محوریتِ حقوق بشر در روند مذاکرات، ضامنِ صلحی پایدار برای آینده ی افغانستان
۲۳ فروردین (حمل) ۱۴۰۰ – ۱۲ / ۴/ ۲۰۲۱
محوریتِ حقوق بشر در روند مذاکرات، ضامنِ صلحی پایدار برای آینده ی افغانستان
صلح در افغانستان
آنچه مقامات افغانستان را بیش از هر چیز دیگری به سمتِ مذاکره با گروهِ طالبان سوق داده، لزوم توافق در رسیدن به راه حلی مانا برای پایان بخشیدن به حملات و خشونت های بی امان به ویژه بر روی غیرنظامیان است. با این اوصاف می توان گفت در ابتدا موضوعاتی چون احترام به حقوق بشر، حفظ جان افراد، و لزومِ آتش بس پایدار نقطه ثقلی برای آغاز مذاکرات بین الافغانی بود.
اما متعاقبا با شروعِ مذاکراتِ صلح و بی توجهی طالبان به توقف حملات و بلکه افزایشِ مداوم از خشونت های خود، آنچه بار دیگر جرقه ای برای بیدار ساختنِ دغدغه های طرفداران حقوق بشری و به ویژه زنان را روشن ساخت، بیمِ از دست رفتنِ حقوق و دستاوردهای مرتبط با حقوق اقلیت ها و فعالان سیاسی اجتماعی و همچنین تهدیدِ آزادی رسانه ها، آزادی بیان، و به خصوص آزادی زنان صرفا در ازای رسیدن به صلح بود.
در نتیجه آنچه بیش از پیش به خطِ مشیِ کلیدی و بنیادینِ تحولاتِ جاری در روند صلح تبدیل شده، اهمیتِ درنظر داشتنِ “حقوق بشر به عنوانِ محورِ مذاکرات صلح افغانستان” است. چنانچه با مدنظر قرار دادنِ اولویتِ حقوق بشر به ویژه با نزدیک شدن به کنفرانسِ سرنوشت سازِ استانبول، باردیگر لزومِ تمرکزِ گفتگوها بر شمولیتِ زنان، گروه های قربانیان و رفورمیست ها برجسته شده است.
لزوم توجه به حقوق زنان در خط مقدم گفتگوهای صلح
در ۱۸ مارس ۲۰۲۱، دولت روسیه در نشستی با هدف پیشبرد گفتگوهای صلح میزبان نمایندگان دولت افغانستان، طالبان و کشورهای شریک در این جریان بود. هیئت ۱۲ نفره دولت افغانستان تنها شامل یک زن به نام دکتر حبیبه سرابی بود که وی از میانِ تنها چهار زن در میانِ ۲۰ عضوِ هیات گفتگو کننده ی دولت افغانستان در دوحه قطر در سپتامبر ۲۰۲۰ به جای مانده بود. هیات ۱۰ نفره ی طالبان نیز که همچون گذشته تماما مرد بودند.
در نتیجه فعالان حقوق زنان افغانستان نگرانی هایی از این احتمال را مطرح کردند که زنان تا حد زیادی از گفتگوهای برنامه ریزی شده ی صلح در ترکیه پس زده خواهند شد و این امر حقوق زنان را در هر توافق نهایی با طالبان در معرض خطر قرار می دهد. (HRW, 2021a)
با تشدید فعالیت ها و اقدامات واشنگتن در حمایت از قدرت های منطقه ای برای تحت فشار قرار دادن افغان ها درجهت تشکیل دولتی موقت با تقسیم قدرت، فعالان حقوق بشری و به ویژه فعالان حقوق زنان بیم دارند که این فشار و تغییر صرفا به بهایِ دستیابی به صلح زنان را به حاشیه رانده و بدین ترتیب نقش و جایگاهِ آنها به نفع مردان سیاسی سنتی کاهش یابد.
مشارکت زنان در حل منازعات شانس دستیابی به توافق مسالمت آمیز و پایدار را بیشتر و درمقابل نابرابری جنسیتی از خطر افراط گرایی و بی ثباتی را افزایش می دهد. زیرا این زنان بودند که در طی دوران حاکمیت طالبان متحمل بیشترین آسیب و ضربه شدند و شاید اغراق نباشد اگر بگوییم طبیعتا حضور آنها برای پایان جنگ حتی مهمتر از مردان است؛ چرا که آنها برای شکستن تابوهایی به جا مانده از دوران طالبان و تلاش برای حضوری دوباره در جامعه و احقاق حقوق خود بیش از مردان تلاش کرده و بلکه در این مسیر برای اهداف خود جنگیده اند.
نگرانی مقامات سازمان ملل از احتمال به حاشیه رانده شدن زنان
باگسترش نگرانی ها، مقامات ارشد سازمان ملل –یعنی آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل، امینه محمد معاون دبیرکل، دبورا لیونز نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل) بایستی تعهد دهند که زنان را به طور کامل در گفتگوهای اصلی، و نه تنها در رویدادهای جنبیِ “موازی” که به گروه های جامعه مدنی اختصاص داده شده است، وارد کنند.
فعالان حقوق زنان در افغانستان سال هاست این نگرانی را مطرح می کنند که دولت حقوق آنها را به نفع دستیابی به توافق با طالبان معامله خواهد کرد. این درحالیست که به باور آنها دولت افغانستان عموما برای وارد ساختنِ زنان به گفتگوهای صلح مقاومت كرده است.
گرچه در ژوئن ۲۰۱۵، دولت یک برنامه اقدام ملی برای اجرایی سازیِ قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۲۲ از جمله با هدف “اطمینان از مشارکت موثر زنان در روند صلح” را تصویب کرد، اما این طرح فاقد جزئیات بود و به طور معنادار و موثری اجرا نشده است. همچنین در این روند کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان خواستار تعهد برای مشارکت کامل زنان در گفتگوهای صلح افغانستان شده است. (HRW, 2021b)
حملات هدفمند و به چالش کشیده شدنِ تعهد برای احترام به حقوق بشر
از دیگر سو با ادامه ی خشونت ها و حملات هدفمند و ترورها، می توان یکی از چالش های مذاکرات صلح را ازهمان ابتدایِ امر در تهدیداتِ ناشی عدم ضمانت حفظ جان و حقوق شهروندان و فعالان مدنی، رسانه ای و حقوق بشری دانست. چرا که افزایش خشونت ها از جانب طالبان، تعهد این گروه به مذاکرات را زیر سوال برده و دست یابی به توافق را با تاخیر و تردید مواجه ساخته است.
اما در رابطه با توقف کشتارها و تداوم رنج و درد مردم افغانستان، دبورا لیونز خواستار اقدامی گسترده تر از سوی جامعه ی جهانی شد. وی در ویدئوکنفرانسی در ۲۳ ماس ۲۰۲۱ اذعان کرد که حملات علیه غیرنظامیان افزایش یافته و خشونت های شدید هم افغان ها و هم شرکای بین المللی آنها را به سمت سرخوردگی و دلسردی های قابل درکی سوق می دهد.
وی با اشاره به اینکه دو ماه اول سال ۲۰۲۱ موج نگران کننده ای از حملات وحشیانه عمدا غیرنظامیان را هدف قرار داده، گفت که مرگ بیش از ۸۰ افغان – از جمله کارکنان رسانه ها، جامعه مدنی، اعضای دادگستری، علمای دین و مقامات دولتی- ثبت شده است.
لیونز براین باور است این روند خشونت “[تنها] اثرات کامل و فلج کننده خشونت بر زندگی مدنی افغانستان را منتقل نمی کند”، بلکه به ازاي كشته شدن هر افغان، بسياري از افراد نیز حرفه خود را ترك كرده و يا قصد فرار از كشور را دارند. با توجه به این وضعیت، وی ضمن هشدار دررابطه با اینکه کمک مالی و بحث مالی به تنهایی کافی نیست، از کشورهای عضو خواست که سخاوتمندانه در طرح واکنش بشردوستانه، کمک کنند. (United Nations, 2021)
لزوم حضور قربانیان جنگ در مذاکرات صلح
از دیگر سو عاملِ مهم دیگر در جریان مذاکرات صلح لزوم توجه به حضور قربانیان جنگ است. بحث حمایت از قربانیان جنگ و حقوق آنان متاسفانه در روند مذاکرات صلح مورد توجه قرار نگرفته است. چنانکه از همان ابتدا شاهد رهایی ۵۰۰۰ زندانی طالبان که ناقضان اصلی حقوق بشر هستند بودیم.
به گزارش بی بی سی فارسی، طبق اعلام کمیسیون حقوق بشر افغانستان در پانزده سال گذشته تعداد افراد معلول در این کشور بیش از یازده درصد افزایش داشته است. این کمیسیون برای جلوگیری از افزایش روزافزون شمار معلولان خواستار آتش بس و پایان جنگ شده است. بر اساس گزارش این کمیسیون، حدود ۱۴درصد جمعیت افغانستان معلول هستند.
در همین راستا، براساس مطلبِ منتشر شده در اطلاعات روز (۹ سرطان ۱۳۹۹) و مرتبط با اهمیت حضور قربانیان جنگ در پروس صلح از نظر دکتر محمدامین احمد، رئیس دانشگاه ابن سینا، براساس تحقیقی که گروه هماهنگی عدالت انتقالی انجام داده، تجزیه و تحلیل ۲۰ توافق نامه ی صلح نشان می دهد که مشارکت بیشتر جامعه مدنی و قربانیان جنگ در روند صلح منجر به صلح پایدار در کشورهای مختلف شده است.
برپایه‌ی این تحقیق حضور قربانیان جنگ در روند صلح از خطر شکست و بر‌هم خوردن مذاکرات صلح جلوگیری می کند. به طور نمونه فرایند صلح در ایرلند شمالی و کلمبیا که قربانیان جنگ نقش جدی داشتند، موفق شد و دوامدار و پایدار ماند.
مشارکت معنادار زنان و قربانیان جنگ، عاملی در افزایش احتمال توافق بر صلحی موفقیت آمیز
به طور کلی آنچه درضمنِ اهمیتِ نقش زنان، قربانیان جنگ مطرح شده است، مشارکت معنادارِ آنها در روند صلح است. به عبارتی مشارکت و حضوری که تضمین کننده ی حقوق این اقشار در آینده باشد و زمینه ی احقاق حقوق و دستیابی به عدالت و برابری را فراهم می سازد.
چنانچه در رابطه با مشارکت معنادار و نه صرفا سمبلیک قربانیان جنگ جواد زاولستانی، رییس اجرایی این مؤسسه مؤسسه حقوق بشر و دموکراسی افغانستان (AHRDO) معتقد است “قربانیان جنگ می خواهند که مذاکرات صلح باید زمینه دسترسی قربانیان را به عدالت، حقیقت یابی و جبران خسارت برای آن ها فراهم کند.
حقوق قربانیان باید بخشی مهم از دستور کار مذاکرات صلح باشد. قربانیان می خواهند که تشکیل یک نهاد مستقل و تخصصی «حقیقت یابی و مستندسازی» در چهارچوب توافق نامه نهایی صلح باشد تا در روشن شدن وقایع ناگوار جنگ و خشونت و التیام قربانیان افغانستان کمک کند و زمینه را برای تقویت پایه های اجتماعی صلح در جهت ایجاد یک جامعه عادلانه و انسانی و فارغ از هرگونه خشونت، ستم و تبعیض فراهم سازد”. (عارفی، ۱۳۹۹)
لزوم احترام به حقوق بشر رکن اصلی مذاکرات صلح
بنابراین، روند صلح افغانستان به مرحله بسیار حساس و پیچیده ای رسیده است. خشونت در حال افزایش است، کارمندان حقوق بشر و غیرنظامیان هدف حمله قرار می گیرند و نقض حقوق به طور گسترده ای صورت می گیرد. صدای معلولان جنگی کمتر شنیده می شود و دولت راهکار جدی برای حل این بحران به ویژه در روند مذاکرات ندارد.
در این میان کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان یکی از نهادهای اساسی است که مسئول تامین حقوق افراد را برعهده دارد. این نهاد که در تاریخ ۶ ژوئن ۲۰۰۲ تحت موافقتنامه بن و فرمان رئیس جمهور تاسیس شد، تلاش های بسیاری را برای حمایت از حقوق بشر انجام داده است. اما اکنون با وجود این تلاش ها، این روزها واقعیت حقوق بشر در افغانستان بسیار تاریک و نامشخص است.
سال ۲۰۱۹ ششمین سال متوالی بود که بیش از ۱۰ هزار غیرنظامی افغان در اثر جنگ، بمب گذاری ها و حملات تروریستی کشته یا زخمی شده اند. با این حال، در حالی که بسیاری از افغان ها حقوق بشر را به عنوان یک مولفه اساسی صلح می دانند اما این نگرانی وجود دارد که این امر می تواند به عنوان مصلحت در مذاکرات در نظر گرفته شود. بنابراین، تمام طرف ها خواهان توجه جدی به مسائل حقوق بشری در روند مذاکرات شده اند. (Paigeer & Kirchner, 2020)
در نهایت آنچه روشن و آشکار به نظر می رسد آن است که توجه به نقش زنان، اقلیت ها، قربانیان جنگ، رفورمیست ها، فعالان مدنی و احترام به حقوق آنها می تواند ستون محکمی برای صلحی پایدار در افغانستان باشد. بدین ترتیب گروه های مطرح شده گرچه اقشار آسیب پذیر جامعه محسوب می شوند، اما به مثابه یکی از ارکان و پایه های نظامی دموکراتیک و جمهوری محسوب شده و غیبت هر یک در روند صلح می تواند در توسعه و ترقیِ آتی کشور نیز تاثیر گذار باشد.
چرا که عدم همراهیِ زنان به عنوان نیمی از جامعه حتی در صورتِ دست یابی به صلح و آتش بس، خود می توانند چالش هایی در روند ملت سازی و دولت سازی به حساب آمده و پیشرفت و شکوفایی کشور را به تعویق می اندازد. همان طور که آنتونی بلینکن نیز در ۱۹ ژانویه ی ۲۰۲۱ اعلام کرد “هیچ نتیجه ای بدون محافظت از دستاوردهای زنان و دختران در افغانستان پایدار نیست …”.
با این حال، در نامه ی اخیر بلینکن به اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان، اشاره ای به اهمیت حمایت و حفظ حقوق زنان نشده است و بدیت ترتیب می توان گفت تناقضاتِ دولت ایالات متحده در پیام های خود منجر به عدم اعتماد افکار عمومی افغانستان به روند صلح به طور کلی و حتی امید به کاهش خشونت و حملات هدفمند شده است.
بنابراین آنچه لازم است مردم افغانستان به عنوانِ مسئله ای داخلی و نه لزوما متکی بر حمایت نهادهای و یا دول خارجی برآن توجه داشته باشند، اجماع بر اهمیتِ نقش همه گروه ها و اقشار جامعه به ویژه اقشار آسیب پذیر و همچنین پاسداری از حقوق آنهاست.
منابع:
– عارفی، عباس، (۱۳۹۹)، “قربانیان جنگ باید طرف سوم مذاکرات صلح باشند”،https://www.etilaatroz.com/115008/victims-of-war-must-be-third-party-in-peace-negotiations/
– hrw, (2021a), “Afghanistan: Women’s Full Participation Needed in Talks”, https://www.hrw.org/news/2021/03/22/afghanistan-womens-full-participation-needed-talks
– hrw, (2021b), “Afghanistan: UN Should Ensure Women’s Full Role in Talks”, https://www.hrw.org/news/2021/04/07/afghanistan-un-should-ensure-womens-full-role-talks
– Paigeer, Omulbanin & Kirchner, Magdalena, (2020), “Human rights in the Afghan peace process”, https://asia.fes.de/news/human-rights-in-the-afghan-peace-process
– United Nations, (2021), “Killings, Suffering of Afghanistan’s People ‘Must End Now’, Special Representative Tells Security Council, Demanding Greater Action by Global Community”, https://www.un.org/press/en/2021/sc14472.doc.htm