آیا طالبان از زنان افغان می هراسند؟

۱۹ تیر(سرطان)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۷/۹

زنان افغانستان در تاریخ

فارن پالیسی در یادداشتی نوشته است که: «طالبان در ترسیم چشم اندازی از آینده افغانستان این کشور را پس از جنگ کشوری فرمانبردار قانون، عضوی از جامعه ملل، آزاد برای تجارت و در صلح خود با همسایگان و سایر جهان می داند. اما گویا در این نظام وضعیت زنان چندان تغییر نمی کند. تفکیک جنسیتی شدیدی وجود خواهد داشت و زنان مجبور به داشتن حجاب خواهند بود». این در حالی است که طالبان از ابتدای مذاکرات صلح مواضع روشن و درستی از نگاه خود به زنان ارائه نداده اند. اکنون نیز با خروج نیروهای خارجی از افغانستان و پیشروی این گروه در مناطق مختلف کشور و بعضاً انتشار اعلامیه های مختلف در مناطقی که تصرف کرده اند، پیرامون فعالیت زنان، نگرانی ها از آینده زنان در افغانستان را تشدید کرده است.

در همین رابطه، سازمان عفو بین الملل در تاریخ ۳ خرداد/ جوزا در بیانیه ای بر مشارکت محدود زنان در مذاکرات صلح که تأثیری بر وضعیت نگران کننده این گروه داشته است، اشاره می کند. در این بیانیه آمده است که پس از حاکمیت طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، زنان با محدودیت های شدیدی مانند: آموزش، ممنوعیت حضور در اجتماع  بدون یکی از محارم و مراقبت های بهداشتی رو به رو بودند که این محدودیت ها هنوز هم در مناطق تحت کنترل طالبان در مورد زنان اعمال می شود. همچنین در این گزارش آمده است که اکنون زنان افغان سعی دارند و توانسته اند بعداز سال ها تلاش و فعالیت در بخش های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مشارکت داشته باشند. چنانکه، ۳٫۳ میلیون دختر در حال آموزش هستند. با این حال، زنان افغان هنوز هم در تحقق کامل حقوق خود با موانع اساسی رو به رو هستند. خشونت علیه زنان بسیار گسترده است، مشارکت زنان در تمام سطوح دولتی همچنان محدود است و طبق گفته یونسیف، ۲٫۲ میلیون دختر افغان هنوز به مدرسه نمی روند.

یمینی مشیرا، مدیر بخش آسیا در سازمان عفو بین الملل در همین رابطه می گوید که «با خدشه دار شدن روند مذاکرات صلح، وضعیت افغانستان به نقطه بحرانی رسیده است. به طوری که روزانه ده ها غیرنظامی کشته می شوند. در این شرایط، افغانستان به سمتی در حال حرکت است که فعالیت های ۲۰ ساله زنان افغانستان تحت شعاع است. در نتیجه این سازمان معتقد است که باید صدای زنان شنیده شود و زمینه برای مشارکت معنادار و گسترده آنها در گفت و گوهای صلح فراهم شود. چراکه در مذاکرات صلح کنونی، که از سپتامبر ۲۰۲۰ آغاز شد، تیم مذاکره کننده ۲۱ نفره دولت افغانستان فقط چهار زن حضور داشتند. این در حالی است که در تیم طالبان هیچ زنی حضور نداشت. همچنین در کنفرانس صلح در ماه مارس در مسکو نیز تنها یک زن در هیئت ۱۶ نفره دولت حضور داشت. بنابراین، کمبود نمایندگی قابل توجه زنان در این گفتگوها نشانگر این است که هنوز فاصله زیادی تا حضور معنادر زنان وجود دارد». در همین رابطه کمیسون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز معتقد است که باید به زنان در روند صلح افغانستن نقش پررنگ و معناداری داده شود. چنانکه خانم شهرزاد اکبر رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در نشستی در ماه گذشته در کابل گفت که:« مشارکت زنان افغان در آتش بس و روند صلح بسیار بااهیمت است. زنان افغان باید در تمام روند صلح سهمی فعال داشته باشند». اما به نظر میرسد که نقش کم زنان در جریان مذاکرات و گفت و گوهای صلح منجر به افزایش خشونت علیه زنان به ویژه پس از آغاز مذاکرات و ترور آن ها شده است. این خلاٌ معنادار قطعاً بر حفظ دستاوردهای این گروه و وضعیت حقوق آنها در آینده افغانستان در نظامی به شدت مردسالار با حضور طالبان تأثیرات منفی خواهد گذاشت.

زنان افغانستان و چالشی به نام طالبان

اکنون پرسش مهم و پرتکرار این است که سرنوشت زنان افغان در سایه حضور طالبان در قدرت چه خواهد شد؟ آیا این گروه در رویکردشان نسبت به زنان تغییر آورده اند؟ آیا نگاه متعصبانه طالبان نسبت به زنان ناشی از ترس این گروه از قدرت گیری زنان است؟

به گزارش برخی خبرگزاری ها، در چند روز گذشته شماری از شهروندان تخار در نگرانی از تصرف ولسوالی این ولایت و وضعیت بد امنیتشان اعتراض کردند. به گفته ی آنها، طالبان در ولسوالی های تصرف شده از خانواده ها خواسته اند که یک دخترشان را به نکاح جنگجویان طالبان درآورند. چنانچه در همین رابطه، گزارش ها حاکی از آن است که طالبان با صدور قوانین و مقررات جدید در ولسوالی های اخیرا تصرف شده در ولایت تخار در شمال شرق افغانستان، به زنان دستور داده اند که تنها از خانه بیرون نیامده و مردان نیز ریش خود را بلند بگذارند. چندین تن از باشندگان بلخ به صدای امریکا اعلام کردند که طالبان اقدام به توزیع اعلامیه کرده و به مردم محلی دستور می دهند، قوانین سختگیرانه ای را دنبال کنند که مشابه با قوانینیست که آنها آخرین بار از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان اعمال کردند. از سوی دیگر با نگرانی ها از احتمالِ روی کار آمدن طالبان، خبرگزاری رویترز از تلاش دولت بایدن برای شناسایی و تدارک مسیری فوری در صدور ویزا برای زنان آسیب پذیر افغان و مدافعان حقوق زنان در این کشور خبر می دهد و این ها همه نشانه های از احتمالِ وضعیتِ شکننده و رو به وخامت برای زنان افغانستان با خروج نیروهای خارجی و پیشروی های طالبان است.

گزارش یوناما نیز نشان داده است که در سال ۲۰۲۰، زنان ۱۳ درصد از تلفات کلی را تشکیل می دهند و طالبان و دولت اسلامی برای ۴۳ درصد مسئول این تلفات هستند. تعداد واقعی تلفات زنان در سال ۲۰۲۰ نیز بالاترین میزان از زمان ثبت مستندات یوناما در سال ۲۰۰۹ است. قتل های هدفمند زنان در مقایسه با سال ۲۰۱۹ سه برابر شده است. این موج جدید خشونت علیه صلح سازان، روزنامه نگاران، جامعه مدنی و حقوق زنان تاکتیکیست که برای خاموش کردن صدای منتقدان و مخالفان استفاده می شود. در نتیجه، بسیاری از تحصیل کرده ها و جوانان افغان کشور را ترک می کنند تا به جای دیگری پناه ببرند(Rahmaty,2021).

زنان در افغانستان “در دهه ۱۹۲۰ حق رأی دریافت کردند؛ و از اوایل دهه ۱۹۶۰ قانون اساسی افغانستان بستر برابری زنان را فراهم کرد. همان طور که کشور به سمت دموکراسی حرکت می کرد، روحیه تحمل و آزاد بودن وجود داشت.” “زنان سهم مهمی در توسعه ملی داشتند. در سال ۱۹۷۷، زنان بیش از ۱۵ درصد از عالی ترین نهاد قانونگذاری افغانستان را تشکیل می دادند. تخمین زده می شود که در اوایل دهه ۱۹۹۰، ۷۰ درصد از معلمان مدارس، ۵۰ درصد از کارمندان دولت و دانشجویان دانشگاه ها و ۴۰ درصد از پزشکان در کابل زن بودند. با این وجود، با تصرف افغانستان در دهه ۱۹۹۰، طالبان نسخه خشن حکومت اسلامی خود را تحمیل کردند. “آنها دانشگاه و مدارس را به روی زنان را بستند و تقریبا همه زنان را مجبور به ترک شغل کردند و منبع  غنی و مهم استعداد و تخصص کشور را تعطیل کردند. در نتیجه این روند دسترسی زنان به خدمات پزشکی را محدود، یک قانون و دستور العمل خاص و محدود در پوشیدن لباس را به طور تحکم آمیزی اجبار و اجرا کرد و توانایی زنان برای فعالیت در سطح جامعه را محدود ساخت. همچنین طالبان اعمال خشونت آمیزی علیه زنان از جمله تجاوز ، ربودن و ازدواج اجباری را انجام دادند. ” (indiatoday,2021). با این تفاسیر، آیا می توان همچنان امید داشت که طالبان تغییر کرده است و یا در آینده حقوق زنان را به رسمیت خواهد شناخت؟

بنابراین، به نظر می رسد در افغانستان امروز، بزرگترین حریفِ سرسخت و مقاوم برای طالبان، زنان هستند. چرا که دیگر حاضر به بازگشت به دورانِ خفقان و سرکوب حاکمیت طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱) نبوده و برای حفط موقعیت ودستاوردهای ۲۰ ساله ی خود در برابر این گروه سنت گرای جزم اندیش مقاومت کرده و حتی پا به پای مردان در جبهه های مقاومت علیه این گروه افراطی اسلحه به دست گرفته و می جنگند. اما مسئله ی زنان و دفاع از حقوق آنها زمانی به موضوعی تاسف برانگیز و نگران کننده تبدیل می شود که بدانیم حتی علی رغمِ عدمِ روز کارآمدن طالبان، باز هم شرایط برای زنان در افغانستان با چشم اندازِ نه چندان خوش بینانه و مبهمی مواجه است، چه رسد با حضور طالبان.

مشکلات زنان افغانستان تنها به طالبان ختم نمی شود

گزارشِ ارزیابیِ شورای اطلاعات ملی ایالات متحده آمریکا، نشان می دهد که پیشرفت حاصل شده زنان طی دو دهه گذشته در افغانستان “احتمالا بیش از حمایت داخلی مدیون فشار خارجی بوده، که این خود نشان می دهد زنان، پس از خروج ائتلاف و حتی بدون تلاش طالبان برای برگشتن به قدرت، در معرض خطر خواهند بود.” همچنین این ارزیابی نشان می دهد که “گرچه سقوط طالبان رسما به برخی از سیاست ها (محدود کردن حقوق زنان) پایان داد، اما بسیاری از این سیاست ها حتی در مناطق تحت کنترل دولت نیز عملا ادامه داشته اند.” به گزارش این ارزیابی، “پیشرفت افغانستان از اواخر سلطنت طالبان درجهت تحقق معیارهای بین المللیِ کاملا پذیرفته شده برای شرایط زنان غیریکنواخت و ناهماهنگ بوده، که این خود حاکی از هنجارهای فرهنگی و منازعات است.” همچنین “در سراسر کشور، ازدواج کودکان و سنگسار برای زنای محصنه همچنان ادامه دارد و قربانیان تجاوز جنسی توسط خویشاوندان به خاطر تحقیر خانواده هایشان کشته می شوند.”»(Hansler and Marquardt,2021).

تصویر یک- تظاهرات ضد طالبانی زنان غور با اسلحه در برابر پیشروی این گروه

 در همین رابطه فارن پالیسی در مطلبی تحت این عنوان «مشکلات زنان افغانستان به طالبان ختم نمی شود» اشاره دارد که ارزیابی اطلاعاتی اخیر، پس از خروج نیروهای آمریکایی و بین المللی از افغانستان، وضعیت مبهم و ترسناکی را برای آینده حقوق زنان در افغانستان ترسیم کرده، و هشدار می دهد حتی اگر طالبان نتوانند قدرت را به دست بگیرند، امکانِ وخیم تر شدن شرایط برای زنان وجود دارد. بدین ترتیب، ارزیابی اطلاعاتی نشان می دهد که حقوق زنان در افغانستان نه تنها از سوی طالبانی که در حال تهاجم و پیشروی هستند و می توانند بخشی از دولت بعدی افغانستان بوده و یا کنترل کامل را در دست داشته باشند، بلکه با سیاست های گسترده و افکار عمومی افغانستان نیز تهدید می شوند.

مقابله نظامی شیوه جدید زنان افغان در برابر طالبان

اکنون نیز با پیشروی های نظامی طالبان و تسلط بر مناطق بیشتر، زنان افغانستان نگران تر از گذشته به نظر می رسند. چنانکه با این پیشروی ها این زنان با ترس از افتادن در گذشته سیاه حکومت داری طالبان سعی در مقابله در برابر این گروه دارند. یکی از این راه های مقابله استفاده از سلاح و رفتن به میدان جنگ برای مقابله با طالبان است. به طوری که در هفته گذاشته تصاویری از حضور زنان در ولایت/استان غور افغانستان یکی از ناامن ترین مناطق کشور در شبکه های اجتماعی دست به دست می شد که اسلحه به دست گرفته بودند و شعارهای ضد طالبان سر میدادند. به گفته حلیمه پرستش به روزنامه گاردین: برخی از این زنان فقط میخواستند به صورت نمادین از نیروهای امنیتی حمایت کنند اما برخی دیگر از جمله خود من آماده رفتن به جبهه های جنگ هستیم». هرچند این مسئله به ندرت اتفاق می افتاد اما بی سابقه نیست. سال گذشته نیز در همین منطقه، قمرگل با طالبان که منجر به قتل پدر و مادرش شد درگیر شد. همچنین، در ولایت بغلان در پی حمله شوروی به افغانستان و جنگ های داخلی بی بی عایشه حبیبی معروف به قوماندان/ فرمانده کفتر به عنوان تنها زن در جنگ افغانستان حضور داشت. در حال حاضر نیز در شمال بلخ، سلیمه مزاری ۳۹ ساله والی منطقه چارکنت، در حال جنگیدن با طالبان در میدان نبرد است. همچنین، در شمال جوزجان، جایی که این روزها جنگ به شدت جریان دارد زنان زیادی در حال آموزش دیدن برای حضور در میدان نبرد هستند. به طوری که یک روزنامه نگار ۲۰ ساله گفت: هیچ زنی نمی خواهد جنگ کند، من فقط میخواهم تحصیلات خود را ادامه دهم و از خشونت دور باشم اما شرایط باعث شد من و دیگر زنان بایستیم. چنانکه او در آموزش یک روزه یادگیری اسلحه در مرکز ولایت/ استان شرکت کرد. این شرایط در حالی است که به اعتقاد این زنان طالبان از کشته شدن توسط زنان هراس دارند. و این برای آن ها شرم آور است(Graham-Harrison,2021).

آموزش زنان، اولین قربانی ساختاری با حضور طالبان

در این میان، برخی براین باورند که آموزش و پروش نخستین دستاوردی است که توسط طالبان قربانی خواهد شد. صدها میلیارد دلار هزینه های اختصاص یافته برای جنگ در افغانستان باعث پیشرفت های عظیم افغان ها شده است و به زنان این امکان را می دهد تا در رسانه ها، دولت، آموزش و پرورش و جامعه مدنی پیشرفت کنند. اما بسیاری از این دستاوردهای گام به گام، تدریجی و ناکافی بوده است. بیشتر افغان ها در فقر زندگی می کنند، این کشور یکی از بالاترین میزان مرگ و میر مادران را در جهان دارد و میلیون ها دختر وجود دارند که هرگز حتی یک روز نیز به مدرسه نرفته اند. هنگامی که سال گذشته رهبران طالبان در قطر در حال مذاکره پیرامونِ پیمان صلح با دولت افغانستان مورد حمایت ایالات متحده بودند، آنها تلاش کردند تا به بازیگرانِ بین المللی اصلی اطمینان دهند که آنها روش های بیرحمانه خود را در گذشته تغییر داده و به نوعی اصلاح و تعدیل کرده اند. اما با وجود تحول ظاهری، طالبان (شاید بتوان گفت تعمدا)، جزئیات اندکی درباره چگونگی اداره کشور در صورت کنترل مجدد آنها ارائه داده اند. چنانچه به طور کلی اعلان کردند که دختران مجاز به تحصیل در مدرسه می باشند، زنان می توانند کار کنند و در زندگی و محیط عمومی حضور داشته باشند، اما همه اینها مستلزم رعایت “دستورات اسلامی” است، عباراتی مبهم و غیرشفاف که راه گریزی برای تفسیرهای فردی توسط فرماندهان محلی را باز می گذارد. همچنین ذبیح الله مجاهد در مصاحبه ای با فارین پالیسی در ماه ژوئن به خواست طالبان برای “جدایی بین دختران و پسران، زنان و مردان، در دانشگاه ها، مدارس یا مکاتب” اذعان کرد(ALIZADA AND FERRIS-ROTMAN, 2021).

تصویر دوم- بازی دختران مدرسه ای در کابل

به هرروی علی رغمِ تصویری نه چندان خوشایند برای آینده زنان افغانستان، از سوی دیگر این خوش بینی توسط بسیاری از ناظران خارجی منعکس می شود که “افغانستانِ امروز افغانستان ۲۰ سال پیش نیست. پیشرفت کرده و نقش زنان در این کشور دیگر به دورانِ طالبان برگشت ناپذیر است. کشوری با حدود ۲۷ میلیون تلفن هوشمند و جمعیتی که ۷۰٪ افراد آن را جوانان زیر ۲۵ سال تشکیل می دهند بعید است به دوران تاریک حکومت طالبان در دهه ۱۹۹۰ بازگردد. این گروه تندرو یا مجبور به تعدیل و اصلاح خود خواهد شد یا همانطور که اکنون بسیاری از زنان افغان با سلاح یا فعال گرایی خود، دست به کار شدند، دیگر اجازه ی تحکم احکام جزم اندیشانه و افراطی طالبان را نخوهند داد. چرا که حقوق مدنی و تلاش برای زنده نگاه داشتنِ آن، سد محکمیست که در برابر سلاح خشونت و نزاع طالبانی ایستاده تا بار دیگر احکام طالبان اجرایی نشود. اما به هر روی باید در نظر داشت حقوق زنان در افغانستان به یک توافق کامل از سوی مذاکره کنندگان بستگی دارد – توافقی که زنان در شکل دهی آن نقش داشته باشند.

اما این نکته را هم باید درنظر داشت که طالبان معتقد است که تنها یک نظام اسلامی در افغانستان منجر به رسیدن به صلح و تضمین حقوقی ازجمله زنان است.درنهایت، با به بن بست رسیدن مذاکرات و عقب نشینی نیروهای امریکایی از افغانستان و افزایش خشونت این ترس در حال افزایش است که اگر طالبان به قدرت برگردند، مدل خشن خود از قوانین اسلامی که بر اساس آن دختران از مدرسه منع می شدند و زنان در ملا عام سنگسار می شدند را دوباره عملی می کنند. به همین جهت بسیاری ترس آن را دارند قرائت طالبان از حقوق با توجه به تغییراتی که از سال ۲۰۰۱ تاکنون در جامعه افغانستان رخ داده است در تضاد است. در نتیجه، زنان افغان با پیشروی طالبان بر ترس و دلهره شان از آینده افزوده شده است.

منابع

– ALIZADA, ATEFA  AND FERRIS-ROTMAN, AMIE, (2021), “The U.S. Is Leaving Afghanistan, the Taliban Is Growing in Power, and Education for Girls and Women Is Already at Risk”, https://time.com/6078072/afghanistan-withdrawal-taliban-girls-education/.

-Graham-Harrison, Emms, (2021), “Armed Afghan women take to streets in show of defance  against Taliban”, https://www.theguardian.com/world/2021/jul/07/armed-afghan-women-take-to-streets-in-show-of-defiance-against-taliban.

– Hansler, Jennifer and Marquardt, Alex, (2021), “US intelligence report warns Afghan women’s rights at risk after troop withdrawal”, https://edition.cnn.com/2021/05/04/politics/intel-report-womens-rights-afghanistan/index.html.

– indiatoday, (2021), “Afghanistan: Women pick up arms against Taliban in Ghor, Muhammad Ghori’s home”, https://www.indiatoday.in/world/story/afghanistan-women-pick-up-arms-against-taliban-ghor-muhammad-ghori-home-1824065-2021-07-05.

– Rahmaty, Masooma, (2021),”The Exclusion of Women’s Voices from Afghan Peace Talks Remains the Norm”, https://theglobalobservatory.org/2021/03/exclusion-womens-voices-afghan-peace-talks-remains-norm/.