کتاب «کشیده شدنِ جنگ به گرمسیر: سی سال جنگ در مرز افغانستان»؛ نوشته ی کارتر مالکاسیان
۲ اردیبهشت (ثور) ۱۴۰۰ – ۲۲ / ۴/ ۲۰۲۱
– عنوان کتاب “رسیدن جنگ به گرمسیر: سی سال جنگ در مرز افغانستان ”
– نویسنده: کارتر مالکاسیان
– ناشر: انتشارات دانشگاه آکسفورد
– سال انتشار: ۲۰۱۶
– زبان: انگلیسی
کارتر مالکاسیان به عنوان یک مامور سیاسی برای وزارت امور خارجه ایالات متحده نزدیک به دو سال زندگی خود را در ولسوالی گرمسیر در ولایت هلمند افغانستان، منطقه ای درگیر جنگ گذراند. وی دکترای تاریخ خود را از دانشگاه آکسفورد اخذ کرده است. مالکاسیان به طور کلی مقوله ی جنگ را در دهه گذشته مورد مطالعه و بررسی قرار داده، درباره آن مطلب نوشته و در برخی مناطق جنگی از جمله مدتی طولانی در استان الانبار عراق کار کرده است.
ضمن نوشتن کتاب ضد شورش در جنگ مدرن (که توسط امور خارجه به عنوان یکی از ده کتاب خواندنی در زمینه عملیات های ضد شورش شناخته شده است) و کتاب تاریخچه جنگ های فرسایشی مدرن، مالکاسیان همچنین به عنوان مدیر برنامه توسعه و ثبات در مرکز تجزیه و تحلیلِ نیروی دریایی نیز خدمت کرده است.
گرمسیر و جنگ افغانستان
همانطور که نویسنده در قسمت پیشگفتار کتاب حاضر مطرح کرده؛ گرمسیر منطقه کوچکی است؛ یک ولسوالی در یکی از سی و چهار ولایت افغانستان. منطقه ای عمدتا بیابانی، که در آن تقریبا ۱۵۰،۰۰۰ نفر در امتداد نواری حاصلخیز در امتداد رودخانه هیرمند که چیزی بیشتر از ۱۰ کیلومتر عرض و ۷۰ کیلومتر طول ندارد، ساکن هستند.
گرمسیر که به عنوان “دروازه هلمند” شناخته می شود، در ۱۰۰ کیلومتری پاکستان قرار دارد که مرکز تجارت، قاچاق و خشونت است. مردم آن تقریبا همه پشتون بوده و به عنوان جنگ طلب ترین و قبیله ای ترین افغان های افغانستان شناخته می شوند. در آنجا اسلام به گونه ای متدینانه و زاهدانه پیروی می شود. به جا آوردنِ روزانه پنج نوبت نماز و روزه گرفتن از واجبات اساسی است.
برای بیش از سی سال، گرمسیر موضوع جنگ ها و رژیم های کوتاه مدت بوده است، بخشی از درگیری های بزرگتری که افغانستان را به طور کلی فرو بلعیده اند: نخست جهاد و جنگ داخلیِ متعاقب آن، سپس طالبان، بعد دولت ضعیف کرزی، مجددا طالبان و سرانجام مداخله انگلیس و آمریکا. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، این ولسوالی تقریبا به طور کامل تحت کنترل طالبان و میدانِ برخی از بدترین درگیری های در افغانستان بود.
به گفته ی نویسنده، کتاب گرمسیر داستانی در مورد افغانستان است، روایتی از چگونگی از هم پاشیدگی این کشور آن هم به حدی ناخوشایند و تاسف آور که مداخله گسترده انگلیس و آمریکا در آن را رقم زهد و ماجرا آن قدر به طور انجامید تا همه چیز دوباره کنار هم قرار بگیرد – و حتی در آن زمان نیز نتیجه اغلب مورد تردید بود.
نویسنده بیان می کند که من نزدیک به دو سال از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ در گرمسیر به عنوان مامور سیاسی وزارت امور خارجه آمریکا به سر بردم. کار من بسیج مردم برای مقاومت در برابر طالبان بود. من والی منطقه را راهنمایی کرده و مشاوره می دادم، با بزرگان قبایل مذاکره می کردم، از ملاها درباره اسلام اطلاعات کسب کرده و در جهت ایجاد و تشکیل یک نیروی پلیس کمک می کردم. همچنین آرام آرام در یادگیری زبان پشتو پیشرفت کردم.
همچنین مالکاسیان ادامه می دهد که چهار غیرنظامی بسیار حرفه ای دیگر نیز در تیم ما بودند. ما در کنار یک گردان هزار نفره از تفنگداران دریایی آمریکا کار می کردیم. اما این کتاب دررابطه با تجربیات من نیست؛ بلکه هدف من ارائه ی چشم انداز و دیدگاهی عمیق تر بود، یعنی تاریخچه جنگ در گرمسیر از ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۲
آن گونه که وی می گوید: من این فرصت را داشتم که با صداها، شخصیت ها و عقاید مختلف افغانستان، از جمله مقامات دولتی، رهبران قبایل، رهبران مذهبی و بیش از چهل طالب صحبت کنم. بدین ترتیب من به اندازه کافی منابع دست اول برای روایت بیش از سی سال جنگ و رژیم های کوتاه مدت را در اختیار داشتم.
در نتیجه کتاب حاضر به واکاوی و بررسی مناسبی دررابطه با چراییِ به طول کشیدنِ جنگ و درگیری در افغانستان برای مدت طولانی، به ویژه چگونگی شکل گیری جنبش طالبان در گرمسیر می پردازد. اینکه چگونه طالبان بعد از شکست در سال ۲۰۰۱، باز هم در سال ۲۰۰۶ قویتر از همیشه بازگشتند؟ و همچنین اینکه چگونه افغان ها، انگلیسی ها و آمریکایی ها بین سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲ علیه طالبان جنگیدند؟ به عبارت دیگر، چرا اوضاع برای مدت طولانی تا این حد اشتباه پیش رفت و آیا هرگز این جنگ در راهِ درست خود نیز پیشروی داشت؟
مناطق کوچک؛ خط مقدم جنگ ها
مسلما حوادث گرمسیر در برابر اتفاقات دیگر افغانستان موضوعی نسبتا کوچک و جزئی آنهم برای نگارش یک کتاب تاریخ است؛ اما این کتاب می تواند نمای کامل و جامعی از کل تجربه افغانستان و جنگ در این کشور را ارائه دهد. با این حال نباید فراموش کرد که جنگ آمریکا در افغانستان بدون مطالعه مناطق کوچک، ولایت ها، ولسوالی ها و روستاها هرگز قابل درک نخواهد بود.
چراکه آن مناطق کوچک خط مقدم نبردها هستند. همانطور که برای درک جنگ جهانی اول و نرماندی جبهه غربی، و برای جنگ جهانی دوم جبهه شرقی را مطالعه می کنیم، باید ولایات و ولسوالی ها –یعنی خط مقدم جنگ با طالبان- را نیز مطالعه و بررسی کرد تا بتوان جنگ افغانستان را بهتر درک کرد. تنها در آنجاست که می توان واقعا به بخش هایی نهفته در قلب این ماجرا دست یافت:
اینکه چرا مردم از طالبان حمایت کردند؟ چرا دولت به تنهایی قادر به شکست آنها نبود؟ آیا مداخلات آمریکا و متحدانش موفقیت آمیز بود یا خیر؟ این سوالات بدون نگاهی عمیق و جامع قابل درک نیست. خاطراتِ اعزام نیروهای خارجی به جنگ افغانستان تنهای تصاویری کلی از این ماجراست؛ در حالی که مطالعات پیرامون چندین دهه جنگ باید ده ها سال مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته و سال ها به طول بیانجامد.
این کتاب تا حد زیادی مدیونِ کتاب جفری راس (War Comes to Long An) است که در سال ۱۹۷۲ منتشر شد. داستان این کتاب تاریخچه، و تجزیه و تحلیل یک استان در ویتنام جنوبی طی دو دهه است. کتابِ راس حقیقتی بنیادی و اساسی را برای بحث های تاریخی ارائه داد، حقیقتی که از آن زمان ویتنام را درگیر کرده است.
نویسنده امیدوار است کتاب وی نیز بتواند همین کار را بکند. البته اتفاقات گرمسیر تنها یک بخش از جنگ افغانستان است. بنابراین درک گرمسیر به تنهایی نمی تواند جنگ را به طور کلی و جامع توضیح دهد و مطالعات دیگری نیز در کنارِ آن لازم است. به عبارتی، گرمسیر تنها یک نقطه شروع و جرقه ای برای درک جنگ در افغانستان و تحولات آن به زور کلی و جامع است.
در کل به باور وی جنگ در افغانستان به عنوان یک جنگ خوب و موثر آغاز شد، جنگی که طرفینِ مدافع به دلایلی درست و بحق برایش جنگیدند. لیکن اکنون از دید بسیاری دیگر این جنگ یک فعالیت نظامیِ بی فایده، بیش از حد طولانی، پرهزینه و غیرقابل پیروزی به نظر می رسد.
بااین اوصاف، شاید بتوان گفت کتاب گرمسیر دیدگاهی نو و بدیع در مورد این جنگ ارائه می دهد، دیدگاهی که تعریف جدیدی از نگاه ما به افغانستان و به طور کلی جنگ مدرن را تعریف می کند.
منبع:
– Malkasian, Carter, (2016), “War Comes to Garmser: Thirty Years of Conflict on the Afghan Frontier”, Oxford University Press; Reprint edition