بازگشت طالبان: آیا میراث فرهنگی افغانستان دوباره در خطر است؟
۲۸ سنبله (شهریور) ۱۴۰۰ – ۱۹/ ۹/ ۲۰۲۱
سازمان میراث فرهنگی افغانستان
سجاد اظهر، نویسنده و خبرنگار
به نظر می‌رسد نگرش طالبان به مسائل تغییر کرده و به آن‌ها دستور حفاظت از آثار و بناهای تاریخی داده شده است. آیا این دستورات عملی خواهند شد؟
افغانستان به مدت چندین هزار سال یک مسیر تجاری مهم بوده است. قبل از ظهور اسلام در قرن هفتم آیین‌های بودایی، زرتشتی، مسیحیت، یهودیت و هندوئیسم در آنجا رونق داشتند. راه ابریشم افغانستان را به چین و ایران متصل می‌کرد و آثار تمدن‌های پیشین در اطراف این بزرگ‌راه پراکنده‌اند. از جمله آن‌ها می‌توان به شهر بامیان در ۱۳۰ کیلومتری غرب استان کابل اشاره کرد که دو مجسمه شگفت‌انگیز و بلندقامت گوتاما بودای آن در کوه سنگی کنده‌کاری شده و از قرن‌ها پیش به این سو پابرجا بوده‌اند. مجسمه بودا رو به شرق ۳۸ متر ارتفاع دارد و تخمین زده می‌شود که در سال ۵۷۰ میلادی ساخته شده باشد؛ در حالی که مجسمه بودا رو به غرب ۵۵ متر بلندی دارد و در سال ۶۱۸ میلادی ساخته شده است.
در ۲۶ فوریه ۲۰۰۱، ملا محمد عمر، رهبر طالبان، با مجلس شورا تماس گرفت و با صدور فتوایی دستور نابودی همه بت‌ها و آثار دوران غیرمسلمانان در افغانستان را داد. این فتوا دو مجسمه بامیان را نیز شامل می‌شد. وقتی ملا عمر دستور تخریب این مجسمه‌ها را صادر کرد، بسیاری از کشورهای جهان از جمله چند کشور مسلمان درخواست کردند تا از اجرای این فرمان خودداری شود.
وزیر کشور وقت پاکستان، سپهبد ژنرال معین‌الدین حیدر، به همراه یک هیئت به قندهار رفت اما ملا عمر در پاسخ گفت که آنان نمی‌توانند اجرای تصمیم شورای علما را متوقف کنند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) نیز با هر ترفندی سعی کرد تا از آن دو مجسم محافظت کند و اعلام کرد که تخریب میراث جهانی نقض جدی قوانین بین‌المللی محسوب می‌شود. اما طالبان به حرف هیچ‌کس اعتنا نکردند.
یونسکو حتی اعلام کرد که مجسمه‌ها باید به کشورهای بودایی مانند تایلند، سریلانکا یا کشور همسایه ایران منتقل شوند و اگر طالبان بخواهد می‌تواند آن‌ها را به قیمت گزافی به فروش برساند. اما طالبان هیچ دلیل و بحثی را نپذیرفتند. در ۱۴ مارس آن سال، سخنگوی طالبان اعلام کرد که استان بامیان باید از لوث وجود این مجسمه‌های غول‌پیکر پاک شود و به محض دریافت فرمان امیر، طالبان با استفاده از انواع مهمات، چون راکت و تانک وارد عمل شدند و شلیک کردند. تمام جهان تخریب نظاره‌گر تخریب مجسمه‌های تاریخی در بامیان بود.
در تاریخ ۲۶ مارس، روزنامه‌نگاران به بامیان فراخوانده شدند و مکان مجسمه‌ها را که دیگر خالی بود، به آنان نشان دادند. طالبان میراثی تاریخی به قدمت هزاران سال را با «شرک» خواندن و این استدلال که هیچ بودایی در افغانستان وجود ندارد، از بین برد و اظهار داشت که دیگر برای نگهداری این بت‌ها در افغانستان هیچ توجیهی وجود ندارد.
مولوی محمد اسلام محمدی، هنگام تخریب مجسمه‌های بودا، والی بامیان بود. وی در سال ۲۰۰۵ عضو مجلس افغانستان شد. او در جریان وکالت خود، درباره تخریب مجسمه‌های بودا اظهار داشت که در آن زمان طالبان شدیدا زیر فشار گروه القاعده بودند تا مجسمه‌ها را نابود کنند. مولوی اسلام محمدی در ژانویه ۲۰۰۷ در شهر کابل ترور شد.
یونسکو با صدور بیانیه‌ای در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۳، تخریب میراث فرهنگی جهان را جنایت جنگی اعلام کرد و در همان سال طرحی جامع برای ترمیم و بازسازی آثار بودایی در استان بامیان در نظر گرفت و آن‌ها را به فهرست میراث جهانی اضافه کرد. بر این اساس، بازسازی مجسمه‌های تخریب شده بودا با هزینه ۲۷ میلیون دلار آغاز شد و پس از ۱۵ سال تلاش سخت، مجسمه بودای رو به شرق بازسازی شد اما کار ترمیم در ضلع غربی هنوز در حال انجام است.
اکنون که طالبان کنترل همه شهرهای بزرگ از جمله کابل، هرات و قندهار را در دست گرفته‌اند، میراث فرهنگی جهانی افغانستان یک بار دیگر در معرض تهدید جدی قرار گرفته و مایه نگرانی مختلف جهان شده است.
ژاپن، کشوری که احترام بی‌نهایی برای بودا دارد، نگران آینده مجسمه‌های بامیان است. به گزارش شبکه تلویزیونی ان‌اچ‌کی ژاپن، مایدا کوساکو، استاد دانشگاه هنرهای توکیو و دیگر پژوهشگران روز دوشنبه با صدور بیانیه‌ای از جهان خواستند برای حفاظت از میراث فرهنگی افغانستان هم‌صدا شوند.
نه فقط بامیان که سراسر افغانستان پُر از آثار و بناهای تاریخی است. موزه کابل به تنهایی ۸۰ هزار اثر نادر دارد. هرات، سومین شهر بزرگ افغانستان، که به‌عنوان پایتخت فرهنگی این کشور شناخته می‌شود، ۸۳۰ مکان دارد که به‌عنوان میراث فرهنگی اعلام شده‌اند و قدمت برخی از آن‌ها به زمان اسکندر مقدونی در ۳۳۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. در هرات یک کنیسه و گورستان قدیمی یهودیان نیز وجود دارد که همواره مورد توجه جامعه بین‌الملل است و درباره آن نیز نگرانی‌هایی وجود دارد.
با این حال به نظر می‌رسد که این بار نگرش و رفتار طالبان تغییر کرده است؛ چون در فوریه سال ۲۰۲۱ آنان به گروه‌های تحت امر خود دستور دادند از همه آثار و مکان‌های تاریخی به‌شدت محافظت و تمام حفاری‌های غیرقانونی را متوقف کنند. علاوه بر این، سهیل شاهین، سخنگوی طالبان، به کشور سریلانکا اطمینان داده است که طالبان تهدیدی برای آثار تاریخی بودایی در بامیان نیستند. با این حال، در دوران رژیم قبلی طالبان، حفاری‌های غیرقانونی در افغانستان با حمایت آن‌ها انجام می‌شد.
اینترپل اعلام کرده است که آثار باستانی که هر ساله دزدیده و در بازار جهانی فروخته می‌شوند، پنج میلیارد دلار ارزش دارند و بیشتر درآمد حاصل از آن برای ترویج تروریسم استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در ۱۱ سپتامبر۲۰۰۱ محمد عطا، هواپیمارُبایی که هواپیما را به مرکز تجارت جهانی کوبید، پول لازم برای این هدف را از فروش آثار باستانی افغانستان در آلمان به دست آورده بود. این موضوع را مجله معروف آلمانی اشپیگل در یکی از شماره‌های سال ۲۰۰۵ خود فاش کرد.
محمد فهیم رحیمی، مدیر موزه ملی در کابل، به مجله «نشنال جئوگرافی» گفته است: «ما به طور جدی نگران ایمنی کارکنان و آثار باستانی خود هستیم.» نورآقا نوری، رئیس موسسه باستان‌شناسی در کابل، نیز می‌گوید که آنان می‌خواستند آثار تاریخی موجود در استان‌های هرات و قندهار را به کابل انتقال دهند اما فروپاشی ناگهانی و سریع دولت افغانستان این فرصت را گرفت.
یکی از متصدیان امور موزه ملی افغانستان که خواسته است نامش فاش نشود، در پاسخ به سوال خبرنگار «مجله هنر» که آیا بوداهای بامیان دوباره در معرض خطرند، گفت: «آیا پلنگ‌ها می‌توانند لکه‌های سیاه روی پوستشان را عوض کنند؟ فقط به ساختار فرماندهی آن‌ها نگاه کنید! درمی‌یابید که از سال ۲۰۰۱ تاکنون هیچ‌چیز تغییر نکرده است؛ در ضمن احتمال دارد وضعیت بدتر نیز بشود.»
منبع: ایندیپندنت فارسی
سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان |سازمان میراث فرهنگی افغانستان