جنگ ولسوالی ها، توازن قدرت و مذاکرات صلح در افغانستان
۱ تیر (سرطان) ۱۴۰۰ – ۲۲ / ۶/ ۲۰۲۱
جنگ ولسوالی اوبه
شهریار آرمان
سقوط ولسوالی های مختلف به دست نیروهای طالبان درحالی صورت می پذیرد که روند خروج نیروهای خارجی از افغانستان به مراحل نهایی خود نزدیک شده و مذاکرات صلح میان دولت افغانستان و این گروه با بن بست رو به رو است. در چنین شرایطی تحلیل رخدادها با فرضیه های گوناگون و گاه متناقض روبرو هستند و این مسئله چشم انداز آینده جنگ و صلح در افغانستان را با ابهامات استراتژیک روبه رو کرده است که از منظر نظریه تصمیم گیری می تواند سبب افزایش خطاهای رهبران دو طرف جبهه جنگ و مصالحه شده و کشور را به سوی یک جنگ داخلی تمام عیار که در تاریخ این کشور بی سابقه هم نیست، سوق دهد.
بازی دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا که در راستای منافع ملی اش قابل توضیح است، صلحی را با گروه طالبان به ارمغان آورده که سبب رویارویی نیروهای مسلح دولتی و شورشیان طالب در این کشور شده است.
از منظری رئالیستی شرایط کنونی کشور شرایطی کاملا هابزی به شمار می رود و بقاء، ذهن مشغولی اصلی طرفین جنگ در افغانستان است که در این وضعیت، یکی از طرفین هرگونه تلاش مسالمت آمیز صلح از سوی طرف دیگر را به معنای ضعفِ آن طرف برداشت کرده، و تلاش های تدافعی طرفین نیز توسط طرف دیگر در قالب کنشی تهاجمی از سوی طرف دیگر تعبیر می شود. به همین دلیل سرنوشت صلح و دیپلماسی نیز به صحنه های نبرد محول شده است و گویا جنگ مشخص کننده نوعیت صلحی است که به دنبال آن خواهد آمد.
از سوی دیگر بازار شایعات و تحلیل های مختلف نیز داغ شده اند و گروهی این امکان را که، آمریکایی ها در بخشی از توافقات خود با گروه طالبان به مسلط شدن آن ها بر کل و یا جزء بزرگی از افغانستان رضایت داده اند، بعید نمی دانند. شماری هم به احتمال تقسیم کشور به دو قسمت افغانستان شمالی و جنوبی اشاره داشته و حملات طالبان به شمال کشور را جزو شواهدی می دانند که نشان از تلاش طالبان برای پیشگیری از تحقق چنین برنامه ای است.
اگر پرسش اساسی این باشد که جنگ ولسوالی ها چه نقشی در آینده جنگ و صلح در افغانستان خواهد داشت، می توان گفت که این جنگ در شرایطی که چشم انداز مذاکرات به طور کامل به بن بست رسیده، از اهمیت به سزایی برخوردار است. از منظری رئالیستی می توان دریافت که خرابکاری، انفجار و انتحار هیچ کدام ضمانت اجراهای کافی را برای امتیازدهی دولت افغانستان به طالبان در بسته ای کلان و قابل توجه فراهم نمی کنند
و شکست دوره های قبلی مذاکرات در دوحه و بی سرانجام ماندن گفتگوهای پرحاشیه ای که قرار بود در استانبول برگزار شود، نشانه های مشخصی از همین قاعده هستند و طالبان باید در صحنه عمل نشان دهند که چه در توان خود دارند و تا کجا می توانند بقاء نظام فعلی را با چالش روبرو سازند.
جنگ ولسوالی ها زورآزمایی سرنوشت سازی است تا گروه طالبان به دولت افغانستان ثابت کند که می تواند قلمروهای موردنظر خود را به زور کمایی کند و دولت افغانستان با ضدبرنامه های خود تلاش می کند به طالبان بقبولاند که در میدان نبرد چیزی به دست نخواهد آورد. یک تحلیل منطقی شرایط این است که اگر طالبان بتوانند در جنگ ولسوالی ها پیروز شوند،
قادر خواهند بود حلقه محاصره شهرهای مهم افغانستان را تنگ تر کنند و حتی به سقوط دادن این شهرها امیدوار شوند و آن وقت است که در میز مذاکره نیز دست بالا را خواهند داشت. از سوی دیگر دولت افغانستان نیز کوشش دارد با پیروزی در ولسوالی ها به طالبان نشان دهد که به دست آوردن قلمرو به این آسانی ها ممکن نیست و آن ها نمی توانند بر چوکی زور تکیه کنند و مذاکرات را به پیش ببرند.
با آنچه گفته شد جنگ ولسوالی ها نقشی تعیین کننده در نقشه آینده مذاکرات خواهد داشت و سکوت و تماشاگری جامعه جهانی نیز نشان می دهد که آن ها نیز “جنگ ولسوالی ها” را به چشم نیروی محرکه از بن بست خارج شدن مذاکرات صلح، به حرکت درآمدن مذاکرات صلح می بینند و در وزن کشی طرفین مداخله نمی کنند، و در نهایت به نظر می رسد نتیجه این جنگ ها تعادل و توازن قدرتی را به وجود آورد که در بستر آن بتوان مذاکره کرد.
البته این راه حل غیررسمی نقاط ضعف خود را نیز دارد و هنوز سقوط های دراماتیک شهرها به دست نیروهای طالبان در دهه نود از یادها نرفته است و هنوز نمی توان تضمین کرد که تروریسم برون داد این جنگ ها نخواهد بود.
به هرصورت جنگ ولسوالی ها آغاز شده است، بازیگران خارجی به صحنه نبرد چشم دوخته اند و طرفین داخلی نیز درحال سبک و سنگین کردن توانایی های خود هستند و به نظر نمی رسد روند جنگ قدرت میان طرفین تا زمستان آینده متوقف شود و مذاکرات از بن بست هایش خارج گردد؛ این ها همه درحالی است که شرایط جنگی، امکان کنترل جنگ های محدود برای وزن کشی دو طرف نبرد را با خطرهایی جدی از جمله اشتباهات محاسباتی دوطرف جنگ روبه رو می کند و هیچ کس نمی تواند تضمین کند که افغانستان دوباره به سوی ستیزه های داخلی و جنگ مدنی پیش نخواهد رفت.