت فوری «راه حل سیاسی» برای آینده افغانستان تاکید کرده است. به عبارت دیگر، طرح صلح جدید ایالات متحده برای افغانستان به عنوان اهرم فشاری بر طرفین مذاکره کننده برای پایان دادن هرچه عاجل تر مذاکرات است تا این کشور بتواند آسان تر در مورد خروج نیروهای خود از افغانستان تصمیم گیری کند. به همین جهت در این نامه مکانیزم رسیدن به صلح پایدار را در برگزاری نشستی با حضور بازیگران مهم پروسه صلح افغانستان در ترکیه عنوان می کند. همچنین در بخش دیگری از این نامه ایجاد «دولت انتقالی صلح» نیز پیش بینی شده است که انتطار می رود در نشست استانبول نهایی شود.

به عبارت دیگر، برگزاری نشست استانبول که با هدف تسهیل مذاکرات صلح انجام می­گیرد، بخشی از طرح صلح آمریکا برای افغانستان است که احتمال می رود با حضور گسترده ای از بازیگران دخیل ، مسیر صلح افغانستان را نهایی کنند. همه طرف های دخیل در جنگ افغانستان، نشست استانبول را در حد نشست بن می دانند که موجب پاگیری دولتی دموکرات در افغانستان شد. احتمال می رود که در نشست استانبول که در سطح وزرای خارجه کشورهای همسایه با افغانستان، به علاوه روسیه و آمریکا برگزار می شود، آینده نظام افغانستان تعیین و تثبیت شود. هرچند هنوز برای ارزیابی روشنی از میزان و قطعیت نقش نشست استابول در روند صلح افغانستان زود است اما بیشتر سیاستمداران افغان پیشبینی می کنند که این نشست تاثیر عمیقی بر وضعیت کشور بگذارد(آژند،۱۴۰۰).

چرا نشست استانبول مهم است؟

نشست استانبول را می توان نقطه عطف مهمی در روند صلح افغانستان به حساب آورد. این نشست قطعا نقش مهمی در نوع چینش قدرت برای تشکیل نظام آینده سیاسی افغانستان خواهد داشت. دو طرف  تحت فشار برای به نتیجه رساندن مذاکرات هستند. اما انچه بیشتر از همه این نشست را مهم جلوه می کند، تصمیم گیری آسان تر برای دولت بایدن برای خروج نیروهایش از افغانستان تا پایان ماه اوریل می باشد. در این میان، آنچه پرسش برانگیز است این مسئله می باشد که آیا این نشست می تواند برای آمریکا مسیر هموارتری را فراهم سارد. نشریه فارن پالیسی در گزارش تازه خود که در ۲ آوریل ۲۰۲۱ انتشار داده است ، آورده که خروج سربازان یا ادامه جنگ هردو گزینه خوبی برای امریکا نیستند. چرا که خروج نیروها منجر به قدرت گیری طالبان و گروه های نزدیک به آن مانند القاعده در افغانستان خواهد شد و از طرف دیگر، حضور تعدادی از نیروهای آمریکایی در افغانستان در مدت زمان نامشخصی قطعا هزینه های جنگ را برای این کشور افزایش خواهد داد. در نتیجه به پیشنهاد فارن پالیسی واشنگتن برای حفظ منافع خود باید یک راه سوم را انتخاب کند. به طوری که یک تعداد محدودی از نیروهایش را در خاک افغانستان حفظ کند و نقش هند را برای جلوگیری از فعالیت دوباره القاعده در افغانستان افزایش دهد. هرچند ممکن است با حساسیت پاکستان رو به رو شود. بنابراین، این نشست شاید با توجه به محدودیت زمانی به نظر برسد که نتواند کمک کند  اما قطعا می تواند تسهیل کننده باشد و ایالات متحده را در اتخاذ تصمیم درست تر یاری کند. از طرف دیگر، همانگونه که آورده شد این نشست نقش مهمی در تعیین نوع نظام سیاسی اینده افغانستان خواهد داشت. بنابراین، این نشست برای همه گروه ها مهم و تعیین کننده خواهد بود.

طرح پیشنهادی غنی برای نشست استانبول: تلاش برای حفظ نظام یا تقلا برای ماندن در قدرت

در میان استقابل گسترده از طرح جدید ایالات متحده برای صلح افغانستان، محمد اشرف غنی به عنوان رئیس جمهور کشور از مخالفین جدی طرح حکومت انتقالی است. او در عین حال که از تلاش های ایالات متحده برای  صلح افغانستان استقبال کرده اما بارها گفته است که به هیچ وجه ایجاد دولت موقت را قبول ندارد و تنها از طریق انتخابات قدرت را واگذار خواهد کرد.  در حقیقت، به گفته ی دیپلمات ها و مقامات خارجی پیشبرد برنامه های ایالات متحده بدون حمایت اشرف غنی دشوار خواهد بود.

حمدالله محب، مشاور امنیت ملی اشرف غنی، در مصاحبه ای اذعان کرد که اختلاف عمده با شورشیان بر سر نظام سیاسی افغانستان است و نه تقسیم قدرت. کابل اصرار دارد که افغانستان بایستی یک کشور جمهوری با تاکید بر انتخابات برای رئیس جمهور و پارلمان باقی بماند. طبق گفته مقامات افغانستان، به عنوان بخشی از طرح پیشنهادیِ غنی، دولت وی از سازمان ملل متحد می خواهد تا انتخابات جدیدی را از نزدیک مورد تأیید و نظارت قرار دهد تا اطمینان حاصل شود که از سویِ همه طرفین پذیرفته شده است.

 در همین ر استا، در تاریخ سه شنبه ۳۰ مارس ۲۰۲۱ (۱۰ حمل ۱۴۰۰) و در نهمین نشست “قلب آسیا” به میزبانی تاجیکستان، که برروی موضوعاتی چون همکاری های منطقه ای و همچنین مسئله ی صلح و جنگ در افغانستان بحث و گفتگو شد، اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان در سخنرانی خود به طور غیرمستقیم طرحِ انتخاباتِ زودهنگام را مطرح و بدین طریق بار دیگر بر طرحِ پیشنهادیِ ایالات متحده مبنی بر تشکیل یک دولت موقت مخالفت کرد.

به گزارش رادیو آزادی، هدف از این طرح تسریع پروسۀ صلح افغانستان دانسته شده است. اشرف غنی در همین حال تاکید کرد که قانون اساسی افغانستان نظام آینده را باید تعیین کند و اگر تعدیل می شود هم به اساس میکانیزم ذکر شده در خود قانون اساسی تعدیل شود. اما طالبان این طرح رئیس جمهور افغانستان را رد کرده اند. به گفته ی برخی مقامات ارشد دولت افغانستان، طرحِ انتخاباتِ زودهنگامِ اشرف غنی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوریِ جدید ظرف شش ماه، به نوعی خودداری از قبول طرح پیشنهادیِ واشنگتن در جایگزینیِ دولت منتخبِ وی با یک دولت موقت است. اما غنی در برابر هر “طرح صلحی” که دولت منتخبِ او را ملزم به کنار رفتن برای روی کار آوردنِ جانشینانی غیرمنتخب سازد، مخالفت شدید خود را ابراز کرده است. پیشتر شخصیت های غیرسیاسی و چهره های فعال اما خارج از قدرت این طرح ایالات متحده را با تاکید بر پایان خشونت ها و روی کار آمدنِ دولتی جدید پذیرفته و به نوعی مخالفت خود را با تداومِ حضور اشرف غنی در دولت نشان دادند.

 در نتیجه، به باور برخی تحلیلگران سیاسی، اشرف غنی از همان ابزار سیاسی بهره جست که دولت هایی چون ایالات متحده همواره به واسطه ی توجه و تاکید بر آن، به نوعی در جریانِ مسائل سیاسی کشورهایی چون افغانستان ورود پیدا کرده و سعی در حل و فصل مشکلات داخلی و چالش های سیاسی داشته اند؛ یعنی توسل به دموکراسی و قانون اساسی. همچنین به باور آنها، اشرف غنی با این اقدام خود سعی داشت دو نکته را به جامعه جهانی نشان داد: ۱- اینکه دولت افغانستان همان رویه ای را پیش خواهد گرفت که ایالات متحده حداقل در ظاهر برای اجرایی سازی و کاربستِ آن به طور فزاینده ای تلاش می کند. بدین ترتیب با کمک سیاستی انعکاسی از همان راهبرد ایالات متحده، به نوعی با طرحِ پیشنهادیِ آمریکا (دولت انتقالی برای صلح) مجددا مخالفت کرد. ۲- با اعلام این طرح و مشخصا ردِ طالبان از پذیرشِ آن قصد داشت نشان دهد آنچه طالبان در پی آن هستند همواره تشکیل یک نظام سیاسیِ غیردموکراتیک و بر پایه ی باورهای افراط گرایانه ی مذهبی است. چنانچه به گفته ی ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان درباره طرح غنی “چنین فرآیندهایی (انتخابات) در گذشته کشور را به آستانه بحران کشانده است.”بدین ترتیب او با این تیر و دو نشانِ خود به نوعی تمایل دولت برای صلح خواهی و آتش بس ازیک سو، و عدم تمایلِ طرف مقابل یعنی طالبان برای مخالفت با اصلِ دموکراسی، انتخابات و مردم سالاری را از دیگر سو نشان می داد. اما مشکلاتی که در روی دیگر این سکه وجود دارد مسیر و نحوه ی رسیدگی به هدف است. گرچه شاید در ظاهر هدف اشرف غنی موجه به نظر برسد لیکن ابزاری منطقی و قابل قبول برای اثباتِ برادری خود ندارد. چراکه دو مورد در مسیری مورد توافق اما دموکراتیک برای نظام سیاسی و آینده ی حکومت در افغانستان چالش برانگیز است: ۱-نوع نظام سیاسی در افغانستان: نظامی که قادر به جایِ دادنِ گروهی چون طالبان در دلِ خود باشد و ۲- انتخابات افغانستان: چنانچه انتخابات در این کشور غالبا با تقلب گسترده، مشارکت کم و خشونت شورشیان مواجه بوده است.

به طور کلی، گرچه اشرف غنی جزئیات پیشنهاد خود برای برگزاری انتخابات زودهنگام را علنی نکرده و  به گفته دو مقام دولت افغانستان، آنها برنامه های انتخاباتی خود را در نشست استانبول در ترکیه اعلام خواهند کرد، با این وجود با این پیشنهاد جدید، اشرف غنی در واقع سعی کرده است طرح پیشنهادی ایالات متحده را که توسط روسیه نیز پشتیبانی می شود به چالش بکشد. بنابراین این اقدام احتمالا تلاشی برای زیر سوال بردن طرح پیشنهادی ایالات متحده برای تشکیل دولت موقت است.

 ایالات متحده، روسیه و سایر ذینفعان خواستار آن هستند تا به نوعی قدرت گرفتن دولت انتقالی در افغانستان را شاهد باشند، اما غنی تأکید کرده است که رهبران این کشور را تنها می توان در صندوق های رای انتخاب کرد. از دیگر سو به دلیلِ خشونت های فزاینده در ماه ها اخیر و اعلام طالبان برای اعمال عملیات بهاری، دولت افغانستان مشتاق است نیروهای امریکایی را تا آنجا که امکان آن وجود دارد و به منظور ایجاد پوشش هوایی در این کشور نگه دارد. بر اساس توافقی که سال گذشته با طالبان انجام شد، ایالات متحده قرار است آخرین سربازان خود را تا اول ماه مه از این کشور عقب بکشد، اگرچه رئیس جمهور بایدن در اوایل ماه گذشته گفت که ضرب الاجل خیلی “سخت” خواهد بود. درنتیجه به نظر می رسد علی رغمِ همه تلاش ها، طالبان در میدان جنگ دستاوردهای چشمگیری داشته اند و این دو استراتژی سودِ چندانی ندارند(Arabnews,2021).

 بنابراین، در این میان آنچه تا روشن است، عدم پذیرش این طرح از سوی طالبان است. چنانکه طالبان و بسیاری از گروه های سیاسی در افغانستان خواهان کنار زده شدن اشرف غنی از قدرت و حذف او از صحنه سیاسی کشور هستند.  این طرح دست روی نقطه قرمز جامعه جهانی یعنی «انتخابات» گذاشته است تا از این طریق ارگ ریاست جمهوری بتواند حامیان بین المللی خود را تحت فشار قرار بدهد. از طرف دیگر، برگزاری انتخابات زود هنگام برای کشوری که که در انتخابات های گذشته با رسوایی های بزرگی مواجه شده کار بسیار دشوار و زمان بری خواهد بود. در نتیجه به نظر می رسد این طرح خرید زمان از سوی حکومت غنی برای محکم کردن پایه های قدرت خود در نظام و همراه کردن افکار عامه در داخل و خارج از افغانستان با خود است.

در نهایت، نشست استانبول با توجه به شرایط برگزاری ان قطعا نقطه عطف در سرنوشت سیاسی افغانستان خواهد بود. به عبارت دیگر، گروه هایی با منافع به شدت متضاد گرد هم خواهند آمد و در یک شرایط سخت و مهم بخش مهمی از سرنوشت سیاسی آینده افغانستان را رقم خواهند زد.

منابع

۱ -آژند، فریدون(۱۴۰۰)، « سازمان ملل متحد در پی تقویت جایگاه خود در افغانستان»، قابل دسترس در: https://www.independentpersian.com/node/132466/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%C2%A0.

۲ – Arabnews, (2021), “Taliban slam Afghan president’s proposal for new election”, https://www.arabnews.com/node/1830956/world.