تقویت طالبان و آیندۀ گروه‌های تندرو مذهبی‌آسیای مرکزی در افغانستان
۴ خرداد(جوزا)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۵/۲۵
اگرچه دشوار است داوری در باره کشوری‌که سناریوی «جنگ و صلح» آن را دیگران می‌نویسند و همان گونۀ که منافع‌شان ایجاب می‌کند در کشور ما عملی می‌نمایند، در این میان مردم افغانستان صرف تماشاگرِ محض اند و از چیستی و چگونگی مسایل سیاسی و امنیتی کشورشان بی‌خبر نگهداشته می‌شوند. با آنهم زمزمۀ نهایی شدن توافق‌نامه امریکا با طالبان و بیرون شدن نیروهای نظامی امریکا و متحدین آن همه‌جا طنین انداز است.
بی‌گمان خروج نیروهای نظامی امریکا از افغانستان، افزون بر اینکه بر کاهش حساسیت‌های منطقه‌ای_ به‌ویژه همسایه‌گان افغانستان_ می‌انجامد، همچنان برخی از کشورهای آسیایی مرکزی را نیز از ناحیه و گسترش فعالیت‌های گروه‌های تندرو و تروریستی نگران ساخته است. کشورهای آسیایی مرکزی به‌خصوص تاجیکستان و ازبکستان به دلیل داشتن مرزهای مشترک و طولانی و ناامن‌تر شدن ماورای رود آمو پس از خروج نیروهای امریکایی از افغانستان نگران‌اند. مرزهای شمالی و شمال‌شرقی افغانستان در اوج بحران‌ها و درگیری‌های نظامی همیشه در امنیت بود، چون مدیریت این مرزها در اختیار مخالفان گروه‌های تندرو و طالبان قرار داشت؛ ولی از سال ۱۳۸۷ بدین‌سو آهسته آهسته شمال و شمال‌شرق افغانستان در یک بازی پیچیده تبدیل به مأمن امن دهشت‌افگنان داخلی و خارجی قرار گرفت. امروز اکثریت مناطق مرزی شمال‌شرق در کنترول گروه طالبان و هم‌پیمانان منطقه‌ای آن‌هاست که اغلباً از کشورهای آسیایی مرکزی به صفوف طالبان پیوسته اند. این وضعیت بی‌تردید بدرجه اولی نگرانی‌هایی را برای تاجیکستان بوجود آورده است. با ختم مأموریت چندین ساله نظامی امریکا و خروج آن‌ها از افغانستان، نه تنها طالبان را مغرور ساخته، بلکه سایر گروه‌های رادیکال و تندرو را نیز نسبت به تحقق برنامه‌های‌شان امیدوار نموده است. دو دهه حضور بی‌نتیجه و توأم با شکست نیروهای نظامی و ملکی امریکا و هم‌پیمانانش در افغانستان، امیدهای مردم و نسل جوان این کشور را به یأس مبدل نمود و بسیاری از آن‌ها جذب گروه طالبان و سایر گروه‌های افراطی شدند. بسیاری‌ها باورمند بودند که امریکا می‌تواند مردم افغانستان را در روند دموکراتیزه کردن حکومت، ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تأمین و نهادینه کردن مردم‌سالاری و عدالت اجتماعی کمک کند؛ اما ایالات متحده پس از دو دهه مبارزه با طالبان، هنگامی این کشور را ترک می‌کند و دست یاری به گروه طالبان دراز می‌نماید که نه تنها در هیج عرصۀ به شعارهای خویش جامۀ عمل نپوشاند، بلکه ماشین افراط‌گرایان مذهبی را نیز تیزتر نمود.
بیرون شدن نیروهای نظامی امریکا از افغانستان گذشته از اینکه شکست آن‌ها را رقم می‌زند، همچنان طالبان را به دال مرکزی افراطیت در افغانستان، منطقه و به‌ویژه کشورهای آسیایی مرکزی تبدیل خواهد کرد. اگرچه طالبان از همان روزگاری که بر اریکۀ قدرت تکیه زدند، نقش محوری را در بسیج گروه‌های افراطی و جنگ‌جو بازی نمودند. اگر امروز ده‌ها گروه دهشت‌افگن و ستیزه‌جویان خارجی در افغانستان فعالیت می‌کنند، محور بسیج و فعالیت آن‌ها «گروه طالبان» است. این گروه‌ها زیر سایۀ گروه طالبان در افغانستان و سایر کشورهای منطقه فعالیت می‌کنند. همین اکنون صدها جنگ‌جویی اعضای گروه‌های افراطی مذهبی از کشورهایی تاجیکستان، ازبکستان، چین، قراقستان، قرقیزستان، روسیه، چیچین و… بر ضد نیروهای امنیتی و مردم افغانستان می‌جنگندند.
عمده‌ترین مرکزهای فعالیت‌های آن‌ها مرزهای افغانستان با تاجیکستان و ازبکستان است. اما در این میان تاجیکستان به دلیل موقعیت استراتژیک و سوق الجیشی که دارد نسبت به سایر کشورهای آسیانه مرکزی آسیب پذیرتر است. به همین اساس حکومت تاجیکستان قوانین سخت گیرانۀ را بر شهروندان این کشور اعمال نموده است که جامعه دین‌مدار تاجیکستان، این محدودیت‌ها را دالی بر استبداد سیاسی و فرهنگی علیه باورهای خود می‌دانند. شکی نیست که همیشه رابطۀ تنگاتنگی میان افراطیت و استبداد سیاسی وجود دارد و هرجایی که آدمیان نتوانند داشته‌های ذهنی خویش را در فضاء آزاد ابراز نمایند، تن به خشونت و دل به دهشت‌افگنی می‌دهند. آنهم در کشورهایی که مردم شان اطلاعات کافی اندرباب دین و معرفت دینی نداشته باشند. کشورهای آسیایی مرکزی به‌خصوص تاجیکستان و ازبکستان در همین دسته قرار می‌گیرند. طبق گزارش‌هایی رسمی از میان ۷۰ میلیون جمعیت آسیایی مرکزی تا چند سال پیش بیشتر از پنج هزار شهروند از پنج کشور آسیایی مرکزی به داعش و دیگر گروه‌های تندرو مذهبی پیوسته اند. به اساس گزارش‌های رسمی دولت تاجیکستان، بیشتر از دو هزار تاجیکستانی به دلایل گونه‌گون به سوریه و عراق رفته و به داعش پیوسته بودند که صدها نفر آن‌ها در آنجا کشته شدند. هم‌اکنون در جنگ جاری افغانستان پس از پاکستانی‌ها، بیشترین جنگجویان خارجی را شهروندان کشورهای آسیای مرکزی به ویژه ازبکستانی‌ها و تاجیکستانی‌ها تشکیل می‌دهند. این جنگجویان بیشتر در بخش‌های شمال، شمال شرق و در بخش‌های شرقی افغانستان، فعالیت می‌کنند. تاجیکستانی‌ها و ازبکستانی‌ها، بیش از هر جای دیگری در افغانستان در ولایت‌های بدخشان، تخار، کندز، جوزجان، فاریاب و سرپل، زیر پرچم گروه طالبان فعالیت می‌کنند.
طبق گزارش‌های رسمی، آمار جنگجویان هراس‌افگن اویغوری‌ها در افغانستان نیز بسیار درشت است. عمده‌ترین مرکز فعالیت و بود و باش آن‌ها در افغانستان، بدخشان است. اما به دلیل اینکه این گروه افزون بر شعارهای اسلامی، نیت پانترکیزمی دارند و نیل به آن اهداف مبارزه می‌نمایند، در بدخشان خود را به‌نام تاجیک معرفی نموده اند؛ اما زبان مردم محل(فارسی‌دری) را نمی‌دانند. آنچه که مسالۀ بودن آن‌ها در شمال شرق به ویژه بدخشان را پیچیده‌تر نموده است، این است که اکثریت مطلق آن‌ها با خانواده‌های شان زندگی می‌نمایند. خانواده‌های این‌ها به صورت رسمی از مسیر زمینی و هوایی به بدخشان انتقال داده شده اند و هم‌اکنون آن‌ها در کنار خانواده‌های شان مصروف فعالیت‌های دهشت افگنی اند. اما گروه طالبان محور بسیج آن‌ها در افغانستان بوده و سال‌ها زیر پرچم طالبان علیه نیروهای امنیتی افغانستان و ائتلاف بین المللی به رهبری امریکا مبارزه کرده اند. امروز که دست دوستی امریکا به جانب این گروه دراز شده است و امریکا با توافق‌نامۀ که با گروه طالبان داشت، به این گروه مشروعیت ملی و بین المللی بخشید و به نحوی به جنگ بیست سالۀ آن‌ها مهر تأئید زد. تلاش امریکا برای برگشتاندن طالبان به قدرت ویا شریک ساختن قدرت، بیشتر از هر جای دیگر کشورهای آسیایی مرکزی را آشفته و پریشان خواهد کرد. چون پس از آن عمده‌ترین توجۀ گروه‌های رادیکال خارجی در افغانستان، کشورهای خودشان ویا یکی از کشورهای آسیایی مرکزی خواهند بود. همان گونۀ که این گروه‌ها سال‌ها در کنار طالبان در افغانستان جنگیدند، کشتن و کشته شدند، از طالبان نیز انتظار دارند که آن‌ها را در راستای کشانیدن جنگ به برخی کشورهای آسیایی مرکزی حمایت و پشتیبانی نمایند. طالبان هم بی‌هیچ گمانه‌زنی، دست یاری به آن‌ها دراز خواهند کرد و حمایت از آن‌ها را در راستای نبرد با دولت‌های شان، جزو تکلیف دینی و شریعی خویش می‌دانند.حتی اگر گفت‌وگوهایی طالبان با امریکایی‌ها و حکومت افغانستان به نیتجه برسد، خاک افغانستان همچنان پناه‌گاه امن برای سایر گروه‌های تندرو خارجی خواهند بود و از این کشور بر ضد کشورهای همسایه نبردهای خویش را ادامه خواهند داد. در این امر نیروهای استخباراتی امریکایی مستقر در افغانستان نه تنها دست آن‌ها را آزاد خواهند گذاشت، بلکه در یاری رسانیدن آن‌ها در جهت کشانیدن جنگ به آسیایی مرکزی دریغ نخواهند نکرد.
نویسنده: عبدالمنان دهزاد/روزنامه نگار