از دیپلماسی تا عدم شناسایی: مسکو در دوراهی به رسمیت شناختن طالبان

۱۱ آبان(عقرب)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۱۱/۲

اکنون بیش از دو ماه از تسلط طالبان بر افغانستان می گذارد. حضور این گروه در قدرت همانقدر که آسان صورت گرفت اما پذیرش آن از سوی جامعه بین المللی با دشواری های زیادی رو به روشد. به گونه ای که اکنون طالبان با چالش بزرگ« به رسمیت شناخته شدن» از سوی جامعه جهانی مواجه است. این در حالی است که در روزهای نخست حضور این گروه در کابل و با واکنش شتاب زده بعضی از کشورها حداقل انتظار می رفت برخی از کشورهای منطقه ای و حتی پاکستان به عنوان اصلی ترین حامی، این گروه را زودهنگام به رسمیت بشناسند. اما تاکنون هیچ یک از کشورها در به رسمیت شناختن و مشروعیت بخشیدن به طالبان به عنوان یک دولت تازه در عرصه بین المللی پیش قدم نشده اند. در این میان روسیه نیز که  به نظر می رسد پس از خروج ایالات متحده از افغانستان سعی در ایفای نقشی فعال تر در افغانستان دارد، نیز شناسایی طالبان را اقدامی زودهنگام می داند. به طوری که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در ماه گذشته قبل از برگزاری نشست مسکو گفت که روسیه فعلا مسئله به رسمیت شناختن طالبان را بررسی نمیکند. لاوروف همچنین در ماه سپتامبر اظهارات مشابهی را در سازمان ملل بیان کرده بود و گفته بود:« مسئله به رسمیت شناختن بین المللی طالبان در مقطع کنونی روی میز نیست». این در حالی است که روسیه مایل به ارائه کمک به افغانستان است اما هنوز آماده به رسمیت شناختن طالبان نیستند. چراکه مسکو معتقد است که طالبان برای کسب رسمیت بین المللی باید یک دولت فراگیر تشکیل بدهد.

روسیه هیچ عجله ای برای به رسمیت شناختن حکومت طالبان ندارد

چندی پیش (در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۱) نماینده دائم روسیه در سازمان ملل، واسیلی نبنزیا در نشستی خبری اعلام کرد که کسی برای به رسمیت شناختن طالبان عجله ای ندارد. به گفته ی وی مسئله ی به رسمیت شناختن طالبان زمانی مطرح می شود که جامعه ی بین الملل از عملی شدن تعهدات طالبان اطمینان حاصل کنند. این گفته های وی نمایانگر آن بود که روسیه آماده نیست اجازه بدهد طالبان نماینده افغانستان در سازمان ملل باشند. همچنین بنابه گزارش خبرگزاری تاس روسیه، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور ۲۸ اکتبر ۲۰۲۱ در یک نشست خبری گفت که “مسئله به رسمیت شناختن دولت موقت طالبان در افغانستان از سوی روسیه (طالبان در روسیه غیرقانونی و یک سازمان تروریستی است) هنوز زود است. در عین حال، ما معتقدیم که گام‌ های عملی مشخص کابل برای برآوردن انتظارات جامعه بین‌المللی و شرکای منطقه‌ ای، مانند ایجاد یک حکومت متوازن و متعادلِ قومی و سیاسی، مبارزه بیشتر با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و رعایت حقوق و آزادی های اساسی مدنی ممکن است تأثیر تشویقی و دلگرم کننده بر فرآیندهای فوق داشته باشد.” ضمیر کابلوف، نماینده کرملین در امور افغانستان در مذاکرات مسکو با حضور نمایندگان ارشد طالبان و کشورهای همسایه در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱ نیز گفت که به رسمیت شناختن بین المللی طالبان به فراگیر بودن دولت آنها و سابقه حقوق بشر آنها بستگی دارد. در نهایت، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اشاره کرد که نباید عجله ‌ای در به رسمیت شناختن رسمی طالبان به ‌عنوان حاکمان جدید افغانستان وجود داشته باشد، اما بر لزوم مذاکره با آنها تأکید کرده است.

به عبارت دیگر، روسیه بازیگر کلیدی تئاتر افغانستان هنوز در حالت انتظار و تماشاست و عجله ای برای به رسمیت شناختن دولت طالبان ندارد و به نظر می رسد عدم تشکیل یک دولت فراگیر از سوی طالبان در این مسئله نقش مهم دارد. به گونه ای که روسیه از حضور در مراسم تحلیف دولت طالبان خودداری کرد و در نشست مسکو که اخیرا در پیوند به وضعیت افغانستان برگزار شد، از طالبان خواست که « اکنون دولتی را تشکیل دهد که منفعت نه تنها همه گروه های قومی بلکه همه نیروهای سیاسی را در افغانستان به منظور دستیابی به صلح پایدار در کشور منعکس کند». با این حال، لاوروف در این نشست گفت که به زودی کمک های بشردوستانه خود را به افغانستان ارسال خواهد کرد و از جامعه بین المللی خواست منابع خود را برای جلوگیری از یک فاجعه انسانی بسیج کند. مسکو همچنین با اتخاذ رویکردی محتاطانه تصریح کرده است که هنوز آماده به رسمیت شناختن دولت طالبان نیست. لاوروف به خبرنگاران گفت: به رسمیت شناختن طالبان در حال حاضر مورد بحث نیست. ما نیز مانند بسیاری از کشورهای تاثیرگذار در منطقه با آنها در تماس هستیم. ما آنها را وادار می کنیم تا به وعده هایی که در زمان رسیدن به قدرت داده اند، عمل کنند. با این وجود، علی رغم لفاظی های صورت گرفته از نخستین روزهای تسلط طالبان بر کابل توسط روسیه، این کشور تسلط طالبان بر افغانستان را هم فرصت و هم تهدید می داند.

در هر حال، بنابر گزارش مسکو تایمز در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۱، روسیه به سفیر افغانستان در مسکو “اطمینان داده بود” که این کشور در حال حاضر به رسمیت شناختن رژیم طالبان را بررسی نمی کند. سید طیب جواد که توسط رژیم سابق به عنوان سفیر افغانستان در روسیه منصوب شده بود، به مسکو تایمز گفت که وزارت خارجه روسیه به ما اطمینان داده است که به رسمیت شناختن رژیم طالبان حتی روی میز نیست و تا زمانی که طالبان به رسمیت شناخته نشود، روسیه با سفارت ما همکاری خواهد کرد. بنابراین، در حالی که در ابتدای امر چنین به نظر می رسید که روسیه از تسلط طالبان بر کشور افغانستان استقبال می کند و رهبران جدید کابل را «افرادی عادی» توصیف می کرد، اما پس از آن به نظر می رسد روسیه از آن زمان لفاظی های خود را نسبت به این گروه اسلام گرا کاهش داده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، درباره بی‌ثباتی احتمالی که حکومت طالبان می‌تواند در منطقه ایجاد کند و احتمال نفوذ شبه ‌نظامیان اسلام‌گرا به جمهوری ‌های شوروی سابق آسیای مرکزی، که مسکو آنها را متحدان استراتژیک خود می‌داند، ابراز نگرانی کرده است. همچنین مسکو از زمان تسلط طالبان، در تاجیکستان مانورها و رزمایش های نظامی برگزار کرده و تجهیزات در پایگاه نظامی خود در آنجا را تقویت کرده است (Sauer,2021).

درنهایت، در حالی که کشورهای غربی  هنگام تسلط طالبان بر افغانستان برای تخلیه سفارت خانه های خود از کابل عجله داشتند، روسیه از جمله کشورهایی بود که سفارت خود را نبست. همچنین، دیمیتری ژیرنوف در آن زمان گفت که وضعیت کنونی در کابل بهتر از دوران اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان است که از کشور فرار کرده است. علاوه بر این، پوتین کشورهای دیگر را تشویق کرد تا در روزهای پس از تسلط طالبان  روابط خوب همسایگی با رهبران جدید افغانستان برقرار کنند. اما اخیرا او نسبت به توقف تولید موادمخدر توسط طالبان ابراز تردید کرد.  با این حال، اگرچه مسکو و طالبان دشمنان سنتی هستند اما در سال های اخیر رابطه نزدیکی را با هم برقرار کردند. اکنون نیز روسیه بارها تاکید کرده است که هیج عجله ای برای به رسمیت شناختن طالبان ندارند و اولیت اصلی آنها عملی کردن وعده های طالبان است. درواقع با گذر زمان به نظر می رسد که مسکو نسبت به عملکرد طالبان دچار تردید شده است به گونه ای که طالبان همچنان در فهرست سازمان های تروریستی  روسیه قرار دارد. و مواضع نهادهای دولتی و مقامات این کشور دچار تغییر شده است. همین امر منجر به عدم شناسایی طالبان تاکنون شده است.

طالبان شریکی قابل اعتماد برای روسیه؟

شاید بتوان گفت سازشِ روسیه با نظم سیاسی جدید افغانستان نشان دهنده تأثیر بیش از یک دهه دیپلماسی مخفیانه و عمومی با طالبان است. با این وجود، این امر نگرانی جدی روسیه در مورد تحکیم قدرت درازمدت طالبان و تعهد ادعا شده برای مبارزه با تروریسم فراملی را پنهان می کند. بدین ترتیب به باور برخی ناظران سیاسی، استراتژی روسیه در قبال افغانستان به جای مشارکت و شراکت با امارت اسلامی طالبان، ترکیبی از دیپلماسی و بازدارندگی خواهد بود. این استراتژی به آن اجازه می دهد تا روابط صمیمانه خود را با طالبان حفظ کند و در عین حال نگرانی های امنیتی مشروع شرکای آسیای مرکزی خود را کاهش دهد. اگرچه روسیه در سال ۲۰۰۳ طالبان را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرد، اما مسکو روابط دیپلماتیک طولانی مدت با طالبان را حفظ کرده است. در سال ۲۰۰۷، روسیه مذاکرات مخفیانه ای با طالبان در مورد جلوگیری از قاچاق مواد مخدر از افغانستان به آسیای مرکزی انجام داد. این مذاکرات نتایج کمی را به همراه داشت، زیرا روسیه در سال ۲۰۰۹ حریم هوایی خود را برای عملیات نظامی ایالات متحده علیه طالبان را باز کرد و در سال ۲۰۱۰ با ایالات متحده در حملات مبارزه با مواد مخدر همکاری کرد. اما تعامل روسیه با طالبان در سال ۲۰۱۵ و با افزایش تهدید داعش ولایت خراسان مجددا احیا شد. در دسامبر ۲۰۱۶، وزارت خارجه افغانستان به قدرت ‌های خارجی مانند روسیه نسبت به بالا بردن جایگاه طالبان هشدار داد، زیرا می‌ توانست تهدیدهای بلندمدتی برای امنیت منطقه ‌ای و بین ‌المللی ایجاد کند. در مارس ۲۰۱۸، جان نیکلسون، فرمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان، ادعا کرد که تسلیحات روسی از مرز تاجیکستان به طالبان قاچاق شده است. از دیگر سو به باور این دست منتقدان، روسیه طالبان را به عنوان یک شریک بالقوه در تلاش های آنها برای مقابله به مثل در برابر اقدامات تهدیدآمیز ایالات متحده می دید. هر دو روایت با اعتقاد روسیه مبنی بر اینکه طالبان می‌توانند یک شریک قابل اعتماد باشند، حمایت می‌شد. میزبانی روسیه از مذاکرات صلح مسکو از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، که اغلب شامل طالبان و حذف رئیس جمهور اشرف غنی می ‌شد، باعث تقویت روابط فرد به فرد بین مقامات روسیه و طالبان شد. در حالی که این گفتگوها رسما با هدف پایان دادن به جنگ در افغانستان انجام شد، آنها همچنین به روسیه شرکای مذاکره کننده ای ارائه دادند که در صورت بروز بحران امنیتی در آسیای مرکزی می تواند بسیار ارزشمند باشد. نهایتا اکنون که طالبان مرجع حاکم در افغانستان هستند، روسیه امیدوار است که این تجربه دیپلماتیک را به همکاری های امنیتی و اقتصادی تبدیل کند. بدین ترتیب از دید این دست ناظران، در حالی که روسیه همکاری نظامی-فنی یا انتقال تسلیحات به طالبان را رد کرده است، مسکو همچنان می تواند امارت اسلامی را به عنوان شریکی در برابر داعش ولایت خراسان ببیند. ژیرنوف ادعا می‌کند که روسیه می ‌تواند در ذخایر معدنی بکرِ افغانستان سرمایه‌ گذاری کرده و معتقد است که طالبان می‌توانند در پروژه‌ های حمل و نقل و انرژی با کشورهای آسیای مرکزی مشارکت کنند. روسیه همچنین از رفع توقیف و مسدود شدن دارایی ها علیه طالبان حمایت کرده و از جامعه بین المللی خواسته تا به بازسازی افغانستان پس از چهار دهه جنگ کمک کند (Raman,2021).

به هر روی همان گونه که واشنگتن پست نیز اشاره کرده است، از زمان بازگشت حاکمیت طالبان در افغانستان، محاسبات برای مسکو دشوار بوده است. این که چگونه می‌ توان نفوذ منطقه ‌ای خود را پس از خروج نظامی ایالات متحده احیا کرد و در عین حال از مبارزات داخلی افغانستان فاصله گرفت. چنانچه آندره سرنکو، کارشناس مرکز مطالعات افغانستان معاصر مستقر در مسکو اذعان کرده است که «افغانستان به خودی خود مورد توجه روسیه نیست. روسیه می خواهد بدون دخالت در این کشور از افغانستان استفاده کند.» اما آنگونه که رویترز مطرح کرده است، روسیه در صدد رهبری و قدرت طلبیست. در اواسط ماه اوت، دولت افغانستان سقوط کرد، زیرا ایالات متحده و متحدان نیروهای خود را پس از ۲۰ سال از زمین خارج کردند، و طالبان قدرت را در یک حمله برق آسا به دست گرفتند.

به گزارش رویترز، روسیه که از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ جنگ فجیع و مصیبت بار خود را در افغانستان انجام داد، تلاش می‌کند از ابتکار عمل دیپلماتیک برای جلوگیری از بی ‌ثباتی در منطقه وسیع‌ تری که می‌تواند به منافع آن آسیب برساند، استفاده کند. به ویژه از احتمال نفوذ شبه نظامیان اسلام گرا به جمهوری های شوروی سابق آسیای مرکزی، منطقه ای که مسکو آن را به عنوان یک حائل دفاعی می نگرد، نگران است. بدین ترتیب شاید بتوان گفت سازش و مدارای محتاطانه روسیه با طالبان نشان می‌دهد که احتمالا در ماه ‌های آینده دیپلماسی را با بازدارندگی ترکیب خواهد کرد. به هرروی باید گفت اگرچه در حال حاضر ترجیح کشورها بر عدم به رسمیت شناختن طالبان بوده است اما، کشورهای دخیل در جریان تحولات افغانستان تدریجا با وضعیت واقعی سازگار خواهند شد و روابط خود را با این گروه مسلط بر افغانستان حفظ خواهند کرد. در نهایت، مسکو گمان نمیکرد شرایط به حدی پیچیده شود که مسیله شناسایی را برای این کشور دشوار و دردسرآفرین کند. چراکه نشانه های کمرنگی از وفای به عهد طالبان وجود دارد. امری که تحقق منافع و موقعیت روسیه در منطقه را در معرض خطر قرار داده است.

منابع

– Sauer, Pjotr, (2021), “Russian Recognition of Taliban Regime ‘Not on the Table,’ Says Afghanistan’s Pro-Western Ambassador to Moscow”, https://www.themoscowtimes.com/2021/10/18/russian-recognition-of-taliban-regime-not-on-the-table-says-afghanistans-pro-western-ambassador-in-moscow-a75326.

– Raman, Samuel, (2021), “Russia and the Taliban: Prospective Partners?”, https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/russia-and-taliban-prospective-partners.