در میانه تضمین های طالبان برای امنیت ، افغانستان همچنان قربانی می دهد

۱۱تیر(سرطان)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۷/۲

بیشتر از دو سال از بازگشت طالبان به قدرت می گذرد. قدرت گیری گروهی که تا پیش از این و در بیست سال گذشته مسئولیت بیشتر حملات انتحاری در افغانستان به عنوان یکی از طرف های اصلی جنگ متوجه آنها بود. این در حالی است که این گروه مدعی شده اند که از زمان احیای مجدد امارت اسلامی در آگوست ۲۰۲۱ امنیت در افغانستان تامین شده است. ادعایی که به نظر می رسد مبتنی بر واقعیت باشد اما قطعاً حملات انتحاری و تلفات ناشی از آن  به صفر نرسیده است و افغانستان همچنان قربانی می دهد و شهروندان افغانستان همواره قربانیان ردیف اول این کشور هستند. چنانچه که اخیراً دفتر نمایندگی سازمان ملل در افغانستان در گزارشی از افزایش چشمگیر حملات هدفمند و ناشی از مواد منفجره علیه غیرنظامیان حکایت کرده است. در این گزارش آمده که از آغاز روی کار آمدن طالبان، ۳ هزار و ۷۷۴ غیرنظامی بر اثر این رویدادها کشته و زخمی شده اند.در پی حملات انتحاری، هزار و ۹۵ نفر کشته و دو هزار ۶۷۹ نفر زخمی شده اند. همچنین، براساس این گزارش سه چهام تلفات غیرنظامیان برخاسته از حملات بدون تفکیک مواد انفجاری تعبیه شده بود.

بر اساس این گزارش هرچند از زمانی که طالبان دوباره برگشته اند تلفات غیرنظامیان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است اما از ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ تا ۳۰ می ۲۰۲۳، ۱۰۹۵ نفر دیگر زخمی شده اند. براساس این گزارش، کاهش قابل توجهی در تلفات غیرنظامیان به دلیل حملات انتحاری وجود نداشته که خود می توان بیانگر این مسئله باشد که  تعداد زیادی از غیرنظامیان در تعداد کمی از حملات انتحاری کشته شدند. یوناما همچنین می گوید که سه چهارم این تلفات غیرنظامیان یعنی ۷۰۱ کشته به دلیل حملات بی رویه بمب های دست ساز در مناطق پرجمعت ازجمله عبادتگاه ها، مدارس و بازارها بوده است. همچنین، در این مدت ۹۲ زن و ۲۸۷ کودک کشته شدند. تعداد تلفات غیرنظامیان بر اثر مهمات منفجر نشده ۶۳۹ نفر و تلفات غیرنظامیان کشتارهای هدفمند ۱۴۸ نفر بوده است که در این میان بیشتر تلفات غیرنظامیان ناشی از بمب های دست ساز بوده که توسط داعش انجام شده است. این گزارش مقایسه می کند که براساس اطلاعات مستند آنها، در سال ۲۰۱۸ در ۵۰ حمله انتحاری در افغانستان، ۷۶۳ نفر کشته شدند. گروه داعش مسئولیت ۲۷ حمله را برعهده گرفت، طالبان مسئولیت ۱۷ حمله را برعهده گرفت اما تعداد حملات در سال ۲۰۱۹، ۳۱ حمله بود. در سال ۲۰۲۰، ۸ حمله انتحاری در افغانستان به وقوع پیوست که در آن ۲۰۵ نفر کشته شدند و داعش مسئولیت ۴ حمله را برعهده گرفت.  از ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ تا پایان ماه می ۲۰۲۳، ۶۳ نفر از مقامات طالبان بر اثر این حملات کشته شدند که مسئولین دو سوم آن با داعش بوده است. اما به گفته یوناما این تلفات غیرنظامیان در حالی رخ داده که افغانستان در یک بحران مالی و اقتصادی قرار دارد.  به گفته یوناما با وجود حوادث خشونت آمیز، مرگ و میر حملات همچنان افزایش یافته است. در این گزارش آمده است که ارقام یوناما نه تنها آسیب مداوم غیرنظامیان ناشی از چنین حملاتی را نشان می دهد بلکه افزایش مرگبار حملات انتحاری را از ۱۵ اوت ۲۰۲۱ نشان می دهد و تعداد کمتری از حملات باعث تلفات غیرنظامیان بیشتر شده است. براساس گزارش یوناما، بیش از ۱۷۰۰ تلفات به شمول جراحات ناشی از حملات انفجاری که داعش مسئولیت آنها را برعهده گرفت، نشبت داده شد. اما طالبان می گوید که بر تامین امنیت در کشور متمرکز بوده و در ماه های اخیر چندین حمله را علیه هسته های داعش انجام داده است. در واکنش به گزارش سازمان ملل، وزارت امور خارجه تحت کنترل طالبان اعلام کرد که افغانستان برای چندین دهه در طول جنگ با چالش های امنیتی رو برو بوده است، قبل از اینکه دولت این کشور موسوم به امارت اسلامی افغانستان قدرت را در دست بگیرد و وضعیت بهبود یابد. در این بیانیه آمده است که « نیروهای امنیتی امارت اسلامی خود را ملزم به تامین امنیت شهروندان و اقدام به موقع برای زا بین بردن پناهگاه های امن تروریست ها می دانند». این حملات در بحبوحه یک بحران مالی و اقتصادی در سراسر کشور انجام شد.

تلفات غیرنظامیان در سراسر افغانستان در چند سال گذشته همچنان بالا بوده است. سازمان ملل در سال ۲۰۱۸ رکورد ۱۰۹۹۳ تلفات غیرنظامی را ثبت کرد. اگرچه در سال ۲۰۱۹ شاهد کاهش جزئی بودیم، اما تلفات و جراحات غیرنظامیان برای ششمسن سال متوالی از ده هزار تلفات گذشت و مجموع تلفات غیرنظامی مستند سازمان ملل از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰ را به پیش از صدهزار رساند. علی رغم کاهش جزئی دیگر در آن سال، نیمه اول سال ۲۰۲۱ با افزایش تهاجم نظامی خود در بحبوحه خروج نیروهای بین المللی توسط طالبان، شاهد رکود بالای تلفات غیرنظامیان بودیم. علاوه بر تهاجم طالبان، افغانستان با تهدیدی از سوی  دولت اسلامی در خراسان(داعش) که همچنین حضور خود را به چندین استان شرقی گسترش داده، فعالیت خود را در کابل افزایش داده و غیرنظامیان را با حملات انتحاری هدف قرار داده است، مواجه است.

از طرف دیگر، در رده بندی تازه موسسه اقتصاد و صلح در سال ۲۰۲۳ افغانستان در بین ۱۶۳ کشور جهان در ردیف ناآرام ترین کشور جهان قرار دارد. این رده بندی که بر اساس ۲۳ شاخص صورت گرفته مانند تعداد قربانیان، میزان تلفات، بی ثباتی سیاسی، حوادث تروریستی و میزان زندانیان صورت گرفته، افغانستان را در وضعیت بدی توصیف کرده است.

از زمان تسلط طالبان داعش به عنوان یکی از گروه های تروریستی قدرتمند در افغانستان ظاهر شده است. حملات مکرر این گروه یک چالش مستقیم برای اقتدار و قدرت طالبان شناساییی شده است. به طوری که در میان تضمین های طالبان در جهت تامین امنیت کشور، حداقل ۱۶ حمله انجام شده توسط داعش بین آگوست ۲۰۲۱ تا سپتامبر ۲۰۲۲ علیه جامعه شیعه هزاره در مساجد، مدارس و حمله به یک عبادتگاه اهل هنود انجام شده است. حملاتی مانند حمله به سفارت روسیه (سپتامبر۲۰۲۲)،پاکستان (دسامبر ۲۰۲۲) و هتلی که دیپلمات ها و تجاران چینی را در خود جای داده بود تشکیلات امنیتی طالبان را به تمسخر گرفته که هدف آن تامین امنیت تعداد انگشت شماری از کشورهایی است که هنوز سفارت خانه هایشان در کابل فعال هستند. همچنین، کشتن سربازان و مقامات طالبان و انجام حملاتی در مجاورت دفتر طالبان (همچنین حملاتی در شمال افغانستان علیه رهبران طالبان) توهین مستقیمی به نظام امارت اسلامی می تواند تلقی شود و نشان دهنده این پیام است که در بلندمدت، داعش می تواند تهدیدی وجودی برای طالبان باشد. این درحالی است که از آگوست ۲۰۲۱ واکنش طالبان از انکار حضور نیروهای داعش در خاک افغانستان تا ضعیف و بی اهمیت دانستن آنها متفاوت بوده است. طالبان از دریافت هرکمک خارجی برای مبارزه با داعش خودداری کرده و تاکید می کند که به تنهایی قادر به انجام این کار نیست. براساس ارزیابی های بین المللی، تعداد نیروهای داعش از ۳۰۰۰ به ۶۰۰۰ در حدود ۱۸ ماه پس از ماه آگوست سال ۲۰۲۱ تقریباً دو برابر شده است. در نوامبر ۲۰۲۱، نماینده سازمان ملل متحد در افغانستان حضور این گروه را در تمام ۳۴ ولایت افغانستان تایید کرد. بدیهی است که حملات مکرر جنگجویان طالبان که منجر به کشته شدن اعضای داعش می شود، کمک زیادی به سرکوب پتانسیل این گروه  نکرده است. اما شکست طالبان در مهار خشونت داعش را می توان به طور کلی به عنوان شکست یک گروه شورشی پیشین توصیف کرد. با این حال، در سطحی دیگر، فقدان ظرفیت می تواند به دلیل پیوندهایی باشد که یک جناح برجسته طالبان با داعش مشترک است. شبکه حقانی در گذشته پیوندهایی با داعش داشته است. به عقیده مقامات سابق استخبارات افغانستان این روابط همچنان ادامه دارد (D’Souza,2023).

از طرف دیگر، وجود سطحی از اختلافات داخلی بین رهبران بلندپایه طالبان در درازمدت ممکن است که جنگ داخلی خونینی را با خود داشته باشد که در این صورت بحران امنیت باری دیگر در سطحی گسترده دامن این کشور و شهروندان افغانستان را خواهد گرفت. چنانچه که در ۱۱ فوریه در سخنرانی در مراسم فارغ التحصیلی یک مدرسه دینی در ولایت/استان خوست، سراج الدین حقانی، وزیر امور داخله/کشور مدعی شد که « انحصار قدرت موجب بدنامی کل نظام شده است». او در سخنرانی خود از هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان نام نبرد. با این وجود، اشاره او به « منحصر شدن قدرت» امیر طالبان را هدف قرار داد که کنترل محکمی بر بخش تصمیم گیری طالبان دارد. او گفته بود که این وضعیت دیگر قابل تحمل نیست. که پس از این واکنش ها سریعاً ذبیح الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی به انتقاد از رهبران و مقامات طالبان پرداخت. به گفته او : بر اساس اخلاق اسلامی، امیر، وزیر یا مقام دولتی نباید علناً و به گونه ای مورد انتقاد قرار گیرد که به او توهین شود. اما علاوه بر حقانی در ماه می ۲۰۲۲ محمد عباس استانکزی، معین وزیر امور خارجه طالبان  نیز از رهبری این گروه به دلیل حکومت بر افغانستان به وسیله زور و بسته شدن مکاتب متوسط دخترانه انتقاد کرد. عبدالسلام حنفی معین نخست وزیر، علمای طالبان  را به دلیل توسل به ممنوعیت آموزش بدون ارائه راهی برای پیشبرد آن، محکوم کرد. این درحالی است که اگرچه اختلاف عقیده همواره در بین رهبران  طالبان وجود داشته اما این موضوع به تازگی بیشتر شده است که بی سابقه هم بوده است چراکه رهبران طالبان به ندرت اختلافات خود را در انظار عمومی بیان می کنند. تشدید شکاف می تواند بر انسجام طالبان و وضعیت افغانستان تاثیر بگذارد به ویژه اگر این شکاف ها منجر به درگیری های بین گروهی در میان طالبان شود.

درواقع، طالبان شبکه ای متشکل از چندین گروه قبیله ای، طایفه ها و جناح ها هستند، همیشه با درگیری، شکاف و رقابت همراه بوده است. یکی از جدی ترین اختلافات در این گروه بین طالبان قندهاری و شبکه حقانی بود. چنانچه که این دو برای چندین دهه مرکز قدرت رقیب بودند و شکاف میان جناح های نظامی و سیاسی طالبان و عملگرایان به همان اندازه مهم بوده است. همچنین، بین تندروهای نظامی طالبان مانند فرمانده میدانی ابراهیم صدر و رهبران دفتر سیاسی طالبان در دوحه ازجمله عبدالغنی برادر و استانکزی بر سر مسئله ترتیبات تقسیم قدرت در افغانستان و مذاکرات با دولت ایالات متحده، اختلافات عمده ای وجود داشت. اختلافات بین شبکه حقانی و میانه روهای طالبان مانند برادر و استانکزی که توافق دوحه را در مورد پناه دادن به القاعده مذاکره کردند، نیز وجود دارد.

 در این بین، موضوع جدیدتر اختلاف در مورد دریافت اعتبار برای خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان است. درحالی که برادر و استانکزی بر این باور بودند که تلاش های دیپلماتیک آنها منجر به عقب نشینی ایالات متحده شد که راه را برای بازگشت طالبان به قدرت هموار کرد، شبکه حقانی استدلال کرد که حملات انتحاری و موفقیت های نظامی آن، آمریکایی ها را مجبور به خروج از افغانستان کرد. این درگیری سپس در مناقشه آگوست تا سپتامبر ۲۰۲۱ بر سر توزیع وزارتخانه های کلیدی در دولت طالبان آغاز شد و تا جایی پیش رفت که به تیراندازی بین محافظان حقانی و برادر منجر شد. علاوه بر این، صعود بعدی حقانی به جای برادر در ساختار قدرت طالبان احتمالاً رژیم جدید را برای جامعه بین المللی کمتر قابل قبول کرده است.  اما آخرین شکاف بین حکومت طالبان مستقر در کابل و شورای دینی طالبان که ریشه در قندهار دارد، به رهبری آخندزاده است. قدرت تصمیم گیری در دست دومی متمرکز است و آخوندزاده طی سال گذشته احکامی را صادر کرده است که هدف آن اجرای دیدگاه تنگ نظرانه او از قوانین شرعی است. برای مثال، او احکامی در مورد پوشش زنان صادر کرده است. اجرای کامل مجازات اسلامی مانند شلاق، اعدام و سنگسار. آخوندزاده تسلط خود را بر قدرت مستحکم کرده است. نه تنها سیاست گذاری به طور محکم تحت کنترل  شورای مذهبی قندهار است بلکه خود شورا نیز مملو از وفاداران و حلقه های نزدیک به او است. او همچنین افراد وفادار به خود را در پست های کلیدی و مهم گماشته است. با این حال، حقانی به عنوان وزیر کشور، بخش پلیس و اطلاعات را کنترل می کند که با وفاداران خودش یکجا هستند. یکی دیگر از منتقدان آخندزاده، ملامحمد یعقوب است. وی در چشم نیروهای طالبان  از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. افزون بر این، یعقوب به عنوان وزیر دفاع، نیروهای امنیتی افغانستان را تحت کنترل دارد. حقانیريال یعقوب و دیگر رهبرانی که مخالف آخوندزاده هستند، علاوه بر مقادیر زیادی تسلیحات پیشرفته ایالات متحده، شبه نظامیان قدرتمند را تحت کنترل خود دارند. در نتیجه، این احتمال وجود دارد که شکاف کابل و قندهار به درگیری خشونت آمیزی بیانجامد. هرچند بعید است که در آینده نزدیک این اتفاق رخ دهد. با این حال، اگر در آخر درگیری ها آغاز شود، تقریباً به طور قطع آغاز مرحله خونینی از جنگ داخلی در افغانستان خواهد بود(Ramachandran,2023).

اما در بین این اختلافات گروه های رقیب به ویژه داعش از شکاف ها درون صوفوف طالبان استفاده کرده و حملات خود را در کشور گسترش خواهند داد. به طوری که  گزارش سازمان ملل می گوید، اگرچه جنگ های مسلحانه پس از تسلط طالبان به دلیل فروپاشی ارتش مورد حمایت ناتو به طور چشمگیری کاهش یافته است اما چالش های امنیتی به ویژه از جانب داعش همچنان باقی است. درواقع، طالبان که روزگاری خود برهم زننده امنیت در افغانستان بودند اکنون مسئولیت امنیت کشوری را برعهده گرفته اند که چالش های امنیتی متعددی را پشت سر گذرانده است که در این بین تلفات غیرنظامیان همواره نشان دهنده آمار تکان دهنده ای بوده است. با این حال، امارت اسلامی با بحران چندگانه ای دست و پنجه نرم می کند که بسیاری از آنها را مانند مسئله امنیت را چندان جدی نمی گیرد. به عبارت دیگر، سهل انگاری یا ظاهرسازی برای شرایط امنیتی مناسب در افغانستان نتیجه ای جز عمیق تر شدن این چالش و قدرتمند تر شدن بازیگران امنیتی افغانستان ندارد که طبیعتاً این شرایط در گام نخست جان شهروندان افغانستان را خواهد گرفت. بنابراین، امارت اسلامی با تعدیل در سیاست های خود در قبال مسائلی مانند حق آموزش و تحصیل دختران و ایجاد حکومتی فراگیر و رفع اختلافات درون گروهی  می تواند با جلب توجه جامعه جهانی چالش امینتی را حل و حتی رقبای خود را خلع سلاح کند. چراکه در غیراینصورت با افزایش تنش های درون گروهی و حتی منحصر کردن قدرت، رقبای طالبان مانند داعش به راحتی مخالفان را جذب و دست به حملات بیشتر خواهند زد.

منابع

Ramachandran,Sudha(2023), “The Haqqani-Akhundzada Rift: Could Civil War Break Out in the Taliban’s Ranks?”, https://jamestown.org/program/the-haqqani-akhundzada-rift-could-civil-war-break-out-in-the-talibans-ranks/

D’Souz, Shanthie Mariet(2023), “In Afghanistan, Taliban Face a Growing Threat in ISKP”, https://thediplomat.com/2023/03/in-afghanistan-taliban-face-a-growing-threat-in-iskp/