نگاهی به فیلم «سنگ صبور»؛ به کارگردانی عتیق رحیمی

۲۴ خرداد (جوزا) ۱۴۰۰ – ۱۴ / ۶/ ۲۰۲۱

نگاهی به فیلم «سنگ صبور»؛ به کارگردانی عتیق رحیمی

سنگ صبور فیلم

سارا محمدی ناجی

– نام فیلم: سنگ صبور
– کارگردان: عتیق رحیمی
– نویسنده: عتیق رحیمی و ژان‌ کلود کاریر (بر اساس اولین رمان عتیق رحیمی به زبان فرانسوی)
– بازیگران: گلشیفته فراهانی- حمید جاودان- مسیح مروت- حسینا بورقان
– موسیقی: مکس ریشتر
– فیلم‌بردار: تیری آربوگاست
– تدوین‌گر: هرو دو لوز
– تاریخ انتشار: ۲۰۱۲
– مدت زمان: ۹۸ دقیقه
– محصول کشور: افغانستان- فرانسه
– زبان: فارسی

سنگ صبور عنوان فیلمی افغان-فرانسوی در ژانر درام جنگی و به کارگردانی عتیق رحیمی در سال ۲۰۱۲ ساخته شده است. عتیق رحیمی، نویسنده و کارگردان افغانستانی-فرانسویِ این فیلم است که آن را بر اساس رمانی با همین نام که به قلم خودش تالیف نموده، ساخته است. این فیلم به عنوان نماینده افغانستان در هشتاد و پنجمین دوره رقابت ‌های جایزه اسکار بخش بهترین فیلم خارجی ‌زبان انتخاب شد؛ اگرچه نامزد نشد. گلشیفته فراهانی نیز، برای بازی در این فیلم نامزد بهترین بازیگر با استعداد و توانمندِ زن جوان در سی و نهمین دوره جشنواره سینمایی سزار فرانسه شد.

سنگ صبور روایت زنی افغان است که پرستار شوهر معلولش می‌باشد. شوهر این زن که یک مجاهد بوده در دعوایی ناموسی زخمی شده و پرستارش زنش است؛ زنی با یک مرد در آستانهٔ مرگ و دو کودک، در یکی از شهرهای افغانستان و در میان جنگ و خون. صدای ملای مسجد که مردم را به جهاد می‌خواند. ملایی که به زن دعا خواندن برای شوهرش را تجویر کرده و گفته ‌است که شوهرت پس از دو هفته خوب می‌ شود؛ اما اکنون ۱۶ روز می‌گذرد و مرد همچنان مرده‌ ای با چشمان باز است …

این تصویری است که کارگردان عتیق رحیمی که از اواسط دهه ۱۹۸۰ در فرانسه زندگی کرده با اقتباسی از رمان خود به وجود آورده است. رحیمی فیلمنامه را با کمک ژان کلود کریر نوشته است و توانسته فیلمی عالی و جذاب خلق کند. زمانی که بمباران به طور موقت متوقف می شود، زن شروع به صحبت می کند، به سمت شوهرش که ظاهرا در کماست خم می شود و می پرسد «صدای مرا می شنوی؟».

حتی در صمیمی ترین روابط هم این تنها یک سوال ساده نیست و زمانی پرسیده می شود که مشخص می شود زن نسبت به شرایط شوهرش کاملا مطمئن نیست- اگرچه بدنش بی حرکت است اما چشمانش به طرز گیج کننده ای باز هستند- سئوالی که به معنای سکوت اجباری او به عنوان یک زن افغان است.

رحیمی، دنیا را به گونه ای در خانه محقر زوج جوانی با چند اتاق، کلماتی آزار دهنده و رابطه عشق محرمانه ای نشان می دهد که هرگز احساس خفگی و حبس شدن در این محیط را نخواهید داشت. دیالوگ هایی که در اغلب اوقات وجود دارد فیلم را در جریان قرار می دهد، حتی زمانی که شخصیت ها ساکت هستند دوربین به طور مرتب بر جزئیات جدیدی متمرکز می شود – مناظر بیرون از پنجره، تصویر مردی بر دیوار- که تمامی این ها اطلاعاتی به داستان درحال شکل گیری اضافه می کند.

گاهی هم دوربین و هم زن را بیرون از خانه می بینیم که در محله های متروکه، خیابان های غبارآلود در میان خانه های تخریب شده و سگ های مرده، پرسه می زنند. او پس از چندبار که با شکست مواجه شده بود سرانجام موفق می شود تا خانه عمه اش را پیدا کند، در اینجاست که داستان به یک ملودرام تبدیل می شود (اکثر بخش های فیلم در مراکش و نماهای خارجی آن در افغانستان فیلمبرداری شده است).

عتیق رحیمی کارگردان و نویسنده ی افغانستانی، مدرک دکترای سینمای خود را از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و تاکنون صاحب آثاری چون رمان «خاک و خاکستر»، «هزار خانه خواب و اختناق» و «بازگشت قصوری» است که اولین فیلم خود را از رمان خاک و خاکستر ساخت و پس از آن تصمیم گرفت با اقتباس از آخرین کتاب خود به نام سنگ صبور، دومین فیلم را به کارنامه اش بیافزاید.

رحیمی در نظر داشت کتاب جدید خود را نیز به زبان مادری بنویسد اما به گفته ی خودش بیان برخی الفاظ و مسائل در زبان مادری تابوشکنی به حساب می آمد و بنابراین زبان فرانسه را انتخاب کرد. همین انتخاب باعث شد که کتاب مینیمال او جایزه ی گنکور را در سال ۲۰۰۸ از آن خود کند، برترین جایزه ی ادبی فرانسه.

سنگ صبور قصه ی نود و نه روز از زندگی زنی را بیان می کند که بر بالین شوهرش می نشیند و طبق تجویز روحانی شهرشان هر روز، نود و نه بار یکی از اسماء خداوند را ذکر می گوید. شوهری بی جان که تنها نفس می کشد و از طریق سرم تغذیه می کند. زن ذره ذره ذکر و دعا را ترک می کند و بدن شوهر را سنگ صبور خود می سازد و به بیان رازها و ناگفته هایش می پردازد.

سنگ صبور در شکل ادبی خود به هیچ موقعیت مکانی و زمانی خاص مربوط نمی شود و داستانی است که در گوشه ای از این جهان اتفاق می افتد، اما در فیلم با وجود عناصر سمعی و بصری فرار از بیان مکان و زمان تقریبا غیر ممکن است.

نجوای ذکر گفتن های زن افغان در اتاق می پیچد و صورت بی جان شوهر قاب تصویر را پر می کند. القهار، القهار، القهار، غالب و پیروزمند.

مجاهدان که دشمنشان مشخص نیست، قرآن را می بوسند و خانه ها را غارت می کنند و مردم را به قتل می رسانند. با ناامن شدن خانه، زن بهانه ای برای فرار پیدا می کند و بالاخره عمه ی خود را در خانه ی فسادی می یابد، همان خانه مأمن دو دختر خردسال زن می شود و همان خانه محفل سخنرانی های فلسفی و تفسیر احادیث توسط عمه ی بدکاره.

در یکی از همین بحث ها، عمه از ماجرای سنگ صبور می گوید، سنگی که رازها و دردهای تو را می شنود و هیچ نمی گوید تا روزی که هزار تکه خواهد شد و آن روز تو از دردهایت خلاص می شوی. زن بر اساس این افسانه، شوهر بی جان را سنگ صبور خود می سازد و به بیان رازهای مگویش بر بالین شوهر می پردازد، رازها و گناهان و دروغ هایی که در این سال ها از شوهر پنهان کرده بود، از خاطرات کودکی و بدرفتاری های پدر تا خیانت به شوهر عقیم و به دنیا آوردن دو کودک حرام زاده.

رحیمی می کوشد تا با غرق ساختن شخصیت داستان در آزادی بی قید و شرط از رسم و رسومات و عقاید کهنه، قرآن، تسبیح و نمازش را از او بگیرد و وجدان زن را در سپردن تن خود به سرباز جوان عاشق پیشه، آسوده سازد. زن جوان افغان تحت فشار است. شوهر مسن و بیمارش تا قبل از این حادثه او را در زندان عقاید کهنه و فرسوده ی اسلام و رسم و رسومات کشورش، اسیر کرده بود و حالا وقت رهایی است.

رحیمی تا جایی پیش می رود که عمه ی بدکاره به تفسیر یک حدیث از پیامبر می پردازد، حدیثی که اول بار از گلدسته های نیمه کاره ی مسجد شهر می شنویم، «اگر می دانستم نیکی را تماما از آن خود می کردم و بدی را از خود دور می ساختم». روحانی می گوید، هنگامی که پیامبر بار اول از شنیدن وحی ترسید، به حضرت خدیجه پناه برد و او موهای خود را برهنه ساخت و پرسید، هنوز هم می شنوی؟ پیامبر گفت نه، سپس حضرت خدیجه بیان کرد که صدا از آن فرشته بوده است چرا که اگر جن و شیطان بود از موهای من شرم نمی کرد و صداها ادامه داشت.

عمه در تفسیر این حدیث می گوید، خدیجه می خواست به حقیقت پیامبری اش پی ببرد و از نظر من خدیجه باید پیغمبر می شد! در پایان، شوهر از فشار شنیدن خیانت ها و فسادهای همسر خود زنده می شود و وقتی با جان اندکش می خواهد او را خفه کند، چاقوی زن شکمش را پاره می کند و این گونه سنگ صبور هزار تکه می شود و راز ها و گناهان زن را از بین می برد.

منابع

“Oscars: The Patience Stone chosen to be the Afghan entry!”. Le Pacte. Archived from the original on 28 اكتبر ۲۰۱۲٫ Retrieved 30 September 2012. Check date values in: |archivedate= (help)
“Berenice Bejo, Lea Seydoux, Roman Polanski Among France’s Cesar Awards Nominees”. Hollywood Reporter. Retrieved 1 February 2014.
mshrgh.ir/190807