نگاهی به فیلم«سفر به قندهار» به کارگردانی محسن مخملباف

۳ بهمن(دلو)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۱/۲۲

نام فیلم: سفر قندهار

نام کارگردان: محسن مخملباف

محصول سال:۱۳۸۰

“سفر به قندهار”

حاکمیت طالبان بر افغانستان در اواخر دهه نود میلادی تاریک ترین دوران حکومتداری را برای این کشور جنگ زده رقم زد. چنانکه افغانستان به کشوری منزوی تبدیل شد. قواعد سخت طالبانی و تفسیر های افراطی از دین منجر به عقب گرد این کشور شد. این شرایط افغانستان را از دنیا دور ساخت  و رابطه اش با جهان قطع شد.  به گونه ای که روابط محدود و همچنان کسی چندان تمایل به دیدن این کشور که حکومتی اسلامی بر اساس تفسیر های متعصبانه از دین بر آن حکمروایی می کرد، نداشت. طبیعتاً نتیجه چنین شرایطی تصویر کمتر دیده شده ای از افغانستان بود. در این میان هنر سینما نیز بسیار ضربه دید. بسیاری از هنرمندان از کشور رفتند و سینماها تبدیل به مخروبه شد.

در این میان، محسن مخملباف با ساختن فیلم منحصر به فرد« سفر به قندهار » را در سال ۱۳۷۱ هنگامی که کمتر نام افغانستان شنیده می شد و در شرایطی که حکومتی خاص بر این کشور اعمال قدرت می کرد، نام این کشور را به جهانیان نشان داد. این فیلم حکایت گر رنج زندگی انسان هایی است که جنگ زندگی شان را نابود کرده و آنها را مجبور به مهاجرت ساخته است. این فیلم مملو از استعاره ها و مصادیق بصری چشمگیر است که واقعیت های سخت زندگی در افغانستان را به تصویر می کشاند.این فیلم نشان از ذهن هوشیار کارگردان را نشان می دهد که دست روی سوژه ای گذاشته است که کمتر کسی به آن در زمان خودش توجه داشته. این فیلم پس از حمله ۱۱ سپتامبر مورد استقبال خوبی قرار گرفت و جوایز بزرگ بین المللی مانند جایزه«بزرگ هیئت داوران کلیساهای جهانی» فرانسه در سال ۲۰۰۱، جایزه بهترین کارگزدانی از جشنواره بین المللی فیلم آرسنال،لیتوانی۲۰۰۲، یکی از صد فیلم برتر تاریخ سینمای جهان به انتخاب مجله تایمز، آمریکا در سال ۲۰۰۵، جایزه بهترین بازیگر زن به نیلوفر پذیرا از سینمای جدید مونترال،کانادا۲۰۰۱، دیپلم افتخار به بازیگر زن از یونسکو، فرانسه در سال ۲۰۰۱ از جمله جوایز این فیلم ماندگار بودند.

کارگردان فیلم در سایت بی بی سی فارسی در مورد این فیلم چنین می گوید: فیلم ‘ سفر به قندهار ‘ در سال ۲۰۰۰ ساخته شد: یک سال قبل از حادثه ۱۱سپتامبر. در آن زمان دنیا افغانستان را فراموش کرده بود. من که از زمان ساخت فیلم ‘بایسیکل ران’ پیگیر مسائل افغانستان شده بودم در سال ۱۹۹۹مخفیانه سفری یک هفته ای به شهر هرات دوران طالبان کردم و به چشم خود ظلم طالبان و فقر و محرومیت مردم افغانستان را دیدم و تصمیم گرفتم مخاطبان خود را از این بی خبری خارج کنم. من علاوه بر ساخت فیلم ‘قندهار’ یاداشت های سفر یک هفته ای خود را در کتابی با نام ‘بودا در افغانستان تخریب نشد از شرم فرو ریخت’ منتشر کردم که به بیش از ده زبان مختلف در جهان منتشر شد.

اکران جهانی فیلم سفر به قندهار همزمان شد با حادثه ۱۱سپتامبر و فرو پاشی طالبان. فیلم در کشورهای بسیاری اکران شد و در ایتالیا رکورد پر تماشاچی ترین فیلم آسیایی را شکست و مجله تایمز قندهار را به عنوان یکی از صد فیلم برتر تاریخ جهان انتخاب کرد اما فیلم در کشور خودم ایران تنها در دو سالن اجازه نمایش یافت، زیرا مسئولین ایران در نقد اوضاع طالبان، نقد خود را می دیدند و خوش نمی داشتند. تمامی درآمد حاصل از فیلم که سهم خانه فیلم مخملباف بود، صرف ساخت دو مدرسه دخترانه به نام های رودکی و فردوسی در شهر هرات افغانستان شد. مساحت این دو مدرسه پنج هزار متر و دارای دو هزار و پانصد متر زیر بنا و بیست و هفت کلاس آموزشی است. خانواده من در مورد افغانستان فیلم های مختلفی ساخته اند که از جمله آن ها می توان از ‘بایسیکل ران’, ‘سفر به قندهار ‘, ‘ الفبای افغان’ از خودم ،’پنج عصر’, ‘اسب دو پا’, ‘یازده سپتامبر’ از سمیرا ‘لذت دیوانگی’, ‘بودا از شرم فرو ریخت’ از حنا و ‘سگ های ولگرد’ از مرضیه مشکینی نام برد.

محسن مخملباف کیست؟

محسن مخملباف سینماگر و داستان نویس شناخته ایران، فعالیت سینمایی خود را از پس از انقلاب و به صورت تجربی آغاز کرد و در دوره های مختلف کاری اش، فیلم های متفاوتی را در بیش از سی سال گذشته ساخته است. از فیلم های ایدیولوژیک و مذهبی اولیه که مورد حمایت و توجه نهادهای حکومتی در ایران بود تا فیلم های فلسفی، تابو شکن و متفکرانه ای که موجبات تکفیرش در همان حکومت را فراهم آورد و سبب شد که او امکان و اجازه فیلم ساختن در ایران را از دست بدهد و از سرزمین اش مهاجرت کند. او در طول این سال ها ۱۹ فیلم بلند سینمایی و هشت فیلم کوتاه و مستند ساخته، داستان ها و رمان ها و فیلمنامه های بسیار نوشته همچنان در خارج از ایران مشغول فیلم سازی است. فیلم های او برنده حدود ۴۴ جایزه بین المللی از جشنواره های مهم شده اند. او به جز اینها خانواده اش را به شکلی ابتکاری در مدرسه فیلمسازی خانگی اش تعلیم داده و همه اعضای خانواده اش فیلم ساز شده اند. او برای روش منحصر به فردش در آموزش فیلم سازی مورد توجه قرار گرفته و به رغم آن که خودش مدرسه را به پایان نرسانده است، اما دانشگاه های معتبر بسیاری به او به خاطر روش آموزش و همچنین آثارش به او دکترای افتخاری داده اند.

روایت فیلم سفر به قندهار از افغانستان

سفر به قندهار سرگذشت دختری روزنامه نگار به نام «نفس» را حکایت می کند. که در جریان جنگ های داخلی این کشور به کانادا مهاجرت  کرده است. او با نامه ای از طرف خواهرش از قندهار که قصد خودکشی دارد تصمیم به سفر به افغانستان را که تحت حاکمیت طالبان قرار دارد می گیرد. سفری که  چالش های زیادی برای نفس به همراه دارد.فیلم سفر به قندهار افغانستان دهه نود و حاکمیت سیاه طالبانی را نشان می دهد که کشور تا مرز فروپاشی و جنگ های بسیاری فرو برده است چنانکه به عقیده نفس، در افغانستان همه در حال جنگ هستند: سگ با سگ،پرنده با پرنده و انسان ها با یگدیگر.

فیلم سفر به قندهار در مقاطع مختلف جهل و بیسوادی مردم افغانستان را به تصویر می کشد و شکل گیری طالبان را برآمده از کج اندیشی و خرافات عامه مردم می داند. از آواره افغان و همسرانش که با نفس همسفر می شوند تا ملا که در مکتب خانه طالب پرورش می دهد همگی انسان هایی هستند که به واسطه تعصب و تحجری که دارند مسخ شده اند. از نگاه فیلم تفاوتی ماهوی میان نگاه اروتیک به پاهای مصنوعی زنانه و مجازات شهروندان توسط گزمه های طالبان به دلیل داشتن کتاب و آلت موسیقی وجود ندارد و تمامی این مسایل در بدویت و باورهای ذهنی غلط ریشه دارد.

طبیب صاحب سیاه پوست آمریکایی تبار که در جستجوی خدا به افغانستان رفته راهش را نه از طریق جنگ و آدم کشی در نزاع های قومی و‌ نژادی بلکه در یاری رساندن به انسانها و شفاعت بیماران یافته است. در جریان فیلم طبیب صاحب به نفس کمک میکند تا به مسیرش ادامه دهد و از طریق ضبط یک فایل صوتی علاقه اش را به نفس اظهار میکند! به این ترتیب در حالیکه نفس به کاروان عروس در حال عبور میپیوندد، کارگردان نشان میدهد که عواطف و احساسات جزئی لاینفک از نفس انسان است که زمان و مکان نمی شناسد!

منابع

۱٫افراسیابی،نیما(۱۳۹۸)،«نقد فیلم سفر به قندهار فواکاوی تحجری مسخ شده»، قابل دسترس در: https://www.salamcinama.ir/post/8Jbm/%D9%86%D9%82%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D9%82%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B1-kandahar-%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D8%AD%D8%AC%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AE-%D8%B4%D8%AF%D9%87

۲٫بی بی سی فارسی(۱۳۹۳)،«”سفرقندهار” در آپارات»، قابل دسترس در:

https://www.bbc.com/persian/arts/2014/05/140507_aparat_18_2014