تغییر حکومت در کابل و تداوم زنجیره خشونت و قتل عام بر هزاره های شیعه افغانستان

۱۸ مهر (میزان) ۱۴۰۰-۲۰۲۱/۱۰/۱۰

هزاره های شیعه در افغانستان

حمله انتحاری روز جمعه ۱۶ میزان در مسجدی شیعه نشین در کندز، شمال افغانستان، منجر به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از غیرنظامیان شد. حادثه تروریستی که یکی از خونبارترین حملات پس از کنترل افغانستان به دست طالبان بود. این در حالی است که این گروه با به قدرت رسیدن خود در ۱۵  آگوست اعلام کردند که امنیت را  برای تمام شهروندان افغان تامین خواهند کرد. اما این امر نشان دهنده این مسئله است که ناامنی و مورد حمله قرار دادن اقلیت های مذهبی از جمله شیعیان در افغانستان تحت تسلط هر حکومتی پابرجا خواهد بود. در همین رابطه، با روی کار آمدن طالبان در افغانستان یکی از نگرانی های جدی پیرامون وضعیت جامعه هزاره/شیعه افغانستان به عنوان گروهی با ماهیت متفاوت قومی-مذهبی است. چراکه از یک سو ماهیت طالبان و کارنامه سیاه این گروه علی رغم ادعای مبنی بر تغییرات در رفتار خود در برابر اقلیت های دینی اطمینان به این گروه را دشوار کرده است. از طرف دیگر، قدرت گیری طالبان منجر به رقابت سایر گروه های تروریستی در افغانستان به ویژه داعش به عنوان رقیب جدی طالبان و دشمن اصلی شیعیان افغانستان شده که احتمال حملات تروریستی در افغانستان به ویژه در برابر اقلیت های این کشور را برای زیرسوال بردن توان حاکمیتی طالبان را بالا برده است. بنابراین، در حالی که طالبان حداقل در ظاهر برای محکم کردن پایه های حکومت نوپای خود نیازمند کسب مشروعیت از تمام شهروندان افغانستان است تا هم حمایت جامعه بین المللی را کسب کند و هم خود را حکومتی همه شمول جلوه دهد، قطعا یکی از چالش های پیش روی آنها اقلیت های دینی به ویژه شیعیان افغانستان به عنوان دومین گروه بزرگ دینی در افغانستان خواهد بود. که این چالش دو طرفه خواهد بود.

طالبان و تلاش برای کسب مشروعیت از شیعیان افغانستان

به عبارت دیگر، در حالی که طالبان تلاش می کند تا همه افغان ها را پشت سر خود متحد کند، یکی از بزرگترین موانعی که جنبش اسلامگرای سنی با آن رو به روست این است که چگونه جامعه شیعه هزاره را که تقریبا یک پنجم جمعیت کشور را شامل می شود، متقاعد کند که آنها هم تحت رژیم جدید جایی دارند. چراکه وقتی طالبان در سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان حکومت کردند یکسری قتل عام های گسترده علیه هزاره ها انجام دادند و آشکارا علیه آنها تبعیض قائل شدند.درواقع، در دوران حکومت پیشین طالبانحداقل سه کشتار گسترده در مورد غیرنظامیان هزاره صورت گرفت، از جمله کشتار صدها مردمان هزاره در مزار شریف در سال ۱۹۹۸٫ اما حتی پس از بیرون راندن طالبان از افغانستان در سال ۲۰۰۱ نیز، حملات به هزاره ادامه یافت. اتوبوس هایی که بین کابل و هزاره جات تردد می کردند اغلب متوقف و هزاره ها که با ویژگی های آسیای میانه قابل شناسایی بودند، از اتوبوس ها بیرون کشیده و کشته می شدند.که تداوم این اقدامات ریشه دشمنی را بین دو طرف ایجاد کرد.

 اما از زمان تصرف کابل توسط طالبان، این گروه در مراسم های مذهبی شیعیان اختلال ایجاد نکردند. بلکه در روزهای نخست تصاویری از حضورشان در مراسم های چون عاشورا به نشر می رسید. همچنین، طالبان این گروه را که در سال های اخیر به ویژه توسط مجموعه ای از بمب گذاری ها مورد هدف قرار می گرفتند را از تامین امنیت شان اطمینان دادند.

از طرف دیگر، طالبان در سال های اخیر افرادی را نیز از بین هزاره ها برای جذب نیرو از این گروه نیز استخدام کردند. مولوی مهدی یکی از این افراد است. وی از معدود هزاره هایی است که به صفوف طالبان پیوسته است. او معتقد است حکومت طالبان یک حکومت برای همه مسلمانان است. در همین رابطه، پس از تصرف طالبان در مرکز هزاره ها یعنی بامیان مولوی مهدی به عنوان فرمانده اطلاعات این ولایت انتخاب شد که مسئولیت یافت که هزاره ها را برای تکمیل پست های دولتی در چندین ولسوالی/ شهرستان استخدام کند.

این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان طالبان می خواهند خود را رهبران کل افغانستان(نه تنها سنی ها بلکه شیعیان) نشان دهند. اما به نظر می رسد جامعه هزاره افغانستان نگرانی جدی از وضعیت شان تحت تسلط حکومت طالبان دارند. چراکه خصومت بین طالبان به عنوان پشتون سنی با جامعه شیعه هزاره به قرن ۱۹ برمی گردد. زمانی که عبدالرحمان خان دستور قتل عامی گسترده علیه این گروه را داد. در حقیقت این سابقه تاریخی منجر به بی اعتمادی و دشمنی عمیق بین این دو طرف شده است که تجربه تلخ حکومت داری پنج ساله طالبان در دهه نود آن را تقویت کرده است. امری که به نظر می رسد از بین بردن این لایه های عمیق دشمنی به این آسانی ها از بین نخواهد رفت. به طور مثال اگر مقامات بلندپایه طالبان رفتاری حتی به ظاهر مداراگریانه با شیعیان و هزاره های افغانستان داشته باشند سطوح پایینی این جنبش رویکردی خصمانه تر به دلیلی که ذکر  آن رفت اتخاذ خواهند کرد.

همچنین سیاست های اخیر طالبان مبنی بر کوچ اجباری مناطق هزاره نشین مانند دایکندی تلاش هایی به ظاهر  دوستانه را نیز خراب کرده و منجر به تقویت بدبینی ها شده است. از طرف دیگر، عفو بین الملل در تازه ترین گزارش خود آورده که شواهدی پیدا کرده که طالبان ۱۳ تن از قوم هزاره ازجمله یک دختر نوجوان را در ماه دسامبر در دایکندی قتل عام کردند. این سازمان در این رابطه گفت که نه تن از این افراد، سربازان سابق دولت بودند که تسلیم طالبان شدند. این در حالی است که از زمان روی کارآمدن این گروه در ماه اوت این دومین بار است که طالبان متهم به کشتن هزاره ها می شود. این کشتارهای هدفمند نشان می دهد که اقلیت های قومی و مذهبی تحت حکومت طالبان همچنان در معرض خطر قرار دارند. و تلاش طالبان برای جلب توجه جامعه شیعه با موانع و چالش های جدی به ویژه از سمت خود طالبان همراه است.

خطر جنایت جمعی همچنان متوجه هزاره هاست

 همانطور که آمد، یکی از گروه هایی که احتمالاً از شدیدترین آزار و اذیت طالبان رنج می برد، جامعه هزاره افغانستان است. هزاره ها یک اقلیت از اسلام شیعه هستند که در ارتفاعات مرکزی افغانستان در منطقه ای که به آن هزاره جات می گویند، زندگی می کنند. در مورد جمعیت آنها برآوردها متفاوت است اما تصور می شود که  هزاره ها بین ۱۲ تا ۲۰ درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند و پس از پشتون ها و تاجیک ها، سومین گروه قومی این کشور محسوب می شوند. بسیاری معتقدند که هزاره ها از فرزندان ارتش چنگیزخان هستند که در سال ۱۲۲۰ این منطقه را تصرف کردند. همچنین، تصور می شود که هزاره ها در سال ۱۵۰۰ هنگامی که تحت تسلط صفویه بودند، به اسلام شیعه گرویدند. آنها تنها گروه قومی قابل توجهی در افغانستان هستند که از اسلام سنی پیروی نمیکنند.  در دهه ۱۹۹۰ هزاره ها در جریان جنگ داخلی نیز شریک بودند. به گونه ای که هنگامی که طالبان کابل را در سال ۱۹۹۶ تصرف کردند، هزاره ها در کنار نیروهای قومی تاجیک و ازبک با ائتلاف شمالی تازه ایجاد شده، همراه شدند. اما این جنگ برای هزاره ها خونین تر بود. وقتی طالبان مزارشریف در شمال را در سال ۱۹۹۸ تصرف کردند، طالبان قتل عام گسترده ای در این منطقه علیه هزاره ها انجام دادند. این حملات هدفمند سرانجام به سایر مناطق افغانستان به ویژه بامیان نیز سرایت کرد. درواقع، برای طالبان سنی جایی برای شیعیان وجود نداشت. بنابراین، اکنون نیز با روی کار آمدن مجدد طالبان به قدرت وضعیت برای هزاره ها مبهم و نگران کننده است. در حقیقت، با بازگشت طالبان به قدرت مورد متعددی مانند کوچ اجباری، ازدواج اجباری و قتل های هدفمند همچنان وجود دارد. این در حالی است که اکنون ممکن است جمعیت هزاره افغانستان که شاید در دهه نود مورد حمایت برخی کشورها قرار گرفته بودند، دیگر حامی جدی نداشته باشند. در نتیجه در بسیاری از هزاره ها احساس رها شدگی توسط جامعه بین المللی تقویت شده است. این در حالی است که جامعه هزاره بخشی از تاریخ، فرهنگ و بدنه جامعه افغانستان هستند(Coffey and Carafano, 2021).

بدین ترتیب می توان گفت هزاره ها و دیگر گروه های اقلیت قرن ها در افغانستان با این دست انتخاب های شوم و ظالمانه روبرو بوده اند. جامعه هزاره، از گذشته به دلیل شیعه بودن تحت تعقیب، اعدام و پاکسازی قومی توسط گروه های طالبان و همچنین داعش بوده اند. و اکنون با دولت موقت تازه تاسیس طالبان، هزاره ها از خاموش شدن، به حاشیه رانده شدن و پاکسازی مجدد می ترسند زیرا رهبری طالبان شامل ستیزه جویانی تندرو و محافظانی دیرین از قومیت پشتون است. از دیگر سو باید گفت بی اعتنایی و تحقیر طالبان نسبت به شیعیان نیز شباهت وهم انگیزی به ایدئولوژی موجود در پسِ حملات هدفمندی دارد که گروه های تروریستی چون داعش و وابستگان آنها در افغانستان علیه شیعیان و هزاره ها تحمیل می کنند. بنابراین می توان گفت در حالی که طالبان و داعش ممکن است عموما یکدیگر را دشمن تلقی کنند، اما در مورد هدف قرار دادن اقلیت های قومی و مذهبی، نگرانی هایی در مورد همکاری های استراتژیک آنها وجود دارد.(Hakimi,2021).

 از طرف  دیگر، حملات تروریستی زیادی در طی دو دهه و به ویژه سال های اخیر علیه آنها صورت گرفته است که گاهی از آن به عنوان «نسل کشی» یاد می شود. به طور مثال، در شش ماهه اول سال ۲۰۲۱، سازمان ملل متحد ۲۰ حادثه را علیه غیرنظامیان شیعه/هزاره ثبت کرده که در آن ۱۴۳ نفر کشته و بیش از ۳۰۰ نفر زخمی شده اند. تعدادی از حملات اخیر ماهیت وحشیانه این هدف را نشان می دهد. به طور مثال، در ماه مه سال ۲۰۲۰ افراد مسلح ۲۴ نفر از جمله زنان و کودکان را در یک بیمارستان زایمان در منطقه عمدتاً هزاره نشین دشت برچی کشتند. یک سال بعد، در انفجار در مدرسه ای دخترانه در همین منطقه بیش از ۸۰ دختر دانش آموز هزاره کشته شدند. در ماه جولای، طالبان نه مرد هزاره را قتل عام کردند. اکنون نیز با قدرت گرفتن طالبان، هزاره ها با خطر جنایت علیه بشریت یا حتی نسل کشی رو به رو هستند. حمیرا رضایی فعال حقوق بشر هزاره پس از تصرف طالبان به بی بی سی گفت که : تمام جامعه هزاره در افغانستان و همچنین در مهاجرت از نسل کشی دیگری می ترسند(Mullen and Donine,2021).

افغانستان حتی قبل تر از حوادث اخیر از نظر خطر شروع قتل عام غیرنظامیان در رتبه دوم جهان قرار داشت. نائومی کیلکر مدیر مرکز پیشگیری از نسل کشی سیمون-اسکودت موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده می گوید: تحولات اخیر این خطر را به طور تصاعدی افزایش یافته است. در نتیجه با خطر سقوط کابل به دست طالبان هزاره های زیادی از کشور فرار کردند. چراکه علائم نشان می دهد هزاره ها بار دیگر خود را هدف طالبان می دانند. چنان که حوادثی چون قتل عام هزاره ها پس از تصرف کابل توسط طالبان باعث خروج گسترده مردم هزاره به مرز پاکستان شده و حدود ۱۰ هزار نفر وارد شهر کویته پاکستان شده اند. از طرف دیگرف حتی در پاکستان هزاره ها امن نیستند.  به طوری که در پاکستان نیز به مدت سه دهه تحت تعقیب گروه های شبه نظامی سنی قرار گرفته اند. در اوایل سال جاری ۱۰ معدنچی هزاره در بلوچستان توسط اعضای دولت اسلامی کشته شدند. همچنین بر اساس گزارش کمیسیون ملی حقوق بشر پاکستان از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ حداقل ۵۰۹ هزاره به دلیل اعتقاد خود کشته شدند.

جمع بندی

در نهایت باید گفت که حضور مجدد طالبان در قدرت علی رغم ادعای این گروه مبنی بر حمایت از همه شهروندان کشور، روزهای تاریکی  ترسیم خواهد کرد که در این میان جامعه هزاره/شیعه افغانستان شرایط سخت تری را به ویژه در مناطق دورافتاده تر که از چشم رسانه ها دور است، خواهد داشت. علاوه بر، قتل های هدفمند، کوچ اجباری یکی دیگر از نگرانی های مهم جامعه هزاره، محرومیت از ادارات دولتی است. زیرا بسیاری از آنها از زمان تصرف طالبان بیکار شده اند و امیدی به مشارکت در دولت کنونی به رهبری طالبان ندارند. هرچند طالبان ادعا دارند که در آینده حکومتی همه شمول و متشکل از همه اقوام افغانستان تشکیل خواهند داد اما نگرانی های زیادی در این باره وجود دارد. در نتیجه، روزهای آینده برای جامعه هزاره افغانستان بسیار مهم و حیاتی است. چراکه اگر اقدامی جدی صورت نگیرد شاهد کشتار و محرومیت های بیشتری خواهیم بود. درواقع، امتناع بی وقفه امارت اسلامی از به رسمیت شناختن آزادی مذهبی مسلمانان شیعه و دیگر گروه های اقلیت، سیگنالی شوم برای میلیون ها افغانی بوده است که همواره نگران بودند که زندگی زیر چتر حاکمیت طالبان، به عنوان بخشی از یک توافق تقسیم قدرت، ممکن است به دوران حاکمیت گذشته ی طالبان شبیه باشد.

به هرروی باید گفت اقلیت هایی مانند هزاره ها می توانند تهدیدی دوگانه برای طالبان باشند: چرا که در درجه ی اول ۱-رسوم و سنن مذهبی متفاوت آنها ادعای حقانیت دینی طالبان را به چالش می کشد. حضور شیعیان گواهی بر سنت فطری و متکثر اسلام است که با وجود دوره های آزار و شکنجه بی رحمانه در طول قرن ها اعتقادات و آیین های چندگانه و متعددی را در خود جای داده است.۲- اما در درجه ی دوم باید گفت افغانستان همواره با تعدد قبایل و اقوامی رو به رو بوده که خود به نقطه ضعف این کشور و رقابت گروه های رقیب برای کسب قدرت و به راه انداختن تنش و جنگ های داخلی منجر شده است. مناقشه قومیت گرایانه طولانی مدت باعث می شود که مخالفان به حداقل برسند. بستری تنش آفرین که امروزه با قدرت گرفتن مجدد طالبان از یک سو و فاعل گرایی دولت اسلامی ولایت خراسان از سوی دیگر شاهد آن هستیم. لیکن باید توجه داشت که مسئله ای چون امنیت هزاره نشان دهنده مسئله ای مهمتر و جامعتر است: امکانی از وجود یک ملت متکثر و چند قومی(fristpost,2021).

بهرروی، شاید بتوان گفت عدم مدارا و عدم تحمل مذهبیِ گروه های اقلیت قومی-مذهبی ازسوی طالبان، این فرصت را برای گروه های تروریستی چون داعش فراهم می کند تا با ضربه زدن بر طالبان از همین نقطه، مسئله ی اقلیت های مذهبی و قومی را به بحرانی برای حکمرانی طالبان بدل کنند.

منابع

Mullen, Tahlia,Donine, Tallan,(2021), “Women and Hazara in Afghanistan Face Heightened Risk of Mass Atrocities After Taliban Takeover”,www.ushmm.org.

Hakimi, Mehdi J, (2021), “The false inclusivity of the Taliban’s emirate”, https://www.aljazeera.com/opinions/2020/10/26/the-false-inclusivity-of-the-talibans-emirate.

Coffey, Luke, Carafan, James Jay. (2021), “Afghanistans Hazaras Likely Targets of Taliban Wrath”, https://www.heritage.org/middle-east/commentary/afghanistans-hazaras-likely-targets-taliban-wrath.

firstpost, (2021), “Taliban return in Afghanistan continues Hazara history of persecution”, https://www.firstpost.com/world/taliban-return-in-afghanistan-continues-hazara-history-of-persecution-9963261.html.

هزاره های شیعه در افغانستان |هزاره های شیعه در افغانستان |هزاره های شیعه در افغانستان |هزاره های شیعه در افغانستان |هزاره های شیعه در افغانستان