هزاره های افغانستان به طور مضاعف هدف ارعاب و ترور قرار دارند
۹ مهر (میزان) ۱۴۰۱ – ۱/ ۱۰/ ۲۰۲۲
سانچیتا باتاچاریا از پورتال تروریسم جنوب آسیا
سانچیتا باتاچاریا همکار پژوهشیِ موسسۀ مدیریت تعارض است. پورتال تروریسم جنوب آسیا (SATP) به انتشار مطالبی در راستایِ بازبینی و بررسیِ اطلاعاتی از مقولات مرتبط با حوزۀ جنوب آسیا پرداخته و محصول موسسۀ مدیریت تعارض است؛ انجمنی غیرانتفاعی که در سال ۱۹۹۷ در دهلی نو تأسیس شده و به ارزیابی و حل مستمر مشکلات امنیت داخلی در جنوب آسیا متعهد است. در مطلب تحلیلی حاضر نویسنده به تحمیلِ رنج و مشقاتی ناشی از تحت فشار، ارعاب و ترور قرار گرفتنِ جامعه هزاره در افغانستان پرداخته و شاهدِ علنی و آشکار از این وضعیتِ بغرنج نیز وقوع انفجار مرگبار روز گذشته در مرکز آموزشی کاج در منطقه هزاره و شیعه نشینِ دشت برچی، از مربوطات حوزه سیزدهم شهر کابل در تاریخ ۸ مهر ماه ۱۴۰۱ (۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲) است. جریانی که روالی همیشگی و خشونت آمیز از نسل کشیِ تعمدی، هدفمند و سیستماتیک هزاره ها را تداعی می کند. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.
با نگاهی اجمالی به گذشته، می توان روندی از تحمیل خشونت بر جامعه هزاره را به خوبی یادآور شد. چنانچه در تاریخ ۱۰ سپتامبرِ ۲۰۲۲، شاهد دو انفجاری مهیب در منطقۀ هزاره نشین دشت برچی بودیم. بنابر گزارش ها، نخستین انفجار در ساعت ۴۵ :۶ صبح و در مقابل بازاری پرتردد و شلوغ (مارکت بهار سراب) و متعاقبا انفجاری دیگر در ایستگاه اتوبوسِ پل خشک رخ داد. وزارت داخله طالبان اعلام کرد که انفجارهای مذکور به دلیلِ جاسازیِ بمب های چسبنده روی دوچرخه ها بوده و سه غیر نظامی نیز مجروح شدند.
اما پیش از این ماجرا، شاهد بودیم که در تاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲، طالبان شش هزاره را در «حمله ای تعمدی به گروه اقلیت قومی» در ولسوالی لعل و سرجنگل از ولایت غور کشتند. طبق گزارش تحقیقی عفو بین الملل در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲:
“نیروهای طالبان با شلیک تفنگ و راکت به خانۀ مُرادی، دختر ۲۲ سالۀ وی، تاج گل مرادی که پزشکی خوانده و خدمات درمانی نیز ارائه می کرد را کشتند. همچنین در این حمله، مرادی، و دو فرزند دیگرش، یعنی یک پسر و دختر ۱۲ سالۀ وی نیز زخمی شدند. این دخترِ کوچکترِ وی نیز به دلیل جراحاتِ شدیدِ معده، روز بعد جان باخت. در این جریان، پای چپ مرادی نیز مصدوم شد. با این حال، طالبان پس از آن مرادی را به بیرون از خانه کشانده و به ضرب گلوله کشتند. تحلیل و بررسی های متعاقب برروی تصاویرِ مرتبط با جسد مرادی، آسیب های وارد شده بر جلوی پیراهن وی را نشان می دهد که این خود حاکی از زخم های احتمالی روی قفسه سینه و جراحت بر پیشانی او بود … سه مرد دیگر که در خانه مرادی اقامت داشتند نیز، بازداشت و به صورت فراقانونی اعدام شدند.“
متعاقبا طبق گزارش ارائه شده در ۱۷ آگوست ۲۰۲۲، طالبان یکی از رهبران پیشین خود به نام مولوی مهدی مجاهد که به عنوان نخستین فرمانده این گروه از جامعۀ اقلیت شیعه هزاره شناخته می شد را کشتند. او در موقعیت مکانیِ افشا نشده و نامعلومی در ولایت هرات، نزدیک به مرز ایران کشته شد.
همچنین پیشتر و در راستای آزار و اذیت معطوف بر هزاره ها می توان به انفجار بمبی در ۲۸ آپریل ۲۰۲۲ در یک مینی بوس حامل مسافران هزاره در مزار شریف اشاره کرد که ۹ کشته و ۱۳ زخمی بر جای گذاشت.
یا در ۲۷ آوریل ۲۰۲۲ افرادی ناشناس پنج مرد هزاره را در مسیر رفتن به معدن زغال سنگِ ولسوالیِ دره صوف در ولایت سمنگان کشتند.
از دیگر سو می توان اشاره کرد که در تاریخ ۱۹ آپریل ۲۰۲۲، سری انفجارهای بمبگذاری شده در لیسه (دبیرستان) «عبدالرحیم شهید» و نزدیک به مرکز آموزشی «ممتاز»، که هر دو در محله عمدتا هزاره و شیعه نشین دشت برچی در غرب کابل واقع شده اند، شش کشته و دست کم ۱۱ زخمی برجای گذاشته اند. دولت اسلامی ولایت خراسان مسئولیت این حمله را برعهده گرفت.
همچنین در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۲، انفجار بمبی در یک مینی بوس دست کم جان هفت نفر را در منطقه ای گرفت که اقلیت هزاره در شهر هرات غرب افغانستان سکونت داشتند. طبق گزارشی ارائه شده به تاریخِ ۳۰ اوت ۲۰۲۱، چهارده تن از مردم متعلق به جامعۀ هزاره در ولسوالی خدیر ولایت دایکندی به ضرب گلوله طالبان کشته شدند. در میان کشته شدگان ۱۲ سربازی که بنابر گزارش ها تسلیم گشته، و دو غیرنظامی نیز، بودند.
پیش از آن نیز در روزهای ۴ تا ۵ ژوئیه ۲۰۲۱، طالبان ۹ مرد از مردم هزاره را در قریه مندرخت ولسوالی مالستان (یک ولسوالی هزاره نشین) در ولایت غزنی شکنجه کرده، به قتل رسانده و خانه های آنان را نیز غارت کردند.
کلِ این جریان و حوادث، بخشی از عملیاتِ سازماندهی شده ذیل تفتیش و کشتارِ “خانه به خانه” توسط طالبان بود. براساس گزارش هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) که در نیمه سال ۲۰۲۱ و در مورد حفاظت از غیرنظامیان در درگیری های مسلحانه به روزرسانی گردیده؛ اشاره شده است که این جریان:
“تجدید روالی از حملاتِ تعمدی با انگیزه های فرقه ای علیه اقلیت مذهبی مسلمان شیعه است، که اکثر آنها نیز به اقلیت قومی هزاره تعلق داشته و تقریبا مدعیِ تمامیِ آنها گروه داعش ولایت خراسان بوده است. این حملات در برگیرندۀ رشته حملاتی غیرانتحاری با بمب های دست ساز و تیراندازی بوده است؛ از جمله حداقل هشت بمب دست ساز تنها در ماه می تا ژوئن، که عمدتا اتوبوس ها یا وسایط نقلیه مشابهی حامل اعضای جامعه هزاره را هدف قرار دادند. در مجموع، یوناما از تمامی تاکتیک های به کار گرفته شده بین ۱ ژانویه تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱، تعدادِ ۲۰ رویداد را که شیعیان/هزاره‌ها را هدف قرار داده بود، ثبت و مستند ساخته که منجر به تلفات ۵۰۰ غیرنظامی (۱۴۳ کشته و ۳۵۷ زخمی) شده اند.”
اما باید اشاره کرد که فجیع ترین حمله در این برهه زمانی از تاریخ ۸ ماه می ۲۰۲۱، انفجارهای مدرسه دخترانه سیدالشهدا در محله دشت برچی کابل بود که دست کم ۶۸ نفر کشته و بیش از ۱۶۵ نفر زخمی شدند. اکثر قربانیان دخترانی بودند که به مدرسه می رفتند. باید گفت این حمله عملا و آشکارا جامعه هزارۀ افغانستان را که در محله دشت برچی زندگی می کنند، هدف قرار داد.
در همین راستا می توان متذکر شد که هزاره ها ۱۰ تا ۲۰ درصد از جمعیت ملی افغانستان را تشکیل می دهند؛ جایی که زادگاه سنتی آنها در منطقه مرکزی هزاره جات است. هزاره ها طی نخستین دوره از حکومت طالبان در دهه ۱۹۹۰ با کشتار، قتل عام، ظلم، تخریب میراث فرهنگی و از بین بردن هویت خود مواجه بودند. اما شیوه ها و انحای مختلف از حمله و کشتار، فراتر از تحمیلِ آسیب های آنی و مقطعی بر روی این قشر از جامعه، تلفات بلند مدتِ وحشتناکی نیز بر بازماندگان و خانواده های قربانیان وارد ساخته، همچنین آنها را از داشتن نان آوران خود محروم ساخته، اغلب باعث تحمیل مصائب درمانی/پزشکی شدید گردیده، و نهایتا دسترسی هزاره ها به نیازهای روزمرۀ زندگیشان را محدود ساخته است. لازم به ذکر است از دست دادن یکی از اعضای مرد خانواده خصوصا برای زنان غالبا هزینه های اجتماعی و اقتصادی وحشتناکی به همراه دارد، به ویژه برای زنان جوانی که به طور ناگهانی در کشوری تحت حکومت طالبان بیوه می شوند.
در کل باید گفت هزاره ها ؛ از یک سو به دلیلِ تفاوت قومی هزاره ها با اکثریتِ غالبِ قبایل پشتون، و از سوی دیگر به این دلیل که هزاره ها مذهبِ شیعی از اسلام را در کشوری با اکثریتِ جمعیتِ سنی دنبال می کنند؛ به گونه ای مضاعف تحت آزار و اذیت هستند. جامعۀ هزاره سومین گروه قومی بزرگ کشور افغانستان است. خصایص متمایز هزاره ها، آنها را قربانی یا طعمه ای آسان برای گروه های تندرو سنی همچون طالبان و دولت اسلامی ولایت خراسان ساخته است؛ گروه هایی که هزاره ها را به عنوان “مرتد” یا “کافر” تلقی می کنند. پس از سرنگونیِ نخستین رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱، هزاره ها همچنان تحت خشونت هدفمندِ این گروه قرار داشتند. همچنین از سال ۲۰۱۵، ظهور داعش ولایت خراسان نیز موجی مرگبار از حملات مهلک با عاملینی انتحاری را آغاز کرد که مدارس، مساجد، و حتی بیمارستان های مناطق هزاره نشین را هدف قرار داد.
در همین راستا، ریچارد بنت در گزارش خود به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل برای افغانستان در تاریخ ۹ سپتامبر ۲۰۲۲ اشاره داشت که:
“هزاره ها در معرض انواع مختلفی از تبعیض قرار دارند که بر طیف گسترده ای از حقوق مرتبط با حقوق بشر از جمله حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر می گذارد. طالبان پشتون ها را به سمت های ارشد در ساختارهای دولتی از ولایات تحت تسلط هزاره ها منصوب کرده، هزاره ها را بدون اخطار قبلی به زور از خانه هایشان بیرون ساخته، و مالیات هایی شرعی را برخلاف اصول شیعه وضع کرده اند. همچنین گزارش هایی از دستگیری های خودسرانه، شکنجه و بدرفتاری های دیگری چون اعدام های بدون محاکمه (دادگاه های صحرایی) و ناپدید شدن های قهری وجود دارد. علاوه بر این، افزایش سخنانی آتش افروز و تحریک آمیز، هم در فضای مجازی و هم در برخی از مساجد در نماز جمعه، از جمله دعوت به کشتن هزاره ها گزارش شده است…“
بدین ترتیب باید گفت جدای از خشونت و حملات وحشیانه، جامعه هزاره با مشکلاتی چون اخراج اجباری و غصب زمین نیز مواجه است. مقامات طالبان ساکنان چندین ولایت در سراسر افغانستان را به اجبار آواره و بی جا ساخته اند که این امر تا حدی در جهتِ توزیع مجدد زمین بین حامیان خودشان بوده است. چنانچه در اوایل اکتبر ۲۰۲۱، طالبان و شبه نظامیان وابسته، صدها خانواده هزاره را از ولایت جنوبی هلمند و ولایت شمالیِ بلخ بیرون کردند و این جریان به دنبال اخراج قبلی از ولایات دایکندی، ارزگان و قندهار بود.
بدین ترتیب باید گفت از زمان به قدرت رسیدن مجدد طالبان در اوت ۲۰۲۱، آنها به بسیاری از هزاره ها و سایر ساکنان این پنج ولایت اعلام کرده اند که خانه ها و مزارع خود را ترک کنند که در بسیاری از موارد، این اقدام تنها با چند روز اطلاع رسانی، و بدون هیچ فرصتی برای ارائه مطالبات و دعاویِ قانونی خود نسب به زمین هایشان بوده است. طبق گزارش ها، بزرگ ترین بی جاشدگی ها در ۱۵ روستا در ولایات دایکندی و ارزگان صورت گرفته و طالبان حداقل ۲۸۰۰ شهروند هزاره را در سپتامبر ۲۰۲۱ از آنجا بیرون کردند.
سعید خوستی، سخنگوی وقت وزارت داخله طالبان در بیانی ظاهرسازی شده در اکتبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که رژیم طالبان امنیت اقلیت های مذهبی را تضمین می کند: «ما به عنوان یک دولت مسئول، عهده دارِ حفاظت از تمامی شهروندان افغانستان به ویژه اقلیت های مذهبی کشور هستیم.» اما واقعیت این است که جوامع اقلیت افغانستان، خصوصا هزاره ها، هم توسط طالبان و هم توسط داعش ولایت خراسان سرکوب می شوند و بدون هیچ پناه، راه چاره یا امنیتی در مواجهه با این وحشت و ترورِ مضاعف و دوچندان قرار دارند. نهایتا باید گفت علی رغم دعاوی طالبان در مجامع بین المللی، شواهد فزاینده و فراوانی وجود دارد مبنی بر آنکه طالبانِ امروزی به لحاظ باور و اعتقادات، سیاست ها و اقداماتشان، تفاوت چندانی با رژیم سابق و به واقع واپس گرایِ خود طی سال های ۱۹۹۶-۲۰۰۱ ندارند.