سر تیتر خبرها سیاست نخستین خبرها یادداشت ها

نفوذ زیرکانه و حیاتِ هوشمندانه شبکه حقانی زیر سایه ی گروه های تروریستی

۱۳ تیر (سرطان) ۱۴۰۰ – ۲۰۲۱/۷/۴

آشنایی با گروهک های تروریستی

چندی پیش در تاریخِ ۲ ژوئیه ۲۰۲۱ رحمت الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان با انتشارِ توییتی از فعالیتِ مجددِ شبکه حقانی خبر داد. به گفته ی وی، با تعطیل شدن پایگاه هوایی بگرام، دفتر مرکزی شبکه حقانی در وزیرستان شمالی تحت نظر دولت اسلامی مجددا فعال شده و این مکان به عنوان سکوی پرتابی برای اعزام جنگجويان به داخل افغانستان استفاده می شود. بدین ترتیب، با سرعت گرفتنِ روندِ خروج نیروهای خارجی طبیعتا این تصور به وجود می آید که جناح ها و شاخه های مختلف از گروه های تروریستی، سودجویانه در پیِ سوء استفاده از این خلاء امنیتی در افغانستان برخواهند آمد.

از اینرو، به نظر می رسد در شرایط حساس و بحرانی کنونی در افغانستان، هر یک از گروه های شورشیِ اسلام گرا، زیرشاخه ها و گروه های وابسته به آنها به نحوی درصددِ گرفتن ماهی از آب گل آلودی هستند که مسببینِ آن تنها بازیگران منطقه ایِ حامی و یا دولتِ ناکارآمد و ضعیف داخلی در این کشور نیستند، بلکه بازیگرانِ بین المللی مانند ایالات متحده با انعقادِ پیمانی ظاهرا صلح جویانه و در واقع جنگ طلبانه چون توافقنامه دوحه، به عاملینِ مهمی در مساعد ساختن شرایط برای گردن فرازهایِ آتیِ گروه های تروریستی و ستیزه جو پس از عقب نشینی تبدیل شدند.

شبکه حقانی، شاخه ای قوی و منسجم از طالبان

شبکه حقانی یک گروه ستیزه جوی اسلامی-سنی است که توسط جلال الدین حقانی تاسیس شد و در افغانستان و پاکستان فعالیت می کند. این گروه شاخه ای از طالبان افغانستان محسوب می شود. شبکه ی حقانی از اواخر دهه ۱۹۷۰ سربرآورد اما در دهه ی ۱۹۸۰ و در طی جنگ علیه اتحاد جماهیر شوروی برجسته شد. بدین ترتیب از زمان سرنگونی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، شبکه حقانی بازوی کُشنده، هوشیار و توانمندِ شورشیان افغانستان علیه دولت مورد حمایت غرب در کابل بوده است.

نیروهای حقانی بارها پروژه های زیربنایی و ساختمانی هند را در افغانستان هدف قرار داده اند. همچین شبکه حقانی مسئول برخی از مهم ترین حملات افغانستان بوده است، از جمله می توان گفت حمله به هتل اینترکانتیننتال کابل توسط شبکه حقانی طراحی شد. همچنین این گروه مسئول دو بمب گذاری در سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به سفارت هند در کابل نیز بودند.

شبکه حقانی هم به عنوان یک سازمان مستقل و هم به عنوان شاخه ای قوی از طالبان افغانستان فعالیت می کند. در سال های اخیر شبکه ی حقانی نفوذ خود را بر حلقه ی رهبریِ طالبان افغانستان افزایش داده است، چراکه رهبر سراج الدین حقانی به معاون امیر طالبان، یا دومین فرمانده، نقش مهمی در قدرت بخشیدن به این گروه داشته اشت. گرچه در این میان برخی ادعاهایی پیرامون اختلافاتِ ملا یعقوب و حقانی مطرح شده بود. اما به طور کلی به نظر می رسد در میان جناح های مختلف طالبان افغانستان، شبکه حقانی به دلیل درکی خوب و دقیق از چگونگی ارتباط با سازمان های مختلف، بازیگران دولتی و غیر دولتی و همچنین رویکردهای تاکتیکی منسجم، یکی از متحد و منسجم ترین شبکه ها باشد.

این گروه برای دستیابی به اهداف خود از تاکتیک های وحشیانه از جمله حملات انتحاری، بمب های دست ساز و حملات کاملا هماهنگ بهره می جوید. به نوعی می توان گفت شبکه ی حقانی هموارهبا هوشیاری و زیرکی سعی داشته است تا خود را از نقطه تمرکز و توجه افکار عمومی دور ساخته و با صف بندی در سایه ی دیگر گروه های تروریستی اهداف خود را پیش برد. (Lurie, 2020: 1)

در سال ۲۰۱۲ دولت ایالات متحده شبکه حقانی را به دلیل تعامل پایدار و مشارکت در شورش های افغانستان، ارتباط با سایر سازمان های تروریستی از جمله طالبان افغانستان و القاعده و حملات مداوم به نیروهای آمریکایی و متحدین در منطقه به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی تعیین کرد؛ اما به نظر می رسد حال با قدرت گرفتن طالبان افغانستان این گروه نیز قصد داشته باشد از حاشیه امن خود خارج و با خروج نیروهای خارجی از افغانستان به فعال گرایی و قدرت نمایی بیشتری روی آورد.

سکوت ماهرانه و سیاست ظریفِ ایالات متحده نسبت به شبکه ی حقانی

همان طور که عزت الله مهرداد در پایگاه خبری دیپلمات مطرح کرده است، یک سال پیش به نظر می رسید دولت ایالات متحده سیاست روشنی را در این ربطه اتخاذ کرده باشد، سیاستی مبنی بر: مبارزه با شبکه حقانی-گفتگو با طالبان. بدین ترتیب دولت پیشین ایالات متحده در فوریه ی ۲۰۲۰ توافق نامه ای را با طالبان امضا کرد؛ اما در این توافق نامه اشاره ای به شبکه ی حقانی نشد.

به گفته ی اندرو واتکینز، تحلیلگر ارشد افغانستان در گروه بحران بین المللی، “بینِ سکوتی پنهان در توافق نامه ی ایالات متحده و طالبان در رابطه با شبکه ی حقانی، و مشخص ساختنِ این شبکه به عنوانِ گروهی تروریستی از سوی ایالات متحده، ابهامِ آشکاری وجود داشت. اما این اقدام یک اطلاقِ سیاسیِ مهم، و بخشی از تلاشِ گسترده تر برای تقسیم طالبان به گروه های شورشیِ “آشتی پذیر” و متحدانِ “آشتی ناپذیرِ” القاعده و سایر گروه های جهادیِ فراملی بود.”

بدین ترتیب واتکینز براین باور است که “این گروه که در توافق نامه ی دوحه نامی از آن برده نشده است، نشان از آن داشت که ایالات متحده شبکه ی حقانی را به عنوانِ بخشی از طالبان به رسمیت شناخته است.” اما آگاهی از این حقیقت، مشکلاتِ مرتبط با این گروه شورشی و افراطی که بیش از ۴۰ سال محرکِ درگیری و تحرکاتی در افغانستان بوده را مرتفع نمی سازد. بلکه می توان گفت، در شرایطی متاثر از جو افراط گرایی و درگیری های بلند مدت، فاکتورهایی چون اعزام ستیزه جویان، منابع مالی و تجربیاتِ شبکه ی حقانی می توانست مورد بهره برداری قرار گرفته و یا به شکلِ جدیدی از جنگ بسط و توسعه یابد. بنابراین “سرنوشتِ نهاییِ این شبکه مشخص نیست.”

وی اذعان می کند که “بررسی و کاوش پیرامونِ حقانی ها همواره با مسائلی چون سیاست زدگی، خط مشی ها و دیدگاهایی که این گروه به واسطه ی آنها در نظر گرفته شده اند، یعنی جهادگرایی، سیاست های ضدتروریسم و نفوذ تاریخی پاکستان، به امری پیچیده، مبهم و غیرشفاف تبدیل شده و می توان گفت حتی امروز نیز بحث پیرامون وضعیت این گروه حتی بسیار سخت و دشوارتر نیز شده است.

پاکستان، کشور حامی گروه های نیابتی

به باور برخی چون ژنرالِ بازنشسته اطلاعات نظامی هند (Ravi K. Sawhney) سازمان اطلاعات نظامیِ پاکستان که به اقدامات مخفیانه ی طالبان با ایالات متحده مشکوک است، همواره در تلاش بوده تا شبکه حقانی را به عنوان نماینده اصلی خود در افغانستان ارتقا دهد و بدین ترتیب از شبکه حقانی برای نظارت دقیق بر فعالیت های رهبری طالبان استفاده می کند. ژنرال ها در راولپندی از این امر نگرانند که طالبان کانال مخفی جداگانه ای را با آمریکایی ها باز کنند. براین اساس چنین گفته می شود که بیشتر حملات بزرگ در افغانستان طی دهه گذشته دارای امضای حقانی است؛ اما «آی اس آی» عمدا به طالبان اجازه داده است که اعتبار این حملات را به خود اختصاص دهند تا بدین طریق حقانی ها را از زیر ذره بین بودن و نظارت و کنترل شدید محافظت کنند. (Gokhale, 2021)

بدین ترتیب به باور برخی چون کِلی الخولي (kelly alkhouli) در مواجهه با این واقعیت که ارتش پاکستان نمی تواند و به عبارتی تمایل ندارد در یک جنگ متعارف مشارکت داشته باشد، اسلام آباد سعی کرده گروه های جهادی رادیکال را پرورش دهد تا این گروه ها به عنوان نایبانی عمل کنند که با مداخلات خارجی در منطقه مقابله کرده و هند را بی ثبات سازند. سازمان اطلاعات پاکستان طی دهه های گذشته به تعدادی از سازمان های تروریستی از جمله طالبان، شبکه حقانی، جیش محمد و لشکر طیبه آموزش، اسلحه، بودجه و اطلاعات ارائه داده است.

اما شاید بتوان گفت این دست فعالیت ها به نوعی به قمار برای پاکستان تبدیل شده چرا که طالبان و گروه های وابسته به آن گروه هایی با “بیعت هایِ بی ثبات و متزلزل” هستند. با این حال، شبکه ی حقانی که پشتوانه ای از عناصری در درون دستگاه امنیتی پاکستان را با خود به همراه دارد، یک پناهگاه امن در وزیرستان شمالی در مرزجنوب شرقی افغانستان حفظ می کند.

شبکه حقانی و تعاملات با دیگر گروه های تروریستی

بر اساسِ سندی منتشر شده در ۴ ژانویه ی ۲۰۲۱ از سوی دولت ایالات متحده، از تاریخِ ۲۹ فوریه سال ۲۰۲۰، یعنی زمانی که طالبان افغانستان و ایالات متحده توافق نامه را امضا کرده اند، هیچ تغییری در روابط مالی بین طالبان و سایر گروه های تروریستی ایجاد نشده است و القاعده “از طریق شبکه مربیان و مشاوران خود که با طالبان در تعامل هستند، با ارائه مشاوره، راهنمایی و پشتیبانی مالی از روابط خود با طالبان بهره می برد.” بر اساس این گزارش، “چهره های ارشد شبکه حقانی درباره تشکیل یک واحد مشترک جدید از ستیزه جویانِ مسلح با همکاری و تأمین بودجه ی القاعده بحث کرده اند.”(Sharma, 2021)

بدین ترتیب می توان گفت، شبکه حقانی در طول دهه ها با طیف گسترده ای از گروه های جهادی، حتی با آنهایی که از لحاظ عقیدتی یا سیاسی تفاوت هایی داشته، روابط خاصِ خود را ایجاد کرده است. این شبکه از گروه هایی مانند جنبش اسلامی ازبکستان، تحریک طالبان پاکستان، لشکر طیبه پشتیبانی کرده است و حتی در صورت لزوم به آنها کمک های تاکتیکی، لجستیکی ارائه داده است. پاکستان نیز این گروه را متحدان مسلح خود می داند که می توانند با آنها شریک شده تا اهداف استراتژیک خود را در مقابل کابل و دهلی نو دنبال کنند.

در نتیجه، ایالات متحده با امضای توافق نامه خود به صورت غیر مستقیم توپ را در بازی زمین طالبان انداخت. چراکه جدایی بین این گروه ها که سال ها از یکدیگر حمایت می کنند، امری ساده انگارانه است. این در حالی است که اکنون حدود بیست درصد نیروهای جنگی طالبان را شبکه حقانی تشکیل می دهد(Shah, 2020). به هرروی در حال حاضر، برخی مقامات افغانستان نیز در رابطه با تهدیدِ رو به رشد و فزاینده ای از رابطه ی شبکه ی حقانی و داعش (دولت اسلامی) هشدار داده اند. این گروه اکنون درصدد است به واسطه ی ایجاد رابطه با داعش و حمایت از آنها در حملات تروریستی از طالبان قباحت زدایی کند. همان طور که رحمت الله نبیل، در گفت و گویی با ایندیپندنت اشاره داشت بزرگ نمایی داعش به معنای این است که جایگاه طالبان تقویت شود. بنابراین، شبکه حقانی در تلاش است تا با قدرت گیری طالبان، آنها نیز منافع خود را از طریق این گروه در افغانستان پیاده کنند.

در نهایت شاید بتوان گفت با شدت گرفتن آتش جنگ در افغانستان از یک طرف و خروج شتابان نیروهای خارجی از سمت دیگر، طالبان برای پیشروی خود در جبهه جنگ تنها نبوده و در این میان کشورها و گروه تروریستی دیگری نیز او را در رسیدن به هدفی چون تشکیل امارت اسلامی یاری می رسانند. اما با سابقه ی شبکه حقانی به عنوان گروهی زیرک، منسجم و منظم و با پیش گرفتنِ رویکردی از قد کشیدن در سایه، هیچ گروهی به خوبیِ شبکه ی حقانی از هموار شدنِ این مسیر برای گردن فرازی های بیشتر خود بهره نخواهد جست.

منابع:

– Gokhale, Nitin A. (2021), “Taliban Faultlines: Pakistan’s ISI Elevates Haqqani Network Front and Centre”, https://stratnewsglobal.com/neighbours/afghanistan/taliban-faultlines-pakistans-isi-elevates-haqqani-network-front-and-centre/
– Lurie, Devin, (2020), “The Haqqani Network” The Shadow Group Supporting the Taliban’s Operations”, Perspective -AMERICAN SECURITY PROJECT
– SHAH, KRITI M. (2020), “The Haqqani Network and the failing US-Taliban deal”, https://www.orfonline.org/expert-speak/haqqani-network-failing-us-taliban-deal-68690/
– Sharma, Aakriti, (2021), “Haqqani Network Hand In Glove with Al-Qaeda, May Have Formed Joint Unit — US Document”, https://eurasiantimes.com/haqqani-network-hand-in-glove-with-al-qaeda-may-have-formed-joint-unit-us-document/

برچسب ها