درد ناتمام جنگ در «خاک و خاکستر» به کارگردانی عتیق رحیمی

۱۷ بهمن(دلو)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۲/۵

نام فیلم: خاک و خاکستر

نام کارگردان: عتیق رحیمی

محصول سال:۱۳۸۳

چهل سال جنگ در افغانستان قربانی های زیادی را گرفته است. داستان های تلخ و تکان دهنده بسیار بزرگترین میراث چهار دهه جنگ افغانستان است. چنانکه کتاب ها، داستان ها و فیلم های زیادی روایت گر درد و اَلَم چهل سال ویرانی و منازعه می باشد. در این میان فیلم«خاک و خاکستر» عتیق رحیمی که برگرفته از کتاب او با همین نام است، داستان پیرمرد افغانی را به تصویر می کشد که در حمله ای ناعادلانه خانواده اش را از دست می دهد . و با این چالش مواجه می شود که چگونه این خبر را به پسرش «مراد» که در معدن کار می کند برساند. قرار گرفتن بر سر دوراهی گفتن حقیقت یا سرپوش گذاشتن بر آن بزرگترین تصمیم پیرمرد در داستان است.  این فیلم به دلیل استفاده از نمادها و سمبول ها و راوی اول شخص داستان جالبی رار قم زد که موفق به حضور چشمگیر در جشنواره های بین المللی شد. به طوری که تاکنون بیش از ۱۰ جایزه را نصیب خود کرد. مانند: دو جایزه بهترین بازیگر مرد که به عبدالغنی داده شد. پیرمردی که فیلم بر محور بازی ساده و زیبای او می چرخد. این فیلم به عنوان یکی از بهترین کارهایی است که پس از حمله آمریکا به افغانستان و نشان دادن جنگ این کشور ساخته شد.

عتیق رحیمی نویسنده و کارگردان افغان است. رحیمی در سال ۱۹۸۴ در نتیجه جنگ های داخلی از کشور فرار کرد. و فرانسه را به عنوان مکان جدید زندگی خود انتخاب کرد. عتیق رحیمی در سال ۲۰۰۲ بعد از ختم جنگ به افغانستان بازگشت و شروع به فعالیت کرد. کتاب«تصویر بازگشت» او در نخسین سال های پس از بازگشت او به کابل نوشته شد. خاکستر و خاک، هزارخانه خواب و هراس، تصویر بازگشت، سنگ صبور و لعنت به داستایوفسکی کتاب های اوست که توانست با استقبال خوبی در سطح بین المللی رو به رو شود. خاک و خاکستر، سنگ صبور و بانوی رود نیل فیلم های ساخته دست اوست، که حضور پررنگی را در جشنواره های بین المللی بهم رسانید.

عبدالله شادان در مورد این فیلم می نویسد:« خاک و خاکستر اگرچه داستان درهم تنیده ای از آدم ها، حوادث و زمان و مکان واقعی است اما ویژگی های داستان های درون پرداز یا روانی در آن با برجستگی نمایان است. سفرهای درونی، یادها، تداعی ها و خواب های بیمارگونه به تکامل داستان کمک می کند. همچنین در برخی از موارد نمادها و تمثیل ها معنای کلی تر و پوشیده تری را القا می کنند. یکی دیگر از ویژگی های این داستان،راوی داستان است. راوی که خود قهرمان اصلی است نه اول شخص و نه سوم شخص بلکه به قول رحیمی دوم شخص است. زبان و نثر خاکستر و خاک نیز ویژگی های خود را دارد. گاهگاهی به نثر آهنگین و شاعرانه نزدیک می شود. چنانکه گاهی نظم دستوری نهاد و گزاره و فعل و فاعل بر هم می خورد. سمبولیسم یا نمادگرایی در خاکستر و خاک نیز برجسته است. یکی از این نمادها کر شدن یاسین، نوه دستگیر است. این پسرک خردسال خود سخن می گوید، اما هیچ صدایی نمی شنود. همچنین، در این فیلم، جنگ و روابط پدر و پسر مطرح می شود. و در جاهایی به داستان رستم و سهراب اشاره می کند. در این فیلم روابط انسانی را نیز مطرح می کند».

 به همین دلیل، فیلم «خاک و خاکستر» به دلیل خلقِ داستان شگفت انگیزی توانست در جشنوارهای مهم بین المللی حضور خوبی داشته باشد. چنانکه به عنوان نماینده سینمای افغانستان در بخش بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان در دریافت جایزه اسکار، حضور پیدا کند. همچنین در در بخش جایزه برای کارهای نو و نگاهی نو در جشنواره فیلم کن ۲۰۰۴ به نمایش درآمد.