کتاب «دری در زمین»؛ نوشته ی امی والدمن

۲۶ دی (جدی)  ۱۳۹۹ – ۱۵ / ۱/ ۲۰۲۱

– عنوان کتاب: “دری در زمین “
– نویسنده: اِمی والدمن
– ناشر: Little, Brown and Company
– سال انتشار: ۲۰۱۹
– زبان: انگلیسی

آشنایی با نویسنده و آثار پیشین وی

اولین رمان امی والدمن، به نام تسلیم(The Submission)، جایزه ژانت هیدینگر کافکا (جایزه ای ادبی است که همه ساله به داستان هایی تعلق می گیرد که اثر نویسندگان زن آمریکایی باشند) و یک جایزه کتاب آمریکایی را از آن خود کرد و به عنوان نامزد جایزه پن همینگوی (جایزه ای ادبی است که همه ساله به رمانی بلند یا مجموعه ای از داستان های کوتاه تعلق می گیرد) انتخاب شد.

این رمان بهترین کتاب نیویورک تایمز برای سال ۲۰۱۱، یکی از ده رمان برتر سال NPR و کتاب داستانی قابل توجه واشنگتن پست بود. در انگلیس، نامزد نهایی جایزه کتاب گاردین بود و در لیست طولانی جایزه نارنجی (جایزه ی ادبیات داستانی زنان با نام کامل «جایزه ی ادبیات داستانی بیلیز زنان»، که در گذشته با نام «جایزه ی ادبیات داستانی اورنج» (۱۹۹۶-۲۰۰۶) خوانده می شد) قرار گرفت.

امی رئیس دفتر جنوب آسیا برای نیویورک تایمز و خبرنگار ملی آتلانتیک بود. وی از دانشگاه ییل فارغ التحصیل و عضو موسسه مطالعات پیشرفته ردکلیف و آکادمی آمریکایی در برلین بوده است. در حال حاضر نیز با خانواده اش در بروکلین زندگی می کند.

خلاصه کتاب

زنی آمریکایی-افغان به نام پروین شمس خاطرات یک آمریکایی از دوره حضورش در افغانستان را می‌خواند. همین موضوع سبب می‌شود به افغانستان سفر کند تا با ریشه ‌های خود ارتباط برقرار کرده و بیشتر به آن حال و هوا نزدیک شود؛ اما با افغانستانی روبه‌ رو می‌شود که با حضور طولانی ‌مدت آمریکا شرایط پیچیده ‌ای یافته است.

خود نویسنده پیش از این خبرنگار روزنامه تایمز در افعانستان بوده و بخشی از کتاب نیز برگرفته از خاطرات امی والدمن است.

کتابِ دری در زمینِ والدمن، با واقع شدن در کشور افغانستان و روایت داستانی از دلِ این کشور، افسانه ی “اشغالگرِ خوب” و آنچه “قدرت مهربانی” خوانده شده است را از بین برده و کمرنگ می سازد. مکانِ توصیف شده در کتاب یک روستای کوهستانی کوچک در سال ۲۰۰۹ است.

بیشتر ساکنان آن گرسنه هستند؛ تنها یک خانواده دارای برق بوده؛ و آب لوله کشی نیست. با این وجود یک کلینیکِ سفید درخشان و بزرگ بر این چشم انداز مجسم شده حاکم است که توسط گیدئون کرین، یک پزشک جناییِ یقه سفیدِ آمریکاییِ بشر دوست راه اندازی شده که او این مکان را برای جبران اشتباهی که پیشتر صورت گرفته ایجاد کرده است، یعنی مرگ یک زن محلی به نام فرشته در هنگام زایمان، که با وجود آموزش های پزشکی، کرین نتوانست مانع این اتفاق شود. (Feigel, 2019)

از خواندن کتابِ “مادر افغانستان” تا سفر به افغانستان

پروین یک دانشجوی مردم شناسیِ افغان-آمریکایی در کالیفرنیا است. او در افغانستان متولد شده، از كودكي به آمريكا آمد و از خاطرات پرفروش داستان کتابی با عنوانِ «مادر افغانستان» كه توسط يك پزشك آمريكايي به نام گيدئون كرين(Gideon Crane) و برای احترام به فرشته، زنی افغان كه در هنگام زايمان درگذشت، الهام می گیرد.

پروین پس از خواندن کتابی توسط این پزشکِ آمریکاییِ بشر دوست و به همان اندازه کاریزماتیک، یعنی گیدئون کرین، شیفته ی او و کارش می شود. گیدئون کرین در کتابِ خود «مادر افغانستان»، روایتی رهایی بخش و رستگار کننده از چگونگی چرخش زندگیِ خودبینانه و لذت طلبانه ی خود در افغانستان، و به واسطه ی مرگ یک زن زمانی که گیدئون در آنجا مشغول بود، می گوید.

فرشته جان خود را از دست داد، زیرا از مراقبت های بارداری و زایمان کافی برخوردار نبود. بدین ترتیب گیدئون کرین از همان زمان زندگی خود را برای ایجاد و تاسیس یک کلینیک و جمع آوری سرمایه برای نگهداری آن وقف می کند. پس از خواندن این کتاب، پروین تصمیم می گیرد علاقه خود به افغانستان و تحصیلات آکادمیک خود را به نوعی باهم تلفیق کند.

بدین ترتیب پروین با سازمانِ گیدئون کرین تماس می گیرد و از او می پرسد که آیا می تواند به کلینیک وی سفر کند و دررابطه با زنان جامعه افغانستان مطالعه و تحقیق کند. همان طور که انتظار می رود، وقتی پروین به آن روستا می رسد، وضعیت آن طوری که در کتاب کرین و نمایه سازی های رسانه ای به تصویر کشیده شده، نیست.

حضور نیروهای کمک رسانِ خارجی: امری مثبت یا منفی؟

کتاب «دری در زمین» به زیبایی نظاره گر و نشان دهنده ی زندگی در افغانستان آن هم با تمام پیچیدگی ها و مشکلاتِ آن است. این کتاب شوکی را که پروین در جهانی بسیار متفاوت از دنیای خودش تجربه می کند را نشان می دهد. گرچه او به زبان دری صحبت می کند اما پس زمینه ی دنیایِ خانواده ی شهری و تحصیل کرده اش با این زندگی روستایی فاصله زیادی دارد. (Vane, 2019)

“دری در زمین” داستانی قانع کننده درباره حسن نیتی نابجا در کلیتی از این طیف سیاسی را روایت می کند؛ همچنین نقل قول هایی که والدمن از کتاب “مادر افغانستان” بیان می کند به طور یاس آور و ناامید کننده ای واقع بینانه به نظر می رسند.

چنانچه کرین می نویسد: “من کلینیکی را تصور کردم که می توانست فرشته را نجات دهد و سپس آن را ساختم.” اما در جریان این کتاب می خوانیم پروین از پدر و مادری افغان به دنیا آمده و می توانست دری حرف بزند؛ بنابراین می توانست با روستاییان به گونه ای گفتگو کند که کرین نمی توانست.

در نتیجه او سریع متوجه می شود که کلینیک اتلاف منابع است. چراکه با وجود تجهیزات پیشرفته، بیشتر اوقات تعطیل است زیرا هیچ پزشک زنی آماده کار در آنجا نیست – تنها یک پزشک داوطلب هفته ای یک بار از شهری در همسایگی به آنجا می آمد.

در طی چندین ماه، پروین می فهمد که تقریبا همه چیز در کتاب کرین کاملا واقعیت نداشته و نادرست است. با این وجود خود این ماجرا هم برای کرین داستان و عواقبی به دنبال دارد. کرین که به اشتباه به عضویت در طالبان متهم شده است توسط ارتش آمریکا دستگیر و مورد بازجویی قرار می گیرد و با الهام از مفهوم “قدرت مهربانی” کرین، یک واحد ارتش در روستا برای ساخت جاده ظاهر می شود. (Feigel, 2019)

نقد و بررسی

پروین با شوهر فرشته، وحید، و بسیاری از فرزندان وی زندگی و به بررسی پویایی های پیچیده ی یک خانوار و روستا می پردازد. او در می یابد که روابط همیشه آن طور که ما تصور می کنیم نیست و با توجه به پیشینه و علایق تحصیلی او، شاید تنها (وجه) غیرقابل قبول و باور نکردنی، این بود که او نسخه گیدئون کرین از وقایع را بیش از حد قابل قبول و قابل اطمینان پذیرفته بود.

معمولا از روستاهای افغانستان تصویری به ما نشان داده می شود كه در آن ها روستاهای افغانستان جامعه ای ساكن، نفوذناپذیر از عوامل خارجی، نفوذ ناپذیر از پیشرفت و توسعه ویا موارد دیگر می باشند. اما آنچه پروین می آموزد این است که جامعه ی روستای، جامعه ای سیال، روان و درجریان است.

به عنوان مثال، از زمانی که جنگ هجوم خیلی از خارجی ها را با خود به همراه داشت، زنان در فضای باز/خارج از منزل خود را کاملا پوشانده اند. با رسیدن ارتش ایالات متحده، مجددا این تعادل دوباره تغییر می کند. پروین با انواع مختلفی از عدم توازن و عدم هماهنگیِ قدرت، بین جنسیت، بین افراد با ثروت و موقعیت های متفاوت، و از همه قدرتمندتر بین ایالات متحده و افغانستان را مشاهده و در بعضی مواقع با آنها مواجه می شود.

وضعیت عجیب و غریب او در روستا به او آزادی و در بعضی مواقع به او قدرت می دهد – به عنوان مثال او می تواند با افسران ارشد ارتش صحبت کند، به گونه ای که هیچ کس دیگر در این روستا، زن و یا مرد، قادر به این کار نیست. اما از دیگر سو این همچنین بدان معنی است که او یک فرد خارجی است.

«دری در زمین» به زیبایی ماهیت محتمل و مشروطِ حقیقت را به تصویر می کشد. هنگامی که پروین با مترجمی که با نیروها فعالیت دارد ملاقات می کند، پروین در ابتدا به شیوه صحبت کردن وی با روستاییان بی اعتماد بوده، و احساس می کند که این مترجم روستاییان را در مورد آنچه افسر ارتش گفته گمراه می کند.

وی توضیح می دهد که ارائه ی چارچوب و قالبی از اوضاع، مفاهیم، جهان بینی ارتش ایالات متحده، و روستاییان بسیار متفاوت است و ارائه ترجمه واقعی به آنها امکان پذیر نیست. بنابراین او در تلاش است دیدگاه و چشم اندازی ایجاد کند که منجر به نوعی اجماع شود. بیشتر از همه، او برای زنده ماندن تلاش می کند.

حتی تماس و ارتباط بین ارتش ایالات متحده و روستا برای تعدادی از شخصیت ها عواقب دارد. حتی کسانی که ظاهرا در جامعه نقش های قدرتمندی دارند، با محدودیت هایی که بر آنها وارد می شود، مجبور می شوند که به شیوه خاصی عمل کنند.

به طور کلی می توان گفت در کتاب حاضر، درک متغیر و در حال تغییرِ پروین از مکانی که در آن زندگی می کند، ماهیتِ مبهم و غیرشفافِ مکالمات او، و گفتمان های مختلف شخصیت های مختلف، هرکدام به طور درخشان و برجسته ای به تصویر کشیده شده است. (Vane, 2019)

نگاهی به نظرات پیرامون کتاب «دری در زمین» در نشریات مختلف

لارا فایگل، در نقد و بررسی کتاب نیویورک تایمز پیرامونِ کتاب حاضر چنین نوشته است: “یک پوششی زاینده و بارور از لایه های مختلفی که داستان پردازی را به یک گزارش نافذ سوق می دهد … والدمن استعداد ویژه ای در ارائه واقعیت ملموس از معضلات اخلاقی دارد … تعداد معدودی از نویسندگان معاصر توانسته اند چنین ماهرانه نشان دهند که مداخلات خیرخواهانه می تواند از بین همه (مداخلات) خطرناک ترین نوع باشد.”

همچنین جومانا خطیب از روزنامه ی نیویورک تایمز نیز دررابطه با کتاب دری در زمین چنین می گوید: “والدمن روایتی را قلم زده است که از زیر مشکلات و مسائل اخلاقی و پرسش های دشوار شانه خالی نمی کند.”

همچنین بی بی سی نیز در نقد و بررسی کتاب حاضر براین باور است: “والدمن در رمان دومِ روشنگرانه و آموزنده ی خود لایه های شرطی سازی و آماده سازیِ فرهنگی را برمی دارد تا بهره گیریِ آمریکایی ها از “قدرت مهربانی “را کشف کند.”

ی همچنین لِی هابر از مجله ی اوپرا چنین نوشته است: “دومین رمانِ نافذ امی والدمن حقیقت را به قدرت بیان می کند.”

و یا مجله ی اینترتینمنت ویکلی(Entertainment Weekly) که براین باور است: “والدمن در مورد برخورد فرهنگ ها و آرمان ها با ظرافتیِ ترو تمیز و به خوبی طراحی شده، و نوعی همدلیِ آرام و دوستانه می نویسد.”

همچنین الیزابت تووهِی، در روزنامه ی پرتیراژ آمریکاییِ کریستین ساینس مانیتور چنین نوشته است: “شخصیت های والدمن افرادی کاملا فهمیده و آگاه، و انتخاب های پیش روی آنها به همان اندازه از لحاظ اخلاقی پیچیده است … والدمن با ترکیبب از جدیت اخلاقیِ بالا با لحظاتی از طنز و شوخ طبعی، آن داستان نویس کمیاب و خاصی است که هم با قلب و احساس، و هم با فکر و منطق خود می نویسد. در کتاب «دری در زمین» وی رمانی خلق کرده است که همان اندازه برانگیزنده و جنجالی است.”

از دیگر سو نشریه کرکاس ریویو نیز دررابطه با کتاب والدمن براین باور است: “والدمن یک بررسی و کاوشی نفسگیر و بسیار دقیق از ناامیدی های خاکستری را در چشم اندازی ارائه می دهد که مدت هاست در آن پاسخ سیاه و سفید تنها وجه و روندی رایج است. یک تخریب تاثیر گذار از استفاده نادرست و گمراه آمریکا از قدرت نرم.”

همچن دونا سیمَن از نشریه بوکلیست نیز در رابطه با کتاب حاضر چنین می نویسد: “روایتی به خوبی آگاهانه، کاملا گیرا و جذاب، همراه با صمیمیتی شیطنت آمیز، و هیجانیِ آرام و مخفیانه … هر جنبه ای از این داستانِ پیچیده و انتقادی از گزافه گویی و گزند، با بینش و تدبیر اشباع شده است.”

همچنین استفانی هریسون در نقد و بررسیِ وب سایت بوک پیج (Bookpage) دررابطه با کتاب حاضر چنین عنوان می کند: ” کتاب «دری در زمین» یک بررسی عمیق و چند جانبه نه تنها از اوضاع افغانستان بلکه پیامدهای مخرب و پیچیده تری از بیدار کردن غول خفته ای که آمریکا است، می باشد.”

و در نهایت، پیکو آیر، زمان نویس و نویسنده ی کتاب های پرفروشِ «هنر سکون» و «جاده باز»، در رابطه با کتاب دری در زمین چنین نوشته است: “اثری هیجان انگیز و با تفاوت های ظریف و درخشان … بی نظیر، جذاب ترین و لطیف ترین رمان این فصل برای هر کسی که می خواهد جهان بزرگتر و سهم ما را در آن درک کند … کتاب دری در زمین، آمریکایی آرام را به نسل جدید هزاره به ارمغان می آورد.”

منابع:

– Feigel, Lara, (2019), “A Novel Set in Afghanistan Challenges the Myth of the Good Occupier”,The New York, https://www.nytimes.com/2019/08/27/books/review/a-door-in-the-earth-amy-waldman.html
– Vane, Kate, (2019), Book review: A Door in the Earth by Amy Waldman”, https://katevane.com/2019/08/27/book-review-a-door-in-the-earth-by-amy-waldman/