مستند «خانه»: روایت استمرار رنج مهاجرت پس از گذشت چهار دهه
مستند خانه
۲۰ دی(جدی)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۱/۹
نام مستند: خانه
نام کارگردان: افسانه سالاری
سال اکران:۱۳۹۹
مستند «خانه»: روایت استمرار رنج مهاجرت پس از گذشت چهار دهه
مستند بلند «خانه» ساخته افسانه سالاری، به تلاش یک جوان افغان برای بازگشت به ریشه های خود، سرزمین مادری اش و هویت مندی می پردازد که با وجود تولد در ایران همچنان خدشه دار است. این فیلم که تحسین شده چند جشنواره مستند برون مرزی است حاصل چهار سال همراهی فیلمساز با تقی و خانواده اش است که ۳۳ سال بعداز مهاجرت پدر و مادر با فرزندی ۱ ساله، همچنان درگیر مشکلات قانونی و هویتی برای کار و زندگی هستند. فیلم با شکل گرفتن قاب این خانواده ۱۵ نفری برای عکاسی آغاز می شود و در سکانس پایانی همین عکس را بر دیوار خانه می بینیم. خانه ای که به تعبیر تقی با اینکه چراغش روشن است اما پی ندارد و همین بی ریشه بودن است که اندیشه بازگشت به سرزمین مادری را در ذهن اش می پروراند.
فیلم ساز با انتخاب خانواده ای گرم و پرجمعیت که اتفاقاً دارای کسب و کار و شغل هستند و پسر جوانی که دانشجو و در آستانه فارغ التحصیلی است، دغدغه ای فراتر از رفاه و نان شب را در آنها ردیابی می کند که چیزی جز هویت، عزت مندی و عِرق به آب و خاک و وطن نیست. بازگشت تقی به کابل برای مواجه با سرزمین مادری، نقطه عطفی در روند زندگی چهار ساله او و خانواده اش است که این تصمیم با کدگذاری های متعدد ملموس و قابل درک شده است(عصر آزاد،۱۳۹۹).
افسانه سالاری متولد تهران است. کارشناسی ارشد خود را در رشته کارگردانی خلاق از دانشگاه پاریس و کارشناسی ارشد کارگردانی مستند از مدرسه فیلم سازی داکنومدز گرفته است. او در طی دوره دو ساله مستندسازی داکنومدز، در کشورهای فرانسه پرتغال، مجارستان و بلژیک فیلم های مستند و تجربی«روسری های رنگی» و «کنیز خانم» را کارگردانی کرد. سپس با انتخاب زبانی متفاوت در ساخت فیلم مستند در سال ۹۳ دو فیلم«اتاق» و «قرار ملاقات» را در خارج از ایران ساخت. مستند «دگردیسی: راهنمای درمان حساسیت پوستی» یکی از آثار متفاوت او بود که با استقبال گسترده هم مواجهه شد.سالاری یک سال بعد با فیلم«هیچکسستان» در یازدهمین جشنواره سینما حقیقت شرکت کرد. ماجرای این فیلم در یکی از مراکز خدمات کفن و دفن در شهر لیسبون پرتغال می گذرد(سینما خانه،۱۳۹۹).
کارگردان مستند که ، دلیل انتخاب این سوژه را مهاجرت خود کارگردان در سال ۲۰۱۱ به اروپا دانسته. تجربه زیسته کارگردان به عنوان مهاجر در کشورهای اروپایی باعث شده که به وضعیت مهاجران افغانی در ایران توجه کند و با خانواده شخصیت اصلی فیلم آشنا شود. حضور سه ساله او با این خانواده منجر به شناخت دقیق تر کارگدان شده است.خانم سالاری این مستند را به صورت مشاهده گر ساخته است. پیش از این منتخب فاندهای معتبری از «جشنواره ساندس»،«جشنواره بوسان» شده است.
همچنین مستند خانه سال ۹۷ جایزه بهترین پیچ «جشنواره کارلووی واری» را از ان خود کرد. سالاری همچنین تهیه کننده مستند تارهای ممنوعه که درباره یک گروه موسیقی راک افغانستانی بود را برعهده داشت. همچنین این مستند، تقدیر ویزه هیات داوران بخش رقابتی اصلی پنجاه و دومین جشنواره بین المللی مستند «ویزیون دو ریل» سوئیس شد.
حمله شوروی به افغانستان و شروع جنگ در کشور منجر به سیل مهاجرت های عظیم و گسترده افغان ها به کشورهای دور و نزدیک شد. چنانکه ایران و پاکستان به عنوان همسایه های نزدیک افغانستان بیشتری میزان مهاجرین را در خود جای دادند. گروه گسترده ای که برای فرار از جنگ مکان دومی را برگزیدند. حضور این گروه در کشوری همچون ایران منجر به استقرار چهل ساله آنها شد که نسل دوم و سوم آنها در این جغرافیا متولد شدند. اما علی رغم این حضور طولانی مدت محدودیت های اعمال شده بر مهاجرین یکی از چالش های پررنگ زندگی این گروه در ایران بودند. چالش هایی که باوجود متولد شدن نسل های دوم و سوم مهاجرین همچنان گریبانگیر آنها بودند.
مستند «خانه» به سوژه کردن این هدف به روایت زندگی پسر جوانی میپردازد که در ایران متولد شده، درس خوانده در اکنون در آستانه فارغ التحصیلی قصد بازگشت به سرزمین مادری اش را دارد. تصمیمی که با مقاومت های خانواده رو به رو می شود. این مستند نمایانگر تداوم چالش های هویتی است. کارگردان با ارتباط گرفتن نزدیک با خانواده تقی از نزدیک و در نقش یک مشاهده گر چالش های زندگی آنها را به جلو دوربین می کشاند. سرگذشتی که کارگران به واسطه زندگی در اروپا با آنها همذات پنداری می کند. نقطه مهم و برجسته دیگر این مستند، حضور افرادی از سه نسل مهاجرین در یک خانواده و مشکلات یکسان علی رغم گذشت که زمان تغییر چندانی نکرده است.
با این حال، موضوع مهاجرت و مهاجرین همواره سوژه لنزدوربین کارگردانان بوده است. رنج هایی که مهاجرت بر فرد تحمیل کرده وسختی هایی کشیده است در جشنواره های مهم بین المللی جایزه های معتبری را دریافت کردهاند اما پرسش مهمی که به میان می آید این مسئله است که تا چه میزان ساختن فیلم ها و مستندهایی این چنینی بر سرگذشت و بهبود اوضاع مهاجرین در هر جای دنیا تاثیرگذار خواهد بود؟ آیا ساختن چنین فیلم هایی توانسته چالشی را از پیش پای اسنان مهاجر بردارد؟ آیا او را در رسیدن به زندگی بهتر کمک کرده است؟
منابع
عصرآزاد،سحر(۱۳۹۹)،«یادداشتی بر مستند«خانه» به کارگردانی افسانه سالاری»، قابل دسترس در: http://www.irandocfest.ir/fa/review/8440/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%8A
۲٫سینما خانه(۱۳۹۹)،««افسانه سالاری» با مستند«خانه» متقاضی حضور در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر شد»، قابل دسترس در : https://www.cinemahouse.ir/1399/10/18/%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B6/