جایگاه زنان هرات در خانواده و جامعه: وضعیتی قابل قبول یا جایگاهی شکننده؟
۲۸ فروردین(حمل)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۴/۱۷
نام کتاب: زنان هرات: جایگاه و توانمندی زنان در خانواده و حوزه عمومی
نویسنده: علی احمد کاوه
سال انتشار:۱۳۹۹
علی احمد کاوه، پژوهشگر همکار انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، متولد ۱۳۵۹ خورشیدی در ولایت هرات است که پس از ختم دوره لیسانس در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه هرات، دوره ماستری را در دانشگاه پونای هندوستان در سال ۱۳۸۷ در رشته جامعه شناسی به پایان رساند. پس از آن در سال ۱۳۹۰ دیپارتمنت جامعه شناسی را در دانشگاه هرات تاسیس نموده، مصروف تدریس در این رشته شد. هم زمان با تدریس و تحقیق در این مدت، با استفاده از فیلوشیپ ها و برنامه های آموزشی، دوره های کوتاه مدت آموزشی را در چند دانشگاه و انستیوت های اروپا و آمریکا ادامه داد. در ده سال اخیر، چندین پروژه پژوهشی اجتماعی را با همکاری پژوهشگران داخلی و خارجی بویژه در حوزه مسایل زنان در افغانستان و بویژه هرات به انجام رسانده که گزارش های تحقیق به صورت مستقل یا در ژورنال های علمی ملی و بین المللی به چاپ رسیده اند.آقای علی احمد کاوه در حال حاضر استاد دیپارتمنت جامعه شناسی دانشگاه هرات و دانشجوی دوره دکتری جامعه شناسی در دانشگاه شانگ های کشور چین است.
نگاهی اجمالی به ساختار کتاب
کتاب «جایگاه زنان: جایگاه و توانمندی زنان در خانواده و حوزه عمومی»، تازه ترین کتاب منتشر شده در حوزه زنان است که به تازگی توسط مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان به نشر رسیده است. هدف اصلی این کتاب همانطور که در ابتدای کتاب آمده است:« نشان دادن جایگاه و توانمندی زنان هرات در خانواده و جامعه(حوزه خصوصی و عمومی) بر اساس شاخص های توانمندی زنان است. تحقیق با استفاده از روش های تحقیق اسنادی و کمی پیمایشی صورت گرفته است.
در قسمت نخست این پژوهش، به طرح کلیات موضوع می پردازد و می کوشد نگاهی اجمالی به وضعیت زنان در کشور به ویژه هرات داشته باشد و ضرورت پژوهش بیشتر درباره وضعیت زنان را تبیین نماید. در بخش دوم،(مباحث نظری) عناوینی مرتبط با نظریه های جنسیت و فمینیستی برای تبیین فرودستی و بی قدرتی زنان بیان شده تا در روشنایی آن ها بهتر بتوان عوامل فرودستی تاریخی زنان و جایگاه شان در جامعه و خانواده را درک و تحلیل نمود. در این بخش به گونه کلی دو دسته نظریه ها و نظریه پردازان و تبیین های شان برای فرودستی زنان و تغییر باوران(فمینیست ها و بسیاری دیگر از اندیشمندان اجتماعی) و تلاش شان برای نشان دادن عوامل و زمینه های تاریخی،اجتماعی، روانی و ساختاری فرودستی زنان و پدرسالاری به عنوان ایدئولوژی حاکم در تاریخ و جغرافیای جوامع انسانی. در ادامه این بخش برای آشنایی بیشتر با مفهوم توانمندی یا قدرت یابی زنان، دیدگاه ها و نظریات مختلفی مرتبط با موضوع آورده شده و در نهایت چندین شاخص و مقیاس سنجش و ارزیابی توانمندی و نابرابری جنسیتی معرفی شده تا این تحقیق با استفاده از این مقیاس ها بهتر بتواند به مطالعه موضوع بپردازد.
در بخش سوم گزارش، پیشینه تحقیق است که در آن تحقیقات و گزارش های پژوهشی درباره زنان هرات و بعضاً افغانستان که در این پژوهش از آن ها به گونه ای استفاده شده، معرفی شده اند. در بخش چهارم گزارش به شرح روش تحقیق این پژوهش و چگونگی جمع آوری، توصیف و تحلیل اطلاعات اختصاص داده شده است. در این بخش پس از توصیف روش های به کار برده شده در این تحقیق، ابزار تحقیق و بخش ها و شاخص های آن توصیف شده است. بخش پنجم و نهایی اثر به شرح و توصیف و تحلیل داده های به دست آمده از تحقیقات اسنادی و تجربی درباره وضعیت توانمندی و جایگاه زنان هرات اختصاص داده شده است. این مبحث در دو بخش جداگانه(حوزه عمومی و خانواده) وضعیت زنان هرات را با استفاده از اطلاعات اسنادی و پرسش نامه ای توصیف نموده، می کوشد تا پاسخ هایی به پرسش های اصلی و فرعی تحقیق ارائه کند.
ضرورت توجه به وضعیت زنان در جامعه افغانستان
وضعیت زنان، جایگاه و توانمندی شان یکی از مسائل بارز و مورد توجه جامعه معاصر در سراسر دنیا، به ویژه کشورهای رو به توسعه و مهمتر از آن کشورهای پس از جنگ یا درگیر جنگ است.افغانستان یکی از کشورهای پسامنازعه(یا درگیر منازعه) است که بر اساس شاخص ها و استانداردهای جهانی، به ویژه در حوزه جنسیت و زنان، در لیست پایین ترین کشورهای جهان قرار دارد و به همین دلیل یکی از بدترین جاها برای زنان شناخته شده است. این کشور به دلیل تجربه سال ها جنگ و خشونت وضعیت نامناسبی را برای زنان این کشور رقم زده است. این شرایط دشوار در ولایت ها دورتر و مناطق روستایی شرایط به مراتب دشوارتری را دارند.
در این میان، هرات از جمله ولایت هایی است که به دلیل حضور گسترده دختران و زنان در آموزش و ادارات دولتی و همچنین آمار بلند خشونت خانگی و خودسوزی زنان در سطح کشور در موقعیت خاصی قرار گرفته است. همین امر توجه بیشتر به حضور زنان در این ولایت را ضروری می سازد. بنابراین هدف اصلی این تحقیق نشان دادن جایگاه و توانمندی زنان هرات در خانواده و جامعه بر اساس شاخص های توانمندی زنان به ویژه شاخص شکاف جنسیتی است.
یافته های این کتاب از وضعیت حضور زنان در هرات
یافته های داده های اسنادی درباره میزان توامندی زنان بر اساس شاخص های تحقیق نشان می دهد که وضعیت زنان افغانستان در یک و نیم دهه اخیر تغییر چشم گیری نکرده و بیشتر ثابت مانده است. همچنین یافته های تحقیق اسنادی در ولایت هرات نشان می دهد که مشارکت زنان در نیروی کاررسمی دولتی شهر هرات خیلی پایین تر از سطح مورد انتظار است و در بیرون از شهر(ولسوالی ها/شهرستان ها) این میزان به صفر می رسد. آنهایی هم که مشغول به کار هستند در پست های پایین تر قرار دارند و هیچ زنی در مقام های بالاتر مانند ریاست ولایت هرات قرار ندارند. اما در موسسات خصوصی شرایط بهتر است. چنانکه حدود ۳۷ درصد از نیروی کار این بخش را زنان تشکیل می دهند. در بخش خصوصی حدود ۲۵ درصد زنان مشغول به کار هستند که اغلب در بخش تولیدی کار می کنند. در بخش دولتی و کار در ادارات نیز همانگونه که گفته شد چندان پرقدرت نیست و حدود ۳۴ درصد را شامل می شود. اما مسئله زمانی نگران کننده تر است که حضور زنان در ولسوالی ها/شهرستان های ههرات را بررسی کنیم با درنظرنگرفتن بخش آموزش، هیچ زنی در بخش های دولتی وجود ندارد.
در حوزه تجارت و اقتصاد نیز سهم زنان در این ولایت بسیار ناچیز است. به طوری که در تجارت های بزرگ هیچ زنی به عنوان مالک و مدیر شرکت ها و به عنوان تاجر وجود ندارد و تنها ما در تجارت های کوچک شاهد حضور زنان هستیم که با این وجود حضور زنان شکننده است.
در بخش آموزش داستان متفاوت تر است. حضور زنان هراتی در بخش های آموزشی حتی در مقایسه با سطح ملی بسیار پررنگ تر است. یافته های این کتاب نشان می دهد که نیمی از جمعیت معلمان و ۴۶ درصد از شاگردان مکاتب زنان و دختران هستند.در بخش تحصیلات عالی همگرچه حضور دختران به عنوان دانشجو حدود ۴۶ درصد رسیده اما حضور زنان به عنوان استادان دانشگاه همچنان در سطح پایین قرار دارد و در چند سال گذشته هیچ رشدی نداشته است.مسئله ای که نشان دهنده ناتوانی زنان در تاثیر گذاری در این بخش است.
در بخش بهداشت باید گفت که تقریبا تمام زنان هراتی به خدمات اساسی بهداشتی دسترسی دارند. مسئله ای که از زاویه دید مسئولین به آن پرداخته شده است. با این وجود، همچنان تعداد دکتر های زن و کارمندان خدمات پزشکی نسبت به مردان همچنان کم است.
میزان خشونت علیه زنان در هرات نیز آمار تکان دهنده ای را نشان می دهد. چنانکه در سال ۱۳۹۷ بیش از ۳۰۰۰ مورد گزارش خشونت ارائه شده است. در نتیجه این رقم نشان دهنده میزان پایین قدرتمندی زنان در خانواده و جامعه است. از طرفی دیگر، رشد رقم خشونت در این شهر در مقایسه با سایر نقاط افغانستان نشان دهنده توانایی زنان در به چالش کشیدن شرایط موجود است. البته ناگفته نماند این که آمار واقعی نیست و احتمال زیادی وجود دارد که میزان خشونت بسیار بیشتر از این رقم باشد.
در نهایت، باید گفت آمار مشارکت و حضور زنان در عرصه های مختلف نشان می دهد علی رغم بهتر بودن وضعیت نسبی زنان ولایت هرات در مقایسه با میانگین ملی، به طور کلی در مقایسه با کشورهای منطقه و جهان و نیز شاخص های مانند شکاف و نابرابری جنسیتی، وضعیت مطلوبی ندارد و زنان هرات به گونه کلی با توجه به این شاخص ها کم توان و کم قدرت اند.
پیشنهادات
نویسنده با بررسی وضعیت زنان هرات در بخش های مختلف و نتیجه غیر قابل قبول بر اساس شرایط موجود پیشنهاداتی را برای بهتر شدن وضعیت زنان ارائه می کند. نویسنده بر اساس یافته های این تحقیق معتقد است که رابطه مستقیمی بین آموزش و قدرتمند تر شدن زنان وجود دارد.یعنی به تناسب بالارفتن سطح تحصیل زنان، جایگاه و قدرت شان در خانواده و جامعه بیشتر می شود در نتیجه انتظار می رود مقامات و نهادهای تاثیرگذار در این بخش توجه بیشتری به حضور قدتمند زنان در نهادهای مختلف آموزشی داشته باشند. همچنین نویسنده معتقد است فراهم سازی و ایجاد اشتغال برای زنان منجر به ارتقا وضعیت آنها خواهد شد که در نتیجه منجر به کاهش میزان خشونت علیه زنان خواهد شد.