سقوط ولسوالی ها: آیا طالبان به قدرت باز می گردند؟
۲۵ خرداد(جوزا)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۶/۱۵
سقوط ولسوالی ها: آیا طالبان به قدرت باز می گردند؟
سقوط ولسوالی نرخ
طالبان در میدان جنگ: تصرف ولسوالی ها یا ساختن گورستان جمعی؟
با آغاز خروج نیروهای خارجی از افغانستان، وضعیت امنیتی کشور در شرایط بسیار شکننده ای قرار دارد. طالبان حملات گسترده ای را برای تصرف نقاط مختلف کشور روی دست گرفته اند. به گونه ای که در طی یک و نیم ماه گذشته بیش از ۲۰ ولسوالی/شهرستان در افغانستان به دست این گروه سقوط کرده است. برکه در بغلان، نرخ و جلریز در میدان‌وردک، دولت‌شاه در لغمان، دوآب و مندول در نورستان، شینکی در زابل، ده‌یک و جغتو در غزنی، گیزاب در ارزگان، قیصار در فاریاب، شهرک و تولک در غور، دولت‌آباد در فاریاب، دولت‌آباد و علی‌آباد در کندز، زاری در بلخ، سوزمه‌قلعه، صیاد و سانچارک در سرپل، اشکمش در تخار، ارغنج‌خواه در بدخشان، جوند در بادغیس، اوبه در هرات و لاش و جوین در فراه از ولسوالی‌هایی است که از ابتدای ماه گذشته میلادی تا پایان دیروز به دست طالبان سقوط کرده بود. همچنین روز گذشته(دوشنبه ۲۴ جوزا/خرداد) نیز خان آباد کندز به مدت چند ساعت به دست طالبان افتاد که توسط نیروهای امنیتی بازپس گرفته شد. اما در این میان آنچه مهم است عملکرد دولت در برابر پیش روی طالبان است. آنچه در افکار عمومی از آن به سقوط پی در پی و یا دومینو وارِ ولسوالی ها، و در نظرِ حکومت از آن به «عقب نشینی تاکتیکی» یاد می شود. سیاستی که گویا درظاهر قرار است نهایتا به “گورستان جمعی” طالبان منتهی شود. چنانچه امرالله صالح معاون اول ریاست جمهوری افغانستان در فیسبوک خود چنین نوشته بود : «آن هایی که جنگ با طالب را بلدند می دانند که این خط باریک به گورستان دسته جمعی این گروه وحشت و جهل تبدیل خواهد شد».
در همین رابطه، به گزارشِ رادیو آزادی، روح الله احمدزی سخنگوی وزارت دفاع ملی روز سه شنبه (۱۸ جوزا) به رادیو آزادی گفته بود که نیروهای امنیتی و دفاعی برای جلوگیری از تلفات غیرنظامی عقب نشینی کردند: “در برخی از مناطق کشور، نیروهای امنیتی و دفاعی عقب نشینی کرده اند تا از تلفات غیرنظامیان جلوگیری کنند. این بدان معنا نیست که آنها از طریق جنگ توسط دشمن شکست خورده‌اند. این عقب نشینی موقتی است و انشاالله به زودی وضعیت بهبود می‌یابد”.
این در حالی است که پرسش های بی پاسخ بسیاری در شرایط کنونی و عملکرد دولت خلق شده است. ازجمله اینکه، آیا عقب نشینی تاکتیکی سیاستی کارساز است یا پیشگیری از نفوذ دشمن سیاستی اولاتر است؟ همچنین اگر بخواهیم از وجه دیگری به قضیه نگاه کنیم می بینیم که امروزه به نوعی تمامیِ افغانستان درگیرِ جنگ داخی گشته و آتش جنگ از شمال غربی تا جنوب شرقی کشور کشیده شده است. در این شرایط که به نظر می رسد بیشتر کنترل از دست دولت و نیروهای امنیتی خارج شده تا اینکه دولت در پیِ پیاده سازیِ سیاستیِ تهاجمی و کوبنده باشند؛ آیا می توان گفت تصرف و سقوط ولسوالی های متعدد و رو به افزایش، و اجازه برای این پیشروی به طالبان، (چنانچه گاها شنیده می شود که نیروهای امنیتی بدونِ هیچ تلاش و تقلایی پاسگاه ها و پایگاه های نظامی را به نیروهای طالبان تسلیم کرده اند) امری معقول و سیاستی واقع گرایانه است؟ آیا واقعا طالبان در حال پیشروی است؟ خروج نیروهای خارجی چه تاثیری در معادلات میدان جنگ دارد؟
خروج نیروهای خارجی از کشور و کوبیدن بر طبل جنگ در کشور
یک ماه و نیم گذشته میدان نبرد و جنگ در افغانستان به نقاط مختلف کشور سرایت کرده است. به طور میانگین روزانه شاهد سقوط یک ولسوالی/شهرستان در افغانستان به دست گروه طالبان هستیم.چنانکه به عقیده بسیاری طالبان قصد دارند تا از شکاف به وجود آمده از خروج نیروهای خارجی و ناتو برای در اختیار گرفتن کنترل کابل و ایجاد و احیای دوباره امارت اسلامی استفاده کنند. به طوری که، بر اساس آمارها در سه روز اول ماه ژوئن، ۶۴ پرسنل امنیتی افغانستان و ۲۶ غیر نظامی در حملات طالبان کشته شده اند. تکان دهنده ترین رویداد در تاریخ ۲ ژوئن در ننگرهار بود که منجر به کشته شدن ۴۰ نیروی امنیتی افغان شد چرا که در این نبرد چندین پاسگاه امنیتی و یک پایگاه نظامی به دست جنگجویان طالبان افتاد. در این میان آنچه قابل توجه است، این مسئله می باشد که یکی از دلایل سرعت بخشیدن خروج نیروهای خارجی از کشور، پیروزهای طالبان در میدان نبرد است. چرا که آنها ظاهراً نمی خواهند درگیر یک جنگ داخلی که به سرعت در حال گسترش هستند، شوند.
بنابراین، شدت جنگ در افغانستان و سقوط مناطق مختلف نشان دهنده این است که چشم انداز رسیدن به یک صلح در کشور مبهم و پیجیده است. طالبان احتمالا در میدان جنگ به دستاوردهایی خواهد رسید که از آن طریق بتواند قدرت چانه زنی خود را در میز مذاکره بالا ببرد. چرا که طالبان اطمینان دارد که می تواند به پیروزی نظامی دست یابد. این در حالی است که نیروهای امنیتی افغانستان هنوز در ماموریت های دفاعی خود و بازپس گیری مناطق تصرف شده یا حضور مجدد در مناطق رها شده در سال ۲۰۲۰ مانده اند(mnafen,2021).
تصویر یک-خروج نیروهای خارجی از افغانستان- خبرگزاری فرانسه
عقب نشینی تاکتیکی چیست؟
در رابطه با عملکرد دولت در برابر پیشروی طالبان، مقامات نظامی از توسل به شیوه «عقب نشینی تاکتیکی» نام می برند. به طوری که، در بسیاری از مناطق نیروهای امنیتی با توسل به شیوه عقب نشینی تاکتیکی معتقدند که پرقدرت تر از گذشته و برای جلوگیری از تلفات این مناطق را رها می کنند. در حقیقت، هرچند نهادهای امنیتی این کار را نتیجه راهکار «عقب‌نشینی تاکتیکی» عنوان کرده‌اند، اما طالبان آن را حاصل حملات‌شان و همچنان فشارهای پس از خروج عنوان می‌کنند. این گروه روز دوشنبه، بیست‌وچهارم جوزا، در صفحه رسمی‌اش نوشت که با خروج امریکا، وضعیت برای دولت وخیم‌تر شده است. در مطلب نشر شده آمده است که با گذشت هر روز، «ولسوالی‌ها و بیزهای مهم و استراتژیک» دولت «بدون درگیری و مقاومت» به دست جنگجویان طالبان می‌افتد. این گروه در ادامه از نیروهای امنیتی خواستار تسلیمی شده‌اند. این در حالی است که به گفته منابع، تلاش برای اقناع بزرگان محل به منظور پادرمیانی جهت سقوط ولسوالی‌ها و پاسگاه‌ها و همچنان ترساندن خانواده‌های نیروهای امنیتی از عواقب جنگ، تاکتیک جدید طالبان در روزهای اخیر برای سقوط ولسوالی‌ها بوده است(بهش،۱۴۰۰).
اما عقب نشینی تاکتیکی چیست؟ عقب نشینی تاکتیکی مطلوب ترین شکل عقب نشینی است. این عقب نشینیِ برنامه ریزی شده برای بهبودِ شرایط نبرد فعلی؛ و یا به دست آوردن یک مزیت تاکتیکی است. شاید بتوان گفت استراتژیِ عقب نشینی تاکتیکی در ادبیات جنگی و حوزه ی درگیری و نزاع، به اتخاذِ سیاست هایی مقطعی برای غلبه بر دشمن و یا طرف متخاصم با پیاده سازیِ چند هدف انجام می گیرد. ۱- درصورتی که یکی از طرفین در حال حاضر قادر به مقابله با طرف دیگر نبوده و به لحاظ ضعف نظامی و توانِ مقابله و یا عدم کاراییِ عملکردهای سیاسی و مدیریتی با بحران مواجه شده و ترجیح خود را بر عقب نشینی مقطعی و تجدید قوا می گذارد. این سیاست در مواقعی می تواند وجهه و حیثیتِ سیاسی-نظامیِ جناح یا گروهِ در معرض خطر را حفظ و در اذهان عمومی از برجسته ساختنِ ناکارآمدی و ناتوانی آن جلوگیری کند.
لیکن از طرف دیگر ۲- گاهی این سیاست با برنامه ریزی برای حمله و غافلگیریِ ناگهانیِ دشمن، و یا به عبارتی کشاندنِ طرف متخاصم به دل میدان و رکب زدن به آن اتخاذ می شود. لیکن به نظر می رسد برای رویکرد دوم یک طرح ریزی و پلانی دقیق، جامع و عملی نیاز است. چراکه بدونِ داشتنِ برنامه ای برای به دام انداختن طرف متخاصم، استراتژی عقب نشینی تاکتیکی تنها می تواند فرصتِ قدرت افزایی، کنترل و ضربات بیشتر را به طرفِ دیگر در کارزار نبرد (و یا عرصه های سیاست گذاریِ شبه نبرد) اعطا کند.
بدین ترتیب شاید بتوان گفت “«عقب نشینی تاکتیکی» (A tactical withdrawal) یا «کنش دفاعی از عقب نشینی» نوعی عملکرد نظامی، و به معنایِ پس کشیدنِ نیروها و عقب نشینی ضمنِ حفظ تماس و ارتباط با دشمن است. بنابراین در یک عقب نشینی تاکتیکی در میدانِ نبرد، به منظورِ تحکیم و تقویتِ نیروها، به منظورِ واگذاریِ مناطقی نه چندان مهم و استراتژیک، و به دست آوردن یک پیروزیِ قاطعانه و حتمی، طرف متخاصم را به گسترش و پیشرویِ ظاهریِ فراتر وادار ساخته و یا به نوعی دشمن را به سمتِ افتادن در دام می کشاند. این عملیاتی حساس و پرخطر محسوب شده که نیاز به دیسیپلین و سیاست های برنامه ریزی شده ی دقیق دارد.”
همچنین از بُعد دیگر اگر به این سیاست نگاهی داشته باشیم، باید بر وجهِ مصون ماندنِ پرسنل و تجهیزات نظامی تاکید کرد؛ بنابراین سه اصل از اصولِ این استراتژی ۱-داشتن برنامه و طرحی دقیق، منظم و قابل اجرا، ۲-عدم واگذاری و تسلیمِ جنگ افزارها و تسلیحاتِ نظامی-جنگی و ۳-در نظر گرفتنِ کمترین میزان از تلفات می باشد. بنابراین می توان این عقب نشینی را یک عقب نشینی اصولی برای یافتنِ دست برتر و غافلگیریِ دشمن دانست.
عقب نشینی تاکتیکی شیوه ای مبتنی بر شرایط جنگی یا ابزاری برای ضعف عملکردی؟
با این اوصاف، دررابطه با نبردِ طالبان و تسخیر ولسوالی های متعدد در افغانستان و واکنش دولت افغانستان به این اقدامات با عدم اتخاذِ رویکردی مقابله جویانه تحت عنوانِ “عقب نشینی تاکتیکی” آیا می توان گفت این جنگ در افغانستان در امتدادِ همان شیوه ی عقب نشینی تاکتیکی و در مسیرِ به دام انداختن طرف متخاصم یا قرار دادنِ آن در شرایطِ تسلیم و دست بستگی است؟ از یک سو همان طور که علی اکبر جمشیدی، عضو کمیسیون امور دفاعی و تمامیت ارضی مجلس نماینده‌گان به خوبی اشاره داشته است عقب نشینی تاکتیکی به منظور تجدید قوا، غافل گیری دشمن و فراهم کردن شرایط بهتر برای نبرد با طرف مقابل صورت می‌گیرد. همین قسم در عقب نشینی تاکتیکی همه پرسونل سالم بیرون کشیده می شوند و تجهیزات ارتش به دست دشمن نمی افتد. به باور وی، موضوع عقب نشینی که تازه در ادبیات نظامی کشور وارد شده، با عقب نشینی تاکتیکی هم خوانی ندارد. او می افزاید «نیروهای امنیتی عقب نشینی تاکتیکی می‌کنند، اما می بینیم که در آن ساحه اکثریت پرسونل کشته و زخمی می شوند یا اسیر می شوند. تمامی تجهیزات به دست دشمن می افتد. گفته می توانیم که این قسم عقب نشینی، تاکتیکی نه، بلکه ضعف مدیریت جنگی به حساب می رود.»(حسینی،۱۴۰۰).
و یا همچنین به گزارشِ رادیو آزادی، امرالله امان، کارشناس نظامی دراین رابطه چنین توضیح می‌دهد که: “من به عنوان یک جنرال و یک نظامی [پیشین] که وقت زیادی را در این زمینه صرف کرده ام، در اینجا این اصطلاح را اشتباه می دانم. عقب نشینی تاکتیکی در جبهه هایی که جنگ باشد استفاده می شود. جنگ روان جنگ چریکی است. این اصطلاح برای آن استفاده نمی شود. این جنگ تاکتیکی نیست که ولسوالی را از دست دهند و وسایل، تانک و تجهیزات را جنگجویان ببرند.”(رادیو آزادی،۱۴۰۰).
در نهایت، همان طور که حبیب میرزایی در خامه پرس اذعان می کند بتوان گفت، مواردی چون ۱-نبود اراده سیاسی برای برخورد با مخالفان مسلح (چه از جانب بالاترین مقامات دولتی و سیاسی در کشور و چه در میان نیروهای امنیتی دفاعی)، و ریشه داشتنِ این ضعف در مسائل قومی و یا اختلافات داخلی و عدم اجماعی سیاسی در درون دستگاه دولت، ۲- ویژگی های طبیعی کشور و مشکل در پشتیبانی نیروهای دولتی، ساختارِ کوهستانی و ناهمواری های طبیعی و سرسختی موقعیت جغرافیایی، ۳- فساد اداری و بی توجهی به بخش تعمیرات و نگهداری ادوات نظامی، به خصوص در وزارت داخله و وزارت دفاع، از مشکلات و چالش هایی هستند که موجبِ ضعف در حفظ ولسوالی ها و سقوطِ راحت آنها به دست طالبان شده است.
همچنین، تمیم عاصی، رئیس مرکز مطالعات جنگ و صلح افغانستان معتقد است که: سقوط ولسوالی ها مسئله تازه ای در جنگ افغانستان نیست. اما آنچه در این میان از اهمیت برخوردار است انتخاب استراتژیک مناطق مختلفی از جنوب و شرق اطراف کابل است. طالبان قصد دارد با ضربه زدن به مناطق اقتصادی و نظامی مهم ارتباط شهرها با سایر نقاط کشور را قطع کند تا بتواند از این طریق انها را تحت کنترل خود بگیرند. عاصی همچنین معتقد است که دلیل اصلی سقوط مناطق در مواردی همچون: روحیه پایین، رهبری بد، کاهش منابع و پشتیبانی هوایی است.
آینده مبهم جنگ و صلح در افغانستان
به هرروی شاید بتوان گفت آنچه در حال حاضر بیش از پیش مشاهده میشود، نه تلاش و تقلا برای پیشبرد روند صلح و یا افزایش امید برای دست یافتن به آتش بس و امنیت در این کشور؛ بلکه پیشرویِ سریع و قویِ طالبان و به پیش رفتنِ ماشینِ جنگیِ آنها با سقوطِ ولسوالی های متعدد و کشتار غیرنظامیان و به ویژه مردمان هزاره است.
آنچه واضح است آن است که اگر دولت در سایه ی توجیحِ واگذاریِ آرام و تدریجیِ ولسوالی ها به طالبان ذیلِ عنوانِ عقب نشینی تاکتیکی؛ و همچنین در سایه ی انکار و عدم توجه به اختلافات درون دولتی و عدم اجماع سیاسی داخلی برای رسیدن به صلح و امنیت پایدار؛ و همچنین در سایه ی ضعف و ناکارآمدیِ دفاعی نظامی برای حفظ جان شهروندان افغان، به راهِ خود ادامه دهد؛ اگر خوش بینانه هم به قضیه نگاه کنیم و نگوییم طالبان به ساختار نظام سیاسی ورود و ابتکار عمل را نهایتا به دست خواهد گرفت، اما می توان گفت همچنان باید شاهدِ تداوم این جنگ های داخلی و از دست رفتن جان مردم باشیم.
بنابراین، در شرایط کنونی وضعیت امنیتی بشدت در شرایط نامناسبی قرار دارد. در همین رابطه پارلمان اروپا با صدور قطعنامه ای اعلام کرده است که در چنین شرایطی که مذاکرات بین افغان ها به بن بست رسیده است و خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از کشور میتواند شکاف ایجاد کند، در بدترین حالت ممکن است که طالبان این شکاف را پر کند.
بنابراین، با خروج و عقب نشینی نیروهای امریکایی از افغانستان شدت جنگ در کشور در حال افزایش است. بعید به نظر می رسد که در صورت کامل خروج نیروها از افغانشتان شاهد آتش بس کامل باشیم. چرا که به نظر میرسد شبه نظامیان کنونی طالبان قصد مصالحه ندارند. در چنین شرایطی، ایده آمدن دوباره طالبان به قدرت از طریق جنگ قوی تر می شود و اینکه آیا بستر بازگشت طالبان به قدرت از طریق نظامی فراهم شده است؟
منابع
-بهش، حسیب(۱۴۰۰)، «تجدید تعهد ناتو: خروج به معنای پایان روابط نیست»، روزنامه هشت صبح، قابل دسترس در: https://8am.af/renewal-of-nato-commitment-leaving-does-not-mean-the-end-of-the-relationship/.
-حسینی، عبدالاحمد(۱۴۰۰)، «سقوط پی هم ولسوالی ها: مردم با عقب نشینی دولت دچار ترس و ابهت شده اند»، روزنامه هشت صبح، قابل دسترس در: https://8am.af/fall-of-districts-the-people-are-terrified-of-the-governments-retreat/.
– رادیو آزادی(۱۴۰۰)، « شدت جنگ و سقوط برخی ولسوالی‌ها؛ هدف نیروهای افغان از عقب نشینی تاکتیکی چیست؟»، قابل دسترس در: https://da.azadiradio.com/a/31296776.html.
-menafn(2021), “Post-US civil war drums beating fast in Afghanistan”, https://menafn.com/1102260508/Post-US-civil-war-drums-beating-fast-in-Afghanistan.