منع حضور در دفاتر سازمان ملل متحد: نسخه جدید طالبان در مسیر نامرئی شدن زنان افغانستان

۲۱ فروردین(حمل)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۴/۱۰

افغنستان تحت تسلط طالبان اکنون به گورستانی برای زنان این کشور تبدیل شده به طوری که از آگوست ۲۰۲۱ تاکنون شاهد اعمال قوانین بسیار سختگیرانه علیه این گروه از سوی امارت اسلامی بوده ایم. در تازه ترین مورد و در ادامه سیاست های قبلی طالبان از دستور  منع حضور زنان در دفتر سازمان ملل متحد خبر داده است.  این درحالی است که روند تصاعدی قوانین سختگیرانه علیه زنان که تبدیل به فرآیندی رسمی و قانونی شده منجر به تشدید و عمیق تر شدن بحران های انسانی و آسیب پذیری فزاینده نه تنها زنان بلکه دیگر گروه های موجود در این کشور شده است. چنانچه که  صندوق کودکان سازمان ملل در رابطه با تصمیم جدید طالبان گفت که این تصمیم به قیمت زندگی کودکان افغانستان تمام می شود. به گفته یونیسف فعالیت کارمندان زن، فاجعه انسانی در داخل افغانستان تشدید می شود و کودکان بیشتری جان خود را از دست می دهند.همچنین مقام های بلندپایه سازمان ملل متحد  مانند دبیرکل و معاونان او در روز چهارشنبه ۵ آوریل در بیانیه ای به این تصمیم طالبان اعتراض و اعلام کردند تا هنگامی که جواب طالبان به چرایی این تصمیم مشخص و واضح نشود، کارمندان محلی مرد نیز در دفاتر سازمان ملل متحد در افغانستان کار نخواهند کرد. گوترش در این بیانیه، این تصمیم را نقض حقوق اساسی بشر عنوان کرد و همچنین مطرح کرد که این دستور تعهدات افغانستان به رعایت قوانین بین المللی حقوق بشر و اصل فقدان تبعیض را که یک اصل اساسی منشور ملل متحد است، نقض می کند. او گفت که اجرای این تصمیم  به ملیون ها انسانی که در افغانستان به این کمک نیاز دارند، آسیب خواهد رساند. از طرف دیگر، شش سازمان خیریه بین بین المللی هشدار دادند که ممنوعیت کار زنان در موسسات بین المللی ازجمله سازمان ملل متحد منجر به خطرآفرینی برای انسان هایی که نیازمند کمک هستند، خواهد شد. شورای پناهندگان دانمارک، سازمان محافظت از کودکان، هیات پناهندگان نروژ، ازجمله سازمان هایی هستند که با رویکردی تهدیدآمیز بیان کردند که این اقدامات کمک های نجات بخش را از مردم می گیرد.هیدر بار نیز در واکنش به این موضوع گفت که «  در طول تاسیس سازمان ملل متحد، هیچ رژیمی هرگز تلاش نکرد تا زنان را از کارکردن در سازمان منع کند آن هم فقط به دلیل زن بودنش. این تصمیم بیانگر تجاوز به زنان، اصول بنیادین سازمان ملل و قوانین بین المللی است». این قوانین جدید باعث شده که سازمان های بشردوستانه بسیاری از فعالیت های خود را در افغانستان به حالت تعلیق درآورد. زیرا ادامه کار کردن تحت قوانین سختگیرانه طالبان به معنای این هست که کسانی که بیشتر در معرض خطر هستند، برخلاف اصول اساسی بشردوستانه بی طرفی، انسانیت و استقلال سودی نخواهند برد.

 در این میان باید گفت که در سال ۲۰۲۳ افغانستان به عنوان تنها کشوری است که دختران و زنان در آن به آموزش، کار و آزادی های رفت و آمد دسترسی ندارند. علی رغم هزینه های شدید اقتصادی حفظ این محدودیت ها-نه تنها برای زنان و دختران بلکه برای کل جمعیت-طالبان در حفظ این ممنوعیت ها پافشاری کرده اند. و همانطور که آمد نه تنها در بخش کار بلکه زنان از تمامی ابعاد زندگی اجتماعی حذف و به شبح هایی تبدیل شده است. حق سلب آموزش نیز از دیگر مواردی است که زنان افغان از آن محروم شده اند این در حالی است که  اعلامیه جهانی حقوق بشر تایید می کند که آموزش یک حق اساسی بشر برای همه است. اما پس از بازگشت طالبان، حضور همه دختران افغان بالای ۱۲ سال به مدرسه به حالت تعلیق درآمده و ۱٫۱ میلیون دختر و زن جوان به آموزش رسمی دسترسی ندارند.  همچنین، درحال حاضر ۸۰ درصد دختران که در سن مدرسه هستند از ورود به مدرسه بازمانده اند و نزدیک به ۳۰ درصد از دختران در افغانستان هرگز وارد آموزش ابتدایی نشده اند. این در شرایطی است که رفته رفته اوضاع در افغانستان به مراتب بدتر نیز شده و وضعیت فعلی نشان از ازبین رفتن دستاوردهای دو دهه می دهد. براساس گزارش یونسکو، بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ افغانستان شاهد افزایش ده برابری در ثبت نام مدارس در تمام سطوح آزمایشی بوده است. از حدود یک میلیون دانش آموز در سال ۲۰۰۱ به حدود ۱۰ میلیون دانش آموز در سال ۲۰۱۸ رسید. تعداد دختران در مدارس ابتدایی از تقریباً صفر در سال ۲۰۰۱ به ۲٫۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده اند. تا اوت ۲۰۲۱ از هر ۱۰ دانش آموز در مقطع ابتدایی، چهار نفر دختر بودند. حضور زنان در آموزش عالی نیز تقریبا ۲۰ برابر شده بود. به طوری که از ۵۰۰۰ دانشجوی دختر در سال ۲۰۰۱ به بیش از ۱۰۰۰۰۰نفر در سال ۲۰۲۱ رسیده بودند. نرخ باسوادی برای زنان در طول این دوره دو برابر شده است. به طوری که از ۱۷ درصد زنانی که در سال ۲۰۲۱ قادر به خواندن و نوشتن بودند به ۳۰ درصد رسیده بود(Maryam,2023).

همچنین در بخش کار و فعالیت در  حوزه های سیاسی و اجتماعی نیز باید گفت که در سال ۲۰۲۱، زنان ۲۷ درصد از کرسی مجلس نمایندگان افغانستان را در اختیار داشتند، در مناصب دولتی کار می کردند و در دانشگاه تحصیل می کردند. علاوه بر این در سایر حوزه ها همچون بهداشت نیز وضعیت تغییر کرده بود. به طوری که نرخ مرگ و میر مادران از ۱۶۰۰ زن در هر ۱۰۰۰۰۰ تولد در سال ۲۰۰۲ به ۶۸۳ زن در سال ۲۰۱۷ کاهش یافت اما اکنون زنان به مهره های نامرئی در زندگی اجتماعی افغانستان تبدیل شده اند. همچنین، همانطور که بدیهی است این اقدامات تاثیرات جبران ناپذیری بر وضعیت وخیم اقتصادی این سال های افغانستان وارد می کند. به گفته سازمان ملل متحد، درآمد از دست رفته ناشی از محروم کردن زنان از کار می تواند تا ۵ درصد تولید ناخالص داخلی یا حدود ۱ میلیارد دلار برای افغانستان هزینه داشته باشد و این کشور را عمیق تر در فقر فروببرد، ناامنی غذایی را تشدید و ثبات را تهدید کند. اوچا و یا همان دفتر هماهنگ کننده کمک های بشری سازمان ملل در افغانستان نیز با نشر گزارشی آورده است که اقتصاد رو به وخامت افغانستان باعث کاهش شدید درآمد خانواده ها، بالارفتن سطح بدهی ها و بیکاری شده است. به طوری که ۸۰ درصد از خانواده های افغانستان کاهش درآمد را تجربه می کنند. به گزارش این نهاد منع کار زنان در موسسه ها تاثیر مستقیم بر ارائه کمک ها به زنان به ویژه زنانی که سرپرست خانواده های خود هستند، داشته است. چراکه کمک رسان های مرد نمی توانند جایگزین زنان در ارائه کمک رسانی شوند.

در همین رابطه، شورای پناهندگان نروژ نیز در گزارش تازه خود آورده  که تحریم های بین المللی ضد افغانستان بر زندگی میلیون ها نفر در این کشور تاثیر گذاشته است. این سازمان همچنین کفته که کمک های بشردوستانه به تنهایی نمی تواند پاسخگوی نیازهای میلیون ها افغانی باشد که شغل های خود را از دست داده و قرض های زیادی دارند و یا هم اموال خود را فروخته اند. براساس آمار در این گزارش اکنون بیش از ۲۸ میلیون نفر در افغانستان برای زنده ماندن به کمک های بشردوستانه نیاز دارند که دو سوم جمعیت افغانستان است.

گروه بین المللی بحران نیز در گزارش اخیر خود در تاریخ ۲۴ فوریه درمورد پیامدهای محدودیت هایی که طالبان علیه زنان وضع کرده و کاهش کمک های بشردوستانه هشدار داد. در این گزارش گرام اسمیت کارشناس ارشد این سازمان در افغانستان گفته است که «اهداکنندگان کمک های بشردوستانه از افغانستان روگردان می شوند. زیر از محدودیت های طالبان بر آزادی های اساسی زنان منزجر شده اند. قطع کمک ها برای ارسال پیام به طالبان درباره حقوق زنان، وضعیت را برای همه افغان ها بدتر می کند. او معتقد است که مناسب ترین روش به این زن ستیزی طالبان، یافتن راه هایی برای کاهش آسیب های وارد شده به زنان و سایر گروه های آسیب پذیر است. طالبان در هفته های ابتدایی حضور در سلطه بر افغانستان، ابتدا دختران را از حضور در کلاس هفتم تا دوازدهم در مدارس محروم کردند و بعدتر محدودیت هایی را در زمینه کار و اشتغال علیه زنان وضع کردند. در آخرین مورد، با صدور دو فرمان، تحصیل زنان در دانشگاه ها و اشتغال آنان در سازمان های داخلی و خارجی غیردولتی را منع کردند. در مقابل، شماری از سازمان های بین المللی در واکنش به این اقدام های طالبان، فعالیت بشردوستانه خود را به صورت موقت در افغانستان متوقف کردند و هشدار دادند که تا زمان بازگشت کارکنان زن به محل کار، فعالیت نمی کنند. همچنین، پس از صدور این فرمان ها آمنه محمد و مارتین گریفیث معاونان دبیرکل سازمان ملل متحد در سفرهای جداگانه به افغانستان رفتند و با رهبران طالبان در خصوص لغو این فرمان ها صحبت کردند اما نتیجه آن چیزی جز درخواست کرسی افغانستان در سازمان ملل به نماینده این گروه و عدم لغو این فرمان ها نبود(crisisgroup,2023).

بنابراین، به مانند دهه نخست حکومت داری خود در تلاش برای حذف زنان از زندگی عمومی و جامعه هستند که تاکنون هم موفقیت آمیز عمل کرده اند. طالبان این ممنوعیت ها را در حالی اتخاذ می کنند که معتقدند کارمندان زن با بی حجابی قوانین نحوه لباس پوشش لباس را زیر پا گذاشته اند. اما نکته حائز اهمیت این است که در بسیاری از موارد تعلیقی در بیانیه های طالبان ابهام وجود دارد. نخست آنکه آیا ممنوعیت هایی مانند منع حضور زنان در سازمان های بین المللی فقط شامل زنان افغان می شود؟ دوم آنکه به نظر می رسد که در وزارتخانه های مختلف طالبان نیز عدم شفافیت وجود دارد، زیر وزرات اقتصاد اعلام کرده بود که مجوز کار هر آژانسی را که نقض سیاست جدید(منع حضور زنان در سازمان های بین المللی) باشد، لغو خواهد کرد اما وزارت بهداشت به سازمان ملل اعلام کرد که زنان می توانند در خدمات مرتبط با بهداشت به کار خود ادامه دهند.

اما نکته دیگر مهم در خصوص حذف زنان از اجتماع توسط طالبان را باید به اختلافات درون گروهی نزاع بر سر قدرت نسبت داد. گزارش های مختلفی از وجود اختلافات عمیق در میان طالبان بر سر رهبری و موارد دیگری ازجمله نحوه فعالیت زنان در اجتماع وجود دارد که به نظر می رسد رهبری فعلی طالبان برای حفظ قدرت خود و نشان دادن آن اعمال قوانین سختگیرانه بر زنان را از ابزارهای مهم و کارآمد می داند که طبیعتا در میانه این نزاع قدرت به مانند همیشه این زنان افغان هستند که قربانیان آن هستند.

 در همین رابطه به گزارش گروه بین المللی بحران نیز هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان،  به دلیل اعتقاد شخصی بر وضع محدودیت ها علیه زنان پافشاری می کند و می خواهد اقتدارش را به گروه طالبان و مردم افغانستان نشان دهد.  به طوری که پس از بی نتیجه ماندن واکنش ها به اقدام های اخیر طالبان علیه زنان، خبرهایی از بروز اختلافات عمیق میان رهبران این گروه منتشر شده است. سراج الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله طالبان، در یک سخنرانی در ولایت خوست، بدون نام بردن از ملا هبت الله، از انحصار قدرت انتقاد کرد و گفت نباید کسی دیدگاهش را بر دیگران تحمیل کند. به گفته گروه بین المللی بحران باوجود واکنش های فراوان از سراسر جهان به محدودیت های وضع شده علیه زنان در افغانستان، موضع رهبری طالبان در کوتاه مدت تغییر نخواهد کرد(crisisgroup,2023).

در نهایت، باید گفت که با توجه به روند تصاعدی و حتی قانونی اعمال قوانین سخت در مورد زنان و ناکارآمد بودن تحریم ها و یا تعلیق های بین المللی و یا هم عدم شناسایی بین المللی به نظر می رسد که در حالی غرب به طالبان در این موضوع باخته که این گروه با دست هایی باز و بدون کمترین مانع به فعالیت خود ادامه می دهند. این روند نشان می دهد که جامعه جهانی در برابر سیاست های طالبان  خلع سلاح شده . به طوری که ابزارهای مقابله با آن ضعیف و یا هم دشوار است. طبیعی است که در چنین شرایطی زنان و گروه های آسیب پذیر بیشترین ضرر را تجربه و داستان تلخ زنان افغانستان همچنان در برابر چشم های ساکت جهان تکرار خواهد شد. در این میان شاید گزینه تعامل بیشتر با طالبان و باز گشت به بحث شناسایی این گروه به عنوان راه حلی برای تحت تاثیر قرار دادن طالبان دوباره تقویت شود اما پرسش این هست که آیا برای طالبانی که اقدامات تنبیهی پاسخ نداد، گزینه های تشویقی کارساز خواهد بود؟

منابع

Crisisgroup(2023), “Taliban Restrictions on Women’s Rights Deepen Afghanistan’s Crisis” https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/afghanistan/329-taliban-restrictions-womens-rights-deepen-afghanistans-crisis

Maryam(2023), “On International Women’s Day, Don’t Forget Afghanistan’s Women and Girls”, https://thediplomat.com/2023/03/on-international-womens-day-dont-forget-afghanistans-women-and-girls/