کرونا ویروس،چالش جدید دولت افغانستان: نگاهی به وضعیت کرونا در افغانستان

۱۰ خرداد(جوزا)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۵/۳۱

با شیوع موج سوم ویروس کرونا در افغانستان وزارت صحت عامه این کشور روز شنبه
(۸ جواز/خرداد) در اعلامیه ای هشدار آمیز به دلیل گسترش این بیماری قرنطینه دو هفته ای را اعلام کرد که به موجب آن تمام مراکز آموزشی  در ۱۶ ولایت به مدت دو هفته تعطیل شدند. این وزارت خانه هشدار داده است که موج سوم کرونا «زنگ خطر» را به صدا در آورده است. به طوری که روز جمعه با ۹۷۷ مبتلا آمار مبتلایان به این ویروس در افغانستان شکسته شد. با شیوع و همه گیری کرونا در جهان و درگیری همه کشورها با این ویروس افغانستان از جمله مکان هایی  بود که علی رغم گسترش این بیماری چندان به آن توجه نشد. بر اساس گزارش رادیو آزادی ،افغانستان یکی از محدود کشورهای جهان است که مردم آن در حال حاضر به شیوع ویروس کرونا توجه نمی کنند. به طوری که شهروندان کشور در مراسم های مختلف مانند: شادی و غم به طور گسترده اشتراک می کنند، گردهمایی های اجتماعی و سیاسی را برگزار می کنند در حالی که فاصله فیزیکی را رعایت نمی کنند.

افغانستان و گیرماندن در باتلاق کرونا ویروس

با همه گیری ویروس کرونا در جهان، افغانستان در ماه اسفند سال۹۸ نخستین مورد مبتلا به کرونا را ثبت کرد. طبیعتا شیوع چنین بیماری در کشوری که چهار دهه جنگ و خشونت تمام زیر ساخت های آن را آسیب پذیر کرده و منجر به هزینه شدن بخش بزرگی از بودجه در بخش های نظامی و امنیتی شده است، آسان نخواهد بود. از طرف دیگر، افغانستان سخت به حمایت مالی جامعه جهانی نیازمند است. قسمت بزرگی از بودجه این کشور توسط کمک های سالیانه کشورها ونهادهای خارجی تامین می شود. که به دلیل درگیری همه کشورها با این بیماری و اثرات آن بر روی اقتصاد آن ها تداوم این کمک ها را مشکل ساز کرده است. به طوری که در همان آغاز گسترش این بیماری، ایالات متحده به دلیل پیامدهای منفی آن بر اقتصاد کشورش حدود یک میلیارد دلار از کمک های خود را به افغانستان کم کرد. این در حالی است که فساد گسترده در افغانستان منجر به حیف و میل شدن بخش زیادی از کمک های مالی شده است. چنانکه، در طی موج اول و دوم کرونا گزارش های متعددی از وجود فساد گسترده در بخش هزینه های درنظرگرفته شده برای مبارزه با این ویروس منتشر شد.

از طرف دیگر، این کشور به دلیل درگیری با بحران های دوام دار متعدد در ایجاد زیرساخت های بهداشتی، اشتغال و فقرزدایی و ناتوانی در مدیریت بحران ها، موفق عمل نکرده است. به طوری که با شروع این بیماری دولت برنامه های متعددی را برای مهار بحران و مقابله با آن تدوین کرد که با نقدهای جدی و شکست مواجه شد.

دولت و و آزمون مدیریت کرونا

.علی رغم، خبرهای گسترده از شیوع این ویروس در جهان، دولت افغانستان هیچ گونه تدابیر جدی برای مقابله پیشگیرانه با این بیماری نگرفته بود.  با ثبت نخستین مورد ابتلا به کرونا در غرب افغانستان، دولت متوجه جدی شدن اوضاع شد. چنانکه جلسات متعددی برای کنترل بیماری تشکیل داد. با این حال، تصمیم های زیر که به صورت عجولانه و بدون هیچ نیازسنجی و اطمینان درست از تطبیق آن از جانب حکومت اتخاذ شد، نه تنها کمکی به کنترل اوضاع نکرد، بلکه نتیجه معکوس آن دامن بحران را گسترده‌تر کرد.

پس از شیوع و انتشار ویروس کرونا در افغانستان، اولین اقدام حکومت، بستن مرز افغانستان به روی مسافران و بازگشت‌کننده‌گان افغان بود. این برنامه غیر‌عملی، باعث شد که تعداد زیادی از مسافران در آن سوی مرز گیر بمانند و یک‌باره وارد خاک افغانستان شوند که ازدحام بیش از حد و عدم رعایت فاصله اجتماعی خود باعث چند برابر شدن انتشار و شیوع ویروس شد. دومین اقدام، نبود تجهیزات تشخیص کافی و به موقع برای تشخیص افراد مشکوک و قرنطینه کردن‌شان برای مدت مشخص، یکی دیگر از ضعف‌های حکومت بود که در ابتدا باید این کار صورت می‌گرفت تا اوضاع به این وخامت نمی‌رسید. از طرف دیگر، نظام متمرکز و مکانیزم‌های سخت‌گیرانه و دست‌و‌پا‌گیر اداری نیز یکی دیگر از علت‌های اساسی است که برای مدت‌ها حکومت محلی هرات اقدامات عاجل را به خاطر طی مراحل تدارکاتی عملی نمی‌توانست. در این میان، اقدام به قرنطینه کردن و بستن دکان‌ها و کسب‌و‌کار مردم، هیچ جنبه‌ی عملی تا به امروز نداشته است. ما از اولین روزهای آغاز منع روزگردی که با آغاز سال نو و نوروز مصادف شده بود، حضور پر‌رنگ مردم را در جاده‌ها و تفریح‌گاه‌ها مشاهده می‌کردیم و حکومت توان جلوگیری از گشت‌و‌گذار مردم را نداشت/ندارد. در نهایت، نتیجه وضع منع آمدوشد در شهرها فقط به ازدیاد مشکلات اقتصادی طبقه متوسط جامعه و گرسنه ماندن افراد فقیر منتج شد و هیچ مزیت دیگری تا امروز نداشته است(اکبری،۱۳۹۹).

از طرف دیگر، وجود فساد گسترده و شخصی سازی تست ها نشان از ناتوانی دولت در مدیریت و مهار فساد در این زمینه است. برنامه دسترخوان ملی که با واکنش های زیادی روبه رو شد نیز علی رغم تبلیغات گسترده دولت با شکست مواجه شد و نتوانست تغییر مثبتی را ایجاد کند. علاوه بر این موارد، نبودن امکانات بهداشتی و خدماتی مدیریت دولت را انجام بهتر مقابله با کرونا با چالش مواجه کرده است. با این حال،  با گسترش موج سوم کرونا و هشدار تازه وزارت صحت عامه/بهداشت افغانستان، وحید مجروح سرپرست این وزارت خانه در نشست اخیر در روز شنبه(۸ جوزا/خرداد) خود از آمادگی های تازه برای مقابله با موج سوم کرونا صحبت کرد.  روزنامه صبح کابل در همین رابطه نوشته است که: «مجروح در توضیح برنامه‌های وزارت صحت، گفت که دولت افغانستان، به پیش‌رفت‌هایی در بخش شناسایی این ویروس دست یافته است. «ما در ۲۴ ساعت، حدوداً ۲۵ الی ۲۷ هزار تست سیار در افغانستان و وابسته به نیاز را انجام داده می‌توانیم. اکنون ظرفیت آزمایش ما از ۵ هزار تا ۱۰ هزار در روز است.» به گفته‌ی آقای مجروح، برای رسیدگی بهتر و به موقع به بیماران کرونایی، در شفاخانه‌ی افغان‌جاپان که در موج اول و دوم کرونا تنها‌ شفاخانه‌ی/بیمارستان فعال در پایتخت بود، ۷۰ بستر افزوده شده و ظرفیت ۵۰ بستر دیگر نیز وجود دارد. «بیماران وخیم کرونایی به شفاخانه‌ی/بیمارستان افغان‌جاپان منتقل می‌شوند و در کنارش، تلاش کردیم که در چهار گوشه‌ی کابل، شفاخانه‌ها/بیمارستان ها را فعال کنیم».

بر بنیاد معلومات وزارت صحت، اکنون شفاخانه‌ی/بیمارستان قصبه با ظرفیت ابتدایی ۱۰۰بستر، هلال‌احمر با ظرفیت ابتدایی ۵۰ بستر، شفاخانه‌ی/بیمارستان اندونیزیایی‌ها در ارزان قیمت با ظرفیت ابتدایی ۵۰ بستر و شفاخانه‌ی محمدعلی جناح که اکنون ۱۰۰ بستر ظرفیت دارد، در صورت ممکن ۱۵۰ بستر به آن افزوده می‌شود، آماده‌ی ارایه‌ی خدمات بهداشتی برای بیماران مصاب به کرونا است(حیدری،۱۴۰۰). بنابراین، انتظار می رود که با آغاز موج سوم تلاش های دولت بیشتر شود.

کووید۱۹ و میزان تلفات در افغانستان

اطلاعات و آمار وزارت صحت عامه افغانستان نشان می دهند که از تاریخ ۲۲ آپریل ۲۰۲۱، تعدادِ ۵۸،۳۴۶ نفر در سراسر ۳۴ استان افغانستان به کووید ۱۹ مبتلا شده اند. از این تعداد حدود ۵۲۳۰۷ نفر بهبود یافته و ۲۵۶۱ نفر نیز جان خود را از دست داده اند -حداقل ۹۱ نفر از آنها کادر درمان بودند-. همچنین باید توجه داشت که از این جمعیت ۴۰٫۴ میلیون تنها ۳۸۸،۷۶۰ نفر تست کووید ۱۹ داده اند. در حالی که اعداد و ارقام بسیار کمتر از آن آماری هستند که در اوج موج اول و دوم دیده می شوند. اما به هرروی اعداد رسمی اخیر وزارت صحت عامه نشانگر وخامت اوضاع و به طور بالقوه نشان از موج سوم را می دهد.

 همچنین، براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، به ویژه در منطقه شرقی طی دو هفته گذشته شاهد افزایش شدید موارد کوید ۱۹ و بستری شدن تعداد بیشتری از افراد در بیمارستان بوده ایم. براساس آمار و گزارش ها اکثر مرگ و میرهای ثبت شده را مردان بین ۵۰ تا ۷۹ سال تشکیل داده اند. مردان بیش از ۶۶ درصد از کل موارد تایید شده ویروس کووید ۱۹ در داده های وزارت صحت عامه را تشکیل می دهند، اگرچه این آمار می تواند در نتیجه حضور بیش از حد مردان در انجام این تست باشد. به دلیل محدودیت منابعی برای بهداشت عمومی، کمبود افرادی برای گرفتن تست و مواردی از این دست، موارد تأیید شده و مرگ و میر ناشی از کووید ۱۹ احتمالا به طور کلی در افغانستان کمتر از آمار واقعی گزارش می شوند. سازمان بهداشت جهانی هشدار می دهد که بی توجهی گسترده و عدم رعایت توصیه های بهداشت عمومی در افغانستان خطرات بزرگی را در جامعه ایجاد می کند، افرادی که عموما فاصله فیزیکی یا پروتکل های زدن ماسک را رعایت نمی کنند. پیشتر نیز این سازمان نگران جهش ویروس بوده، مواردی که در افغانستان نیز تأیید شده است. چراکه در پاکستان و ایران افزایش قابل توجه مواردی از نوع جدید و بیشتر مسری این ویروس وجود دارد. به طور کلی براساس آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در کشور افغانستان از ۳ ژانویه ۲۰۲۰ تا ۲۹ مه ۲۰۲۱، ۷۰۱۱۱ مورد تایید شده ابتلا به کووید ۱۹ با ۲۸۹۹ مرگ گزارش شده است. از ۲۷ مه ۲۰۲۱، در مجموع ۵۹۳،۳۱۳ دوز واکسن تجویز شده است (WHO, 2021).

تصویر یک-نموداری از سیر روندِ ابتلا به ویروس کرونا در افغانستان (worldometers, 2021)

تصویر دو-نموداری از آمار مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در افغانستان (worldometers, 2021)

روند واکسیناسیون

سری اول از محموله ی ۴۶۸،۰۰۰ دُز واکسن کووید ۱۹ از طریق کووکس در ۸ مارس وارد افغانستان شد. در مجموع، افغانستان اکنون ۹۶۸۰۰۰ دوز واکسن دریافت کرده است – ۴۶۸،۰۰۰ از کووکس و ۵۰۰،۰۰۰ دُز مستقیما از دولت هند- و بیش از ۴۰۰ هزار دوز واکسن در سراسر افغانستان تزریق شده است. با این وجود به طور کلی نگرانی هایی دررابطه با دسترسی عادلانه به واکسن در میان همه افغان ها، به ویژه گروه های آسیب پذیر مانند آوارگان داخلی، مهاجران، کوچی ها/ عشایر و افرادی که در مناطق صعب العبور زندگی می کنند، وجود دارد. به گزارش سازمان بین المللی مهاجرت در افغانستان، انجام واکسیناسیون هم به دلیلِ درک و برداشتی منفی از این جریان و هم به دلیل وجود موانع دسترسی به خدمات درمانی در بین تمام جمعیت مهاجر بسیار محدود است. همچنین تلاش هایی مضاعف برای قرار گرفتنِ بیشترِ زنان و افرادی که در مناطق تحت کنترل دولت نیستند به روند واکسیناسیون نیز لازم است. (OCHA/WHO, 2021: 1)

کرونا و گیرماندن در چالش های اجتماعی و اقتصادی

همه گیری کرونا منجر به آسیب های جدی بر اقتصاد تمام کشورهای جهان حتی توسعه یافته ترین مناطق شد. در این میان برای کشوری همچون افغانستان که جنگ آسیب های جدی بر اقتصاد این کشور وارد کرده و اقتصادی ضعیف را به بارآورده، به مراتب پیامدهای ناگوارتری برجای گذاشته است. به طور مثال، بانک جهانی در گزارشی براورده کرده که در نتیجه تاثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری کرونا، میزان کلی فقر شهری از ۶/۴۱ درصد به۵/۴۵ درصد افزایش یافته است. با این حال طبق گزارش بانک جهانی، سطح کلی فقر در سال ۲۰۲۰ از ۵۵درصد به ۱/۴۷ درصد کاهش یافت. زیرا کرونا برخلاف آن چیزی که پیش بینی می شد تاثیر قابل توجهی بر شرایط اقتصادی روستایی دارد. همچنین بر اساس گزارش سیگار در ماه فوریه که بر اساس نتایج بانک جهانی ارائه شده است، نشان می داد که با آغاز موج دوم کرونا در کشور سطح فقر کلی از ۵۵درصد به ۷۲ درصد رسیده است. این گزارش که با عنوان« توسعه اقتصادی و اجتماعی» منتشر شده است، نشان می دهد که بیماری کرونا جدا از تاثیرات بهداشتی و سلامت عمومی، آسیب های جدی بر اقتصاد افغانستان وارد خواهد کرد که منجر به تشدید چالش های موجود خواهد شد. همچنین در بخش دیگری از این گزارش آمده است که در ختم سال ۲۰۲۰، نرخ بیکاری به ۹/۳۷درصد افزایش یافته است. در نتیجه، در گزارش آمده است که دفتر امور بشر دوستانه سازمان ملل متحد معتقد است که در سال ۲۰۲۱،۳/۱ میلیارد دلار کمک بشردوستانه در افغانستان نیاز است. چراکه بر تعداد افرادی که نیاز به کمک داشته باشند افزوده خواهد شد(manafen,2021).

در همین رابطه، اتحادیه اروپا در افغانستان در ماه ژانویه۲۰۲۱ اعلام کرد که ۳۵ میلیون یورو برای مقابله با کرونا و کاهش پیامدهای منفی اقتصادی در افغانستان در نظر گرفته است. سفیر اتحادیه اروپا در همین رابطه بیان کرد که: گسترش کرونا اوضاع نامناسب فعلی در افغانستان را بدتر کرده است که نیازهای جدی و بزرگتری را به وجود آورده است. به طوری که محدودیت های واردات و بیکاری، ناامنی غذایی را بدتر کرده است. همچنین، بر اساس تازه ترین امار منتشر شده پیرامون امنیت غذایی در افغانستان توسط سازمان غذایی جهانی نشان می دهد که ۱۴ میلیون نفر در افغانستان امنیت غذایی و توان خرید غذا را ندارند. که از دلایل افت درسترسی مردم به غذا برداشت کم گندم نسبت به سال گذشته به دلیل مواردی همچون جنگ و گسترش بیماری کرونا بوده است.

 در حقیقت، تأثیرات اقتصادی-اجتماعی ناشی از همه گیریِ ویروس کووید ۱۹ به وخیم تر شدن ناامنی غذایی در سطوحی مشابه با آنچه در خشکسالی سال ۲۰۱۸ دیده می شد، منجر شده است. تجزیه تحلیلِ به روز از ابتکار عملی تحت عنوانِ طبقه بندیِ مرحله ی امنیت غذایِ یکپارچه (IPC) چنین تخمین زده است که ۱۴٫۱ میلیون نفر تا پایان ماه مه ۲۰۲۱ در شرایطی بحرانی یا اضطراری از ناامنی غذایی قرار می گیرند. بارشِ انباشی (ویا تجمعی) در دو فصل بارانی سال کمتر از حد متوسط و میانگین بوده و افزایش دمای بالاتر نیز در فصول بعدی به احتمال زیاد بر کشاورزان و دامداران و همچنین در دسترس بودن آب طی چند ماه آینده تأثیر بگذارد. قیمت مواد غذایی نیز به دلیل شیوع این ویروس در حال حاضر افزایشی بوده و با توجه به تأثیر احتمال رکود و کسادی در سال ۲۰۲۱ باز احتمالا افزایش می یابد. این عوامل، همراه با تعطیلی های مرتبط با همه گیریِ این ویروس بر مشاغل غیررسمی و کاهش حواله ها، مردم را درگیر بدهی های فلج کننده کرده است.. (OCHA/WHO, 2021: 2) افغانستان همچنان هم با چالش ها و مشکلاتِ دلهره آور اقتصادی مواجه است. بحران کووید ۱۹ بار سنگینی بر دوشِ اقتصاد، دارایی های عمومی و سرمایه گذاری بخش خصوصی در سال ۲۰۲۰ تحمیل کرد.

 بخش های صنعت و خدمات شهری به شدت تحت تأثیر تدابیری برای قرنطینه و اختلالاتی در روند تجارت و کسب و کار قرار گرفتند. بیکاری و مشکلات شهری افزایش یافت، در حالی که کاهش عواید نیز از دیگر سو، امکان عملی برای پاسخگویی دولت را محدود ساخته است. با تعطیل شدن بسیاری از شرکت ها و از دست دادن مشاغل، حالا دیگر بهبود و بازگشت اوضاِ به وجود آمده از تأثیرات بحران همه گیری این ویروس، به سرمایه گذاری مجدد، کمک های اقتصادی و بازیابی اعتماد به نفس بستگی دارد. لیکن به نظر می رسد بازگرداندن اطمینان و اعتماد برای درست شدن اوضاع، با به چالش کشیده شدنِ شرایط سیاسی و امنیتی و عدم اطمینان در مورد کسبِ حمایت بین المللی آتی با مشکل مواجه شده است. چراکه گفتگوهای صلح بین دولت و طالبان دچار وقفه شده و حتی دفعات و شدتِ حملات طالبان نیز افزایش یافته است. میزان و طول مدت پشتیبانی امنیتی بین المللی نیز نامشخص است. در جریان کنفرانس ژنو پیرامون مسائل افغانستان در نوامبر سال ۲۰۲۰، جامعه جهانی متعهد به ادامه حمایت از کمک های مالی غیرنظامی گردید. اما در این میان همین تعهدات هم به میزان قابل توجهی کمتر از سطح قبلی بوده و بخش عمده ای از آنها نیز منوط به پیشرفت دولت با گفتگوهای صلح، حمایت از حقوق بشر و مبارزه با فساد بود. این درحالیست که بهبود اقتصادی و بازگرداندن شرایط ناشی از شیوع این ویروس، به همکاری مداوم بین دولت و شرکای بین المللی آن بستگی دارد. واردات و صادرات نیز کاهش یافت، که این منعکس کننده بسته شدن مرزهای ناشی از کووید ۱۹، شرایط اقتصادی ضعیف داخلی و تقاضای کم شرکای تجاری برای مراودات تجاری عمده است. (WBG, 2021: 1)

در نهایت، با تداوم این ویروس جهانی و جهش یافتگی آن در جهان و افغانستان با توجه به تداوم جنگ در کشور و کاهش حمایت جامعه جهانی اگر دولت برنامه های جدی برای مقابله با این بیماری و کاهش فساد در بخش بودجه کرونا نداشته باشد، وضعیت بهداشتی و اقتصادی وخیم تر خواهد شد. چرا که در صورت قرنطینه شدن کسب و کارها و تعطیلی مراکز شهروندان به میدان های جنگ گروه های شورشی تمایل پیدا خواهند کرد. همچنین این گروه ها از این وضعیت برای نشان دادن ناتوانی دولت بیشتر استفاده خواهند کرد. از طرف دیگر، تداوم حیف و میل شدن کمک های جهانی برای مبارزه با کرونا  و فساد گسترده در این بخش منجر به کاهش کمک های بین المللی به افغانستان خواهد شد.

 

 منابع

-اکبری، جلیل(۱۳۹۹)، « رویکرد آشفته‌ی حکومت افغانستان در مدیریت بحران کرونا»، هشت صبح، قابل دسترس در: https://8am.af/the-afghan-governments-turmoil-in-managing-the-corona-crisis/.

– طاهری، روح الله(۱۴۰۰)، « موج سوم کرونا در افغانستان؛ از آمادگی‌های بهداشتی تا چالش‌های آموزش غیرحضوری!»، صبح کابل، قابل دسترس در: https://subhekabul.com/%da%af%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%b4/%da%af%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%b4-%d8%aa%d9%88%d9%84%db%8c%d8%af%db%8c/ministry-of-health-afghanistan-coronavirus-closure-of-educational-institutions/.

-menafn, (2021) , “SIGAR: 17% Poverty Rise in Afghanistan Amid COVID-19” , https://menafn.com/1101537564/SIGAR-17-Poverty-Rise-in-Afghanistan-Amid-COVID-19.

– OCHA/WHO, (2021), “Strategic Situation Report: COVID-19”,  No. 97 (20 May 2021), https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/strategic_sitrep_covid-19_18_may_2021_f.pdf.

– WBG, (2021), “SETTING COURSE TO RECOVERY”, WORLD BANK GROUP AFGHANISTAN DEVELOPMENT, The World Bank Group (WBG).

-WHO, (2021), “Afghanistan Situation” https://covid19.who.int/region/emro/country/af.

– worldometers, (2021), “Afghanistan/Coronavirus Cases:” , Last updated: May 30, 2021, https://www.worldometers.info/coronavirus/country/afghanistan/.