حملات تررویستی در غرب کابل و از رو بستنِ شمشیر افراط گرایان سنی علیه اقلیت های قومی مذهبی

۲۵ اردیبهشت (ثور) ۱۴۰۰ – ۱۵ / ۵/ ۲۰۲۱

حملات تررویستی در غرب کابل و از رو بستنِ شمشیر افراط گرایان سنی علیه اقلیت های قومی مذهبی

حملات تررویستی

با نگاهی بر حملات تروریستیِ صورت گرفته از جانب گروه هایی تندرو چون طالبان و داعش به ویژه در مناطق شیعه نشین غرب کابل، و با رویدادِ دلخراش اخیر و کشتار محصلان بی گناه مدرسه ی سید الشهدا در دشت برچی، لزومِ تمرکز بر اقدامات و حملاتِ وحشیانه ای این چنین از سوی گروه های سنی افراطی بر جوامع اقلیت و به ویژه شیعیان مطرح می شود.

اما این شرایط رو به وخامت و ناامن برای جوامع هزاره بیش از سایر جوامع و گروه های دیگر در افغانستان بوده است. بنابراین می توان گفت گرچه از یک سو این جوامع تحت حملاتِ بیرحمانه ی گروه های افراطی و ترس از دست دادن جان خود قرار دارند، لیکن از دیگر سو شاهدِ نا کارآمدی دولت و ناتوانی و ضعف نیروهای امنیتی در تامین امنیت جانی این جوامع در برابر حملات هستند.

به هرروی همان طور که مشرق نیوز نیز اشاره می کند، در سال های اخیر حملات متعددی به مراکز آموزشی شامل مدارس، دانشگاه، مساجد و مراکز ورزشی شهر کابل رخ داده است که عمده حملا مذکور در بخش غربی و هزاره نشین پایتخت افغانستان بوده است. تمام این حملات به شکل سازمان‌ یافته ‌ای علیه محلات و مراکز شیعه نشین کابل صورت گرفته است که تردیدهای بسیاری را در خصوص عوامل مجری این حملات و حامیان خارجی آنها ایجاد می‌کند.

آسوشیتد پرس به نقل از یکی از رهبران جامعه هزاره در دشت برچی اشاره می کند که “با هزاره ها مانند شهروندان درجه سه در کابل رفتار می شود” و اینکه مناطق تحت کنترل سایر اقوام “جاده هایِ آسفالته بیشتری دارند و به مدارس، کلینیک ها و خدمات دسترسی بیشتری دارند”. همچنین به گفته سازمان مادران برای صلح، یک سازمان غیردولتی بین المللی مستقر در بلژیک و مدافع حقوق زنان که در سال ۲۰۱۱ یک مرکز بهداشتی نیز در دشت برچی افتتاح کرد، اکثر ساکنان دشت برچی “از امکانات اساسی مانند آب و بهداشت کافی محروم بوده”، و” از سطح بالایی از بیکاری و فقر رنج می برند”.

همچنین در همین زمینه تحلیلگر شبکه تحلیلگران افغانستان نیز به طور مشابه اظهار داشت که دشت برچی نسبتا فقیر، پرجمعیت، با فرصت های شغلی کم بوده و از زیرساخت های کافی دولتی مانند مدارس و جاده ها برخوردار نیست … اما عاملِ نگران کننده و به ویژه در سال های اخیر، قرار گرفتنِ هزاره ها در معرض حملاتِ رو به افزایش و بی رویه از گروه های تروریستی است. این در حالیست که با پروسه خروج نیروهای نظامی ایالات متحده و ناتو از افغانستان، انتقادات از عدم امنیت و ترس روز افزون از خشونت بیشتر افزایش یافته است. (COI, 2018: 15)

غرب کابل؛ آماج حملات شوروشی

بدین ترتیب می توان گفت غرب کابل کماکان در حال تجربه کردن خشونت های روزافزون و تکان دهنده است. مراکز فرهنگی، مذهبی، صحی و آموزشی این منطقه به خط مقدم جنگ در کابل پایتخت افغانستان تبدیل شده است. در چند سال اخیر شمار حملات ناگوار با تلفات هولناک وضعیت امنیتی بدی را برای غرب کابل به ارمغان اورده است. امری که مدیریت آن گویی از توان دولت خارج شده است.

همان گونه که ذکی دریابی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات روز افغانستان در تویتر خود نوشته است: هزاره ها در غرب کابل سه قبرستان از دوران اشرف غنی به یادگار ساخته است: قبرستان روشنایی، قبرستان دانایی و حالا قبرستان معارف. زن و مرد، کنار هم در شیب یک تپه در سه قبرستان دفن شده اند». نگاهی به این حملات نشان می دهد که غرب کابل به عنوان اهرمی برای فشار به دولت و نشان دادن کاهش توانایی دولت در میدان جنگ توسیط گروه های شورشی استفاده می شود.

کمیسیون مستقل حقوق بشر در تازه ترین اعلامیه خود بیان کرده است که دولت افغانستان طبق قوانین بین المللی بشردوستانه و حقوق بین الملل موظف است از جمعیت در معرض خطر جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت، پاکسازی قومی یا نسل کشی محافظت کند. این بیانیه در واکنش به حمله تکان دهنده به مدرسه سیدالشهدا دشت برچی بود که منجر به کشته شدن کودکان زیادی شد.

در همین راستا این نهاد تاکید می کند حکومت افغانستان باید به تعهدات خود مطابق آنچه میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی است عمل کرده و به کشتار هدفمند هزاره ها اذعان کند. به طوری که باید هرچه سریعتر طرحی حمایتی مبتنی بر حقوق بشر برای دشت برچی و مناطق غرب کابل ابلاغ کند. طبق اعلامیه این نهاد چنین حملاتی مصداق «نسل کشی هزاره ها» است.

در راستای همین مشکلات هزاره ها خادم حسین کریمی به خوبی اشاره دارد که واقعیت این است که تهدیدات امنیتی و نبود تدابیر امنیتی کافی برای مناطق هزاره ‌نشین تنها مشکل و محرومیت این گروه قومی نیست. سهم غرب کابل و مشخصا منطقه‌ دشت برچی با دستکم یک میلیون جمعیت، تنها یک و نیم حوزه‌ ی امنیتی و شهرداری است. ارایه‌ی خدمات امنیتی، صحی و رفاهی برای ساحه‌ ای به وسعت و جمعیت متراکم دشت برچی با امکانات حداقلی یک و نیم حوزه‌ی امنیتی و شهرداری، عملا ناممکن است. (کریمی، ۱۴۰۰)

مروری کلی بر اوضاع جوامع هزاره و شیعه در افغانستان

هزاره ها یکی از گروه های قومی یا “قبیله ای” افغانستان هستند که به طور مستقیم توسط قانون اساسی افغانستان به رسمیت شناخته شده اند. بیشتر مردم هزاره در افغانستان مسلمان شیعه هستند. در افغانستانی با اکثریت سنی، هزاره ها به دلیل اعتقادات مذهبی خود مورد تبعیض و یا تلاش برای حذف فیزیکی قرار گرفته اند. تخمین زده می شود که هزاره ها حدود ۱۵٪ از کل جمعیت افغانستان را نشان می دهند. درصد بسیار کمی از هزاره ها سنی مذهب هستند. هزاره های شیعه اکثرا شیعه جعفری و در مقیاس کوچکتر اسماعیلی هستند. هزاره ها غیر از هزاره جات در مرکز افغانستان، در شهرهای کابل، مزارشریف، هرات و در شهرهای دیگر به تعداد کمتری یافت می شوند. دشت برچی در غرب کابل یک محله شیعه یا هزاره است.

طبق کمیسیون ایالات متحده در امور آزادی مذهبی بین المللی (USCIRF) چنین عنوان شده است که، مسلمانان شیعه یکی از گروه های اقلیت در افغانستان هستند که از سال ۲۰۰۱ وضعیت آنها بهبود یافته و رو به بهبود رفتنِ شرایطِ آنها نیز یکی از دلایل آن هدف قرار گرفتن آنها توسط گروه های افراطی و ترس از رشد و آگاه شدنشان می باشد. در حالی که باید گفت همچنان شاهد خشونت ها و حملات این گروه ها بر شیعان افغاستان هستیم. (EASO, 2020: 2)

بنابراین می توان گفت آنها از نظر اجتماعی و فرهنگی پیشرفت بیشتری نسبت به سایر اقوام در افغانستان داشته اند، خصوصا در رابطه با آموزش و حقوق زنان؛ اما به هر حال شاهد نقض تعهدات، تبعیض ها و تخلفاتی علیه جامعه هزاره افغانستان نیز هستیم. اما وجه شدیدتر ماجرا افزایش حملات بر جامعه هزاره ها از سال ۲۰۱۶ به این سو می باشد. یوناما در گزارش سالانه ۲۰۱۸ خود از “آسیب شدید به غیرنظامیان” جامعه شیعه هزاره توسط داعش از سال ۲۰۱۶ اطلاع داد. همچنین در سال ۲۰۱۹، گزارش یوناما حاکی از کاهش کلی تلفات در افغانستان بود، در حالی که از دیگر سو بر افزایش حملات هدفمند به گروه های خاصی در افغانستان از جمله به مسلمانان شیعه نیز اشاره دارد.

چراییِ حملاتِ گروه های تروریستی بر غرب کابل

به طور کلی در رابطه با علیتِ حملاتِ تهاجمی گروه های افراطی بر غرب کابل و به ویژه جوامع شیعه هزاره می توان گفت که داعش شیعیان را به دلیل اختلافات مذهبی، تعاملات آنها با ایران و جنگ در سوریه هدف قرار داده است. چنانچه در سال ۲۰۱۸، حملات به شیعیان نه تنها در عبادتگاه ها بلکه در مکان های مختلف چون مراکز رای گیری، مراکز ورزشی و مهمتر از همه مراکز آموزشی و مدارس نیز بوده است.( EASO, 2020: 3)

بنابراین طالبان، دولت اسلامی ولایت خراسان و سایر گروه های مشابه برای انقیاد، به سلطه کشاندن و حذف تدریجی آنها در سال های اخیر تهدیدهای مستقیم و ارعاب علیه هزاره ها را افزایش و گسترش داده اند. بنابراین نه تنها وحشت و ارعاب طبق معمول و به قوت خود باقی مانده است، بلکه انواع جدیدی از تهدیدها و خشوت ها نیز بر آنها افزایش یافته است. به ویژه در مناطق روستایی، طالبان با استفاده از ماشن جنگ و خشونت خود مردم هزاره را تحت فشار شدید قرار داد.

این بیشتر به دلیل حمایت و مطالباات آگاهانه هزاره ها از ارزش های دموکراتیک و حقوق بشر و نکوهش اقدامات خشونت آمیز بود. به همین ترتیب، طالبان با مسموم ساختن فضایی از ترس، ارعاب، و دلسرد کردن هزاره ها برای جلوگیری از ترویج و شیوع آموزش حقوق بشر و سایر ارزش های مدرن، در بین دانش آموزان دختر هزاره غالب و مسلط شد. در همین راستا طالبان مکان های عمومی مانند مدارس، مساجد، مراکز آموزشی، خیابان ها و مراسم مذهبی در مناطق شهری را به عنوان هدف اصلی خود انتخاب کرده اند.

قسمت ناراحت کننده ی ماجرا این است که گرچه تهدیدها و ارعاب طالبان به ویژه بر اقلیت ها برای بیش از یک دهه در جریان بوده است، اما دولت افغانستان در عمل کاری برای جلوگیری از آن انجام نداده است. این سهل انگاری، عدم کارآیی و غفلتِ مداوم دولت افغانستان پرسش ها و احتمالات بسیاری از جمله تماس پنهان طالبان با بخش خاصی از دولت را ایجاد کرده و شاید بتوان گفت این امر بیشتر به دلیل دستور کار آشکار طالبان در مورد سرکوب و انقیادِ غیر پشتون ها است. (HASRAT, 2019: 20)

از دیگر سو برخی کارشناسان براین باورند که گروه های تروریستی چون داعش و طالبان در افغنستان همواره درصدد هستند تا با حملات گاه و بیگاه خود اقلیت های قومی، مذهبی را تحت فشار قرار داده و بدین ترتیب شکاف اجتماعی، اغتشاشات، تشنج، ناامنی و نارضایتی را تشدید، و با بهره بردن از این وضعیت رو به وخامت، به استخدام و نیروگیریِ ستیزه جویان بیشتری برای خود اقدام کنند. به هرروی حوادثی از این دست برو اقلیت های قومی-دینی از سوی هر گروه تروریستی، خود به نوعی نشان از تمایلات تروریستی برای نسل کشی جوامعی چون شیعیان هزاره افغان و تلاش برای حذف این قوم از افغانستان است.

بدین ترتیب شاید بتوان گفت گروه های رادیکال سنتی اسلام گرایی چون داعش ولایت خراسان و یا طالبان به طور علنی برای شیعیان افغانستان شمشیر را از رو بسته و علیه آنها اعلام جنگ کرده اند. پس برای هزاره ها، مهاجرت هنوز یک استراتژی مهم جهت تأمین امنیت جانی خانواده هزاره و ایجاد زندگی خوب برای خود است.

در ادامه به مروری کلی از حملاتِ تروریستی صورت گرفته در غرب کابل طی ۵ سال گذشته خواهیم پرداخت؛ حملاتی رو به افزایش با سیری صعودی که تنها برای پاکسازی های هدفمند گروه های افراطی انجام می شود:

– در تاریخ ۲۰ ژانویه ۲۰۱۶، یک حمله انتحاری در جاده دارالامان در کابل به اتوبوس حامل کارمندان گروه رسانه ‌ای موبی در کابل برخورد و منجر به کشته شدن ۷ نفر و زخمی شدن ۲۷ نفر شد. گروه طالبان مسئولیت این حمله انتحاری را به عهده گرفت.
– در تاریخ ۱ فوریه ی ۲۰۱۶، در حمله ای که طالبان مسئولیت آن را برعهده گرفت، در خارج از ایستگاه پلیس در غرب کابل حداقل ۲۰ نفر کشته و ۲۹ نفر زخمی شده و بیشتر قربانیان غیرنظامی بودند.
– در تاریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۱۶، یک بمب گذار به مسجد باقرالعلوم در غرب کابل حمله کرد و باعث کشته شدن ۳۰ نمازگزار و زخمی شدن حداقل ۴۰ نفر دیگری شد که مشغول به جای آوردن مراسم اربعین بودند. دولت اسلامی ولایت خراسان مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
– در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷، نیز شاهد حملات انتحاری به مسجد شیعه الزهرا در دشت برچی در غرب کابل بودیم. در این حمله سه نفر غیر نظامی و یک افسر پلیس کشته شد. دولت اسلامی مسئولیت این حمله را به عهده گرفت، این حمله پس از هفته ها افزایش خشونت رخ داد که ماه مبارک رمضان آن سال را به یکی از خشونت بارترین دوره ها در پایتخت افغانستان از سال ۲۰۰۱ تبدیل کرد.
– در تاریخ ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۶، نیز با حمله انتحاری به تجمع معترضان “جنبش روشنایی” در کابل ۸۰ تن کشته و ۲۳۱ زخمی شدند و داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
– در تاریخ ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۷، شاهد یک انفجار انتحاری در غرب کابل بودیم که طالبان مسئولیت آن را برعهده گرفت. حمله کننده انتحاری خودرو تویوتایی مملو از مواد منفجره را در نزدیکی موسسه آموزش عالی زاول در منطقه سر کاریز، و به یک مینی بوس حامل کارمندان وزارت معدن افغانستان کوبید و دست کم۳۰ کشته به جای گذاشت.
– در تاریخ ۲۰ اکتبر ۲۰۱۷، نیز شاهد حمله به مسجد امام زمان، مسجدی شیعی در غرب کابل بودیم که منجر به کشته شدن ۶۵ نفر و زخمی شدن ۴۵ نفر دیگر شد. مسئولیت این حمله را دولت اسلامی ولایت خراسان بر عهده گرفت.
– در تاریخ ۲۸ دسامبر ۲۰۱۷، با یک حمله ی انتحاری و دو انفجار متعاقب آن به مرکز فرهنگی تبیان و خبرگزاری صدای افغان، شاهد کشته شدن۴۰تن و زخمی شدن ۳۰ تن دیگر بودیم.
– در تاریخ ۹ می ۲۰۱۸، تعدادی مهاجم دو ایستگاه پلیس کابل را هدف قرار داد که حداقل ۷ نفر کشته و ۲۰ نفر زخمی شدند. هشت ستیزه جو در حملات در محله های دشت برچی و شهر نو کابل شرکت داشتند. در اولین حمله به ایستگاه پلیس دشت برچی در غرب کابل، دو مبارز نارنجک دستی انداختند و خود را منفجر کردند و ساختمان را به آتش کشیدند و حمله دوم در منطقه تجاری شهر نو نزدیک دفتر یک آژانس مسافرتی رخ دادد.
– در تاریخ ۱۵ آگوست ۲۰۱۸، نیز شاهد حمله ای انتحاری به مرکز آموزشی “مهدی موعود” در غرب شهر کابل و متعلق به شیعیان دشت برچی بودیم که بمب گذار خود را در داخل یک کلاس درسی در مرکز آموزش منفجر کرد و دست کم ۴۸ کشته و۶۷ نفر دیگر زخمی شدند.
– در تاریخ ۵ سپتامبر ۲۰۱۸، نیز حمله ی انتحاری در ورزشگاه غرب کابل با ۲۶ کشته و ۹۰ زخمی صورت گرفت. این حمله در ورودی مجتمع ورزشی خاتم الانبیا منطقه دشت برچی در حوزه ششم شهر در غرب کابل رخ داد.
– در تاریخ ۷ مارس ۲۰۱۹، در حالیکه سیاستمداران و افراد مهم کشور در مراسم گردهم آیی کشته شدن عبدالعلی مزاری گردهم آمده بودند، اصابت چند گلوله خمپاره در محله غربی شهر کابل، دشت برچی صورت گرفت که دستکم ۱۱کشته داد.
– در تاریخ ۱۸ آگوست ۲۰۱۹، یک بمب گذار انتحاری در یک مراسم عروسی شیعه در غرب کابل حمله کرد. به گفته مقامات تعداد کشته های بمب گذاری انتحاری در اواخر شب در یک جشن عروسی شلوغ در پایتخت افغانستان به حداقل ۶۳ نفر افزایش یافت، از جمله زنان و کودکان. این مرگبارترین حمله در کابل در سال ۲۰۱۹ بود و گروه دولت اسلامی مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
– در تاریخ ۱۲ ماه می ۲۰۲۰، بیمارستان بین المللی، پزشکی و بشردوستانه ی پزشکان بدون مرز (MSF) از حمله به زنان باردار، مادران و نوزادان آنها که تحت مراقبت در زایشگاه بیمارستان دشت برچی در کابل، افغانستان بودند خبر داد. تعداد نامعلومی از مهاجمان به زایشگاه هجوم بردند و یک سری انفجار و تیراندازی را که ساعت ها به طول انجامید، به راه انداختند. در این رویداد ۲۰زن و کودک کشته و ۱۶ نفر زخمی شدند.
– در تاریخ ۲۴ اکتبر ۲۰۲۰، در حمله بمبی انتحاری به خارج از یک مرکز آموزش در غرب کابل، دست کم ۲۴ نفر کشته و ۵۷ نفر زخمی شدند. حمله به مرکز آموزشی “کوثر دانش” در مربوطات حوزه سیزدهم ساحه پل خشک، در غرب کابل رخ داد و داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت.
– و نهایتا در تاریخ ۸ ماه می ۲۰۲۱، نیز شاهد رویداد دلخراشی از کشته شدن نزدیک به ۷۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۱۶۵ نفر دیگر شد. در این حادثه که با انفجار خودرویی در مقابل مدرسه دخترانه سید الشهدا در منطقه دشت برچی آغاز شد با انفجار دو بمب دیگر ادامه یافت و مادران و پدران بسیاری را داغدار کرد.

به هر حال امری که نگران کننده و چالش برانگیز به نظر می رسد آن است که تعدد حملات و بی توجهی دولت به تامین امنیت قطعا بر روند زندگی و فعالیت مردمان این منطقه تاثیرات منفی خواهد گذاشت. به طور مثال، بعد از حمله بر بیمارستان صدبستر دشت برچی، سازمان پزشکان بدون مرز، که حامی این بیمارستان بوده اعلام کرد که فعالیت های خود در این مرکز را پایان می بخشند.

این سازمان در بیاینه خود اعلام کرد که: این تصمیم ضروری اما دردناک را به آن علت گرفته است که هیچ اطلاعی در مورد عاملان یا انگیزه این حمله به دست نیاورده است. جامعه هزاره که در این منطقه زندگی می کنند مکررا مورد هدف چنین حملاتی قرار گرفته اند. این در حالی است که با بسته شدن این بیمارستان که در یک منطقه فقیرپایتخت قرار دارد زندگی یک میلیون نفر را تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. (Aljazeera, 2020)

به هر حال آچه واضع است آن است که حوادثی چند از این دست بر زندگی و جان افغان ها و به ویژه برای اقلیت های قومی مذهبی در این کشور اتفاقاتی تازه و نو نبوده و با انفعال گرایی و چشم پوشی از وضعیت این جوامع آسیب پذیر دور از انتظار نیست که در آینده هم شاهد حملات خشونت باری از این دست بر هزاره ها، با اهداف و نیاتِ پاکسازی های قومی قبیله ای و متعاقبا از میان بردن حقوق اقلیت ها، آزادی و دموکراسی باشیم. بدین ترتیب با خروج نیروهای خارجی اگر دولت افغانستان قادر به تامین امنیت و فراهم آوردن شرایط امنیتی جمعی در مناطق مختلف افغانستان نباشد، موج های گسترده تری از کشتار غیر نظامیان درراه خواهد بود و مناطق شکننده ای چون غرب کابل آماج حملات خونین خواهد شد.

منابع:

– کریمی، خادم حسین، (۱۴۰۰)، “شکستن سکوت در برابر یک نسل‌کشی؛ امکان‌های محافظت چیست؟”، https://www.etilaatroz.com/123869/breaking-silence-against-genocide-what-are-protection-options/

– Aljazeera, (2020), “MSF pulls out of Kabul hospital after maternity ward attack”, https://www.aljazeera.com/news/2020/06/15/msf-pulls-out-of-kabul-hospital-after-maternity-ward-attack/
– EASO, “COI QUERY”, (2020), the EASO COI Report Methodology, https://www.justice.gov/eoir/page/file/1311881/download
– COI, (2018), “Country Policy and Information Note Afghanistan: Hazaras”, s country of origin information (COI), Version 1.0
– HASRAT, MOHAMMAD HUSSAIN, (2019), “OVER A CENTURY OF PERSECUTION: MASSIVE HUMAN RIGHTS VIOLATION AGAINST HAZARAS IN AFGHANISTAN”