تداوم جبر جنگی در افغانستان: تشدید جرایم جنگی طالبان در روزهای اخیر به چه معناست؟

۱۰ مرداد(اسد)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۸/۱

افغانستان سال هاست که در آتش جنگ و خشونت می سوزد. چنانکه در این سال ها تلفات بسیار زیادی به بهای رسیدن به صلح داده است. آمار بالای تلفات غیر نظامیان، هدر رفتن میلیون ها دلار پول و مهم تر از همه جنایت های جنگی بیشماری که علیه مردم این جغرافیا توسط طرفین جنگ صورت گرفت. چنانکه تلخ ترین قسمت این جنگ در پیوند با جرایم جنگی است که طالبان به عنوان اصلی ترین مهره تداوم خشونت در کشور، علیه شهروندان افغانستان داشته است. اکنون نیز پس از قدرت گیری مجدد این گروه هم در میدان جنگ و هم در میدان سیاسی اوضاع امنتی وخیم تر شده است. به گونه ای که، با بدتر شدن وضعیت امنیتی در کشور جنگ در افغانستان وارد مرحله پیچیده تر و خشن تری شده است. با پیشروی این گروه در مناطق مختلف سطح خشونت و جنایت های جنگی توسط طالبان نیز بالا رفته است. طالبان همچنان از اعمال جرایم جنگی برای قدرت گیری خود استفاده می کنند.

چنانکه، به گزارش دیده بان حقوق بشر، علی رغمِ آنکه نیروهای طالبان ادعا می کنند به مبارزان و جنگجویان خود دستور داده اند با خویشتنداری رفتار کنند، اما باز هم شاهد آن هستیم که منتقدانِ شناخته شده را برای حمله مورد هدف قرار می دهند. چنانچه طبق این گزارش در تاریخ ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۱، طالبان در قندهار نیروهای دولتی و نیروهای امنیتی این ولایت و در برخی موارد بستگان آنها را بازداشت و اعدام کرده اند. در میان موارد اخیر می توان به اعدامِ کمدینِ مشهور قندهاری، نظر محمد معروف به خاشه زوان توسط طالبان اشاره کرد. چنانکه در تاریخ ۲۲ ژوئیه ی ۲۰۲۱، ستیزه جویان طالبان خاشه را از خانه ی خود در جنوب قندهار ربوده، او را مورد ضرب و شتم قرار داده و سپس چندین بار به او شلیک می کنند. پس از آنکه ویدئویی در شبکه های اجتماعی  منتشر شد که در آن دو مرد به خاشه زوان سیلی زده و او را مورد آزار و اذیت قرار می دهند، طالبان اعتراف کردند که دو جنگجوی آنها او را کشته اند. به گفته ی پاتریشیا گاسمن، مدیر بخش آسیا در دیده‌ بان جهانی حقوق بشر، “نیروهای طالبان ظاهرا خاشه زوان را اعدام کردند. زیرا او رهبران طالبان را مسخره کره و دست می انداخت. قتل وی و دیگر بدرفتاری های اخیر از سوی طالبان نشان دهنده تمایل فرماندهان این گروه برای له کردن و در هم کوبیدنِ بی آزارترین انتقاد یا اعتراض آنهم با خشونت است.”

همچنین به گفته ی برخی فعالان در قندهار، فرماندهان طالبان تعداد زیادی از افراد مرتبط با دولت یا پلیس را در روستاهایِ اطراف مرکز این ولایت بازداشت کرده اند. در نزدیک ترین مورد اخیر می توان به ربودن دو مردی که برادرانشان با ریاست عمومی امنیت ملی افغانستان (NDS 03) کار می کردند در تاریخ ۱۶ژوئیه ۲۰۲۱ اشاره کرد. نزدیکان آنها می گویند که از آن زمان هیچ خبری از این دو نفر ندارند. و یا در موردی دیگر در اواسط ماه ژوئیه، جنگجویان طالبان احمدالله، افسر سابق پلیس را در اسپین بولدک را بازداشت و از آن زمان خانوده اش خبری از وی ندارند.

بنابراین در همین زمینه حقوق بین الملل بشردوستانه اعدام های بدون تاخیر، ناپدید شدن های اجباری و سایر بدرفتاری ها با هر فردی که در بازداشت است را به عنوانِ جنایت جنگی ممنوع کرده است. همچنین حملات تلافی جویانه نوعی تنبیه جمعی بوده و ممنوع است. دیوان کیفری بین المللی در حال بررسی اتهاماتی از جنایات جنگی و نقض جدی حقوق بشر توسط همه طرف های درگیر در افغانستان از جمله طالبان است. بنابراین، فرماندهان طالبان که از سوء استفاده نیروهای تحت کنترل خود اطلاع داشتند یا باید اطلاع می داشتند و هیچ اقدامی برای جلوگیری یا توقف آنها انجام نداده اند؛ به عنوان افرادی دارای مسئولیت فرماندهی مقصر/مجرم شناخته می شوند(hrw,2021)  و یا از دیگر سو می توان به تیربارانِ صد غیر نظامی توسط طالبان در اسپین بولدک قندهار اشاره کرد، در حالی که از سوی دیگر سرنوشتِ حدودِ ۳۰۰ نفری که طالبان ربوده و در مکان های نامعلومی بازداشت کرده اند نیز مشخص نیست.

در همین رابطه روزنامه اطلاعات روز افغانستان در یادداشتی آورده است «در گزارش این کمیسیون همچنین آمده است که طالبان به تعقیب و شناسایی کارمندان اسبق و کنونی نهادهای دولتی پرداخته‌ و این افراد را که هیچ نقش و سهمی در درگیری‌ها نداشته‌اند به قتل رسانده‌اند.کمیسیون حقوق بشر گفته است که تا کنون به هویت ۴۰ تن دست یافته است که توسط طالبان در این ولسوالی‌ کشته شده‌اند.این کمیسیون تاکید کرده است که کشتار افراد یادشده توسط گروه طالبان در ولسوالی اسپین‌بولدک، نقض صریح حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی است و می‌تواند جنایت جنگی باشد.کمیسیون حقوق بشر تایید کرده است که دارایی و اموال برخی از باشندگان اسپین‌بولدک از سوی طالبان غارت و چپاول شده است.این کمیسیون در گزارش خود به نقل از منابع معتبر محلی نوشته است که در زمان مسئولیت جنرال عبدالرازق به‌عنوان فرمانده پولیس ولایت قندهار، ‘یک متنفذ قومی با جمعی دیگر کشته شدند که بعداً‌ خانواده‌های این افراد به پاکستان کوچ کردند و در آنجا به طالبان پیوستند. پس از سقوط ولسوالی اسپین‌بولدک به‌دست طالبان، برادر این متنفذ قومی، با هدف انتقام‌گیری، افرادی را به طالبان معرفی کردند که به‌نحوی از حامیان جنرال رازق و دولت بودند. همچنین، چندی پیش وزارت داخله اعلام کرده بود که طالبان پس از تصرف ولسوالی  اسپین بولدک، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر را از خانه‌های‌شان بیرون کرده و حدود ۱۰۰ نفرشان را تیرباران کرده‌اند.طالبان در آن زمان این ادعا را رد کرده بودند».

همچنین طالبان در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۱ به دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) حمله، جان یک محافظ نیروهای امنیتی افغان را گرفت، افسران دیگر را زخمی کرد. به گفته ی وزارت امور خارجه افغانستان، خشونت را وارد مرحله ای جدید ساخته که «عواقب خطرناکی» در پی دارد. “نقض گسترده حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین المللی، از جمله کشتار خودسرانه غیرنظامیان، قتل زندانیان، قتل های فراقضایی، ضرب و شتم علنی زنان و تخریب زیرساخت ها، و اکنون حمله به سازمان ملل متحد که نماینده جامعه بین المللی است، بخشی از جنایات جنگی که طالبان مرتکب می شوند.” افزایش بی سابقه خشونت و تداوم مستمر جنایات جنگی توسط طالبان، عدم پایبندی این گروه به قوانین و تعهدات بین المللی را نشان می دهد و “دولت جمهوری اسلامی افغانستان از جامعه بین المللی و سازمان های بین المللی مربوطه می خواهد تا طالبان را به خاطر جنایات جنگی خود و عدم رعایت قوانین بین المللی بشردوستانه پاسخگو بدانند.” همچنین وزارت امور خارجه افغانستان خواستار اعمال فشارهای لازم از جامعه بین المللی بر طالبان است تا از ادامه خونریزی و جنایات جنگی آنها جلوگیری شود(ANI,2021).

در تداوم این جنایات، دادستانِ ارشد دیوان کیفری  بین المللی، معتقد است که طالبان به طور بالقوه مرتکب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت شده و غیرنظامیان در مناطق تحت کنترل طالبان نیز از نقض حقوق بشر گسترده، از جمله استخدام کودک سرباز، شکنجه و قتل های فراقضایی رنج می برند. بنابراین تا زمانی که آتش بسی جامع به طور کامل اجرایی نشود و حفاظت از غیرنظامیان در اولویت همه طرفین قرار نگیرد، تهدید جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند. همچنین تا زمانی که اقداماتی پایدار و مداومی برای پایان دادن به مصونیت از مجازات انجام نشود و امنیت بهبود نیابد، حملات علیه اقلیت ها و مدافعان حقوق بشر ادامه خواهد یافت. بنابراین جامعه بین المللی باید صرف نظر از موقعیت، ملیت یا وابستگی عامل و عاملینِ جنایت، به دنبال عدالت بین المللی برای جنایات جنگی انجام شده در افغانستان باشد (globalr2p,2021).

 این موارد نشان می دهد که، با شعله ور شدن آتش جنگ و خشونت در کشور در پی خروج نیروهای خارجی از افغانستان و روند به بن بست خورده مذاکرات صلح، بر میزان پیشروی طالبان و به موازات آن جرایم جنگی توسط این گروه نیز افزوده شده است. طالبان به عنوان گروهی که ماهیت آن با خشونت پیوند عمیقی خوده است برای نفوذ و پیشروی و نشان دادن قدرت خود همچنان از خشونت به عنوان تنها ابزار پیشبرنده خود استفاده می کنند. چراکه همانطور که در بالا آمد با تصرف مناطق مختلف ، گزارش های تکان دهنده ای از خشونت و جرایم جنگی توسط این گروه به گوش می رسد. در واقع، به نظر می رسد که این گروه با تصور پیروزی نظامی خود در میدان جنگ دست به اعمال هرگونه خشونت می زنند. از طرف دیگر، سکوت معنادار جامعه بین المللی در برابر این اقدامات و عدم پیگیری قضایی منجر به ایجاد اعتماد به نفس در این گروه برای دست زدن به چنین اقداماتی شده است.در حقیقت، جامعه جهانی با مشروعیت بخشیدن به طالبان از طریق توافقنامه دوحه و دیدارهای دیپلماتیک مختلف و عدم فشار به این گروه منجر به ایجاد اعتماد به نفس به این گروه شورشی شده است.

جنایت جنگی چیست؟

به گزارش وبسایت خبری الجزیره و بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، جنایت جنگی ارتکابِ نقض جدی قوانین بین المللی علیه غیرنظامیان یا “جنگجویان دشمن” در طول یک درگیری مسلحانه بین المللی یا داخلی است. برخلاف نسل کشی و جنایت علیه بشریت، جنایات جنگی باید در مسیری از درگیری مسلحانه رخ دهد. اگرچه مفهوم جنایات جنگی ریشه های کهن و باستانی دارد، اما قوانین جنایات جنگی در اواخر قرن نوزدهم شکل گرفت. علیرغم بی عدالتی ناشی از بمب گذاری یک مدرسه یا ایستگاه تلویزیونی یک کشور، چنین اقداماتی لزوما جنایت جنگی محسوب نمی شود. چنین اقداماتی تنها در صورتی جنایت جنگی خواهد بود که میزان تلفات غیرنظامیان ناشی از این حمله در مقایسه با بازده نظامی به دست آمده از حمله بیش از حد باشد. به عبارت دقیق تر، معنای جنایات جنگی در کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو روشن شد. ماده ۱۴۷ کنوانسیون چهارم ژنو جنایات جنگی را چنین تعریف می کند: “قتل عمد، شکنجه یا رفتار غیر انسانی، از جمله رفتار هایی که باعث رنج تعمدی یا جراحت جدی به بدن یا سلامتی، اخراج غیرقانونی یا انتقال یا حبس غیرقانونی یک فرد محافظت شده، گروگانگیری و تخریب و تصرف گسترده اموال، اقداماتی که باضرورت نظامی توجیه نمی شود و به طور غیرقانونی و ازروی گستاخی و بی جهت صورت می گیرد”.

به طور کلی می توان گفت منظور از جنایات جنگی در برگیرنده دو مجموعه و زیرشاخه ی ذیل است:

الف) نقض آشکار کنوانسیون های ژنو در ۱۲ اوت ۱۹۴۹، یعنی هر یک از اقدامات زیر علیه اشخاص یا اموال تحت حفاظت از مفاد کنوانسیون مربوطه ژنو: قتل عمد، شکنجه یا رفتار غیر انسانی، از جمله آزمایش های بیولوژیکی، تحمیل رنجی بزرگ به صورت تعمدی یا آسیب جدی به بدن یا سلامتی، تخریب گسترده و تصاحب اموال که با ضرورت نظامی قابل توجیه نبوده و به طور غیرقانونی و از روی بی فکری انجام می شود، وادار ساختن یک اسیر جنگی یا شخص محافظت شده دیگر برای خدمت در نیروهای یک قدرت متخاصم، محرومیت تعمدیِ یک زندانی جنگ یا شخص دیگری از حقوق عادلانه و محاکمه باقاعده، تبعید یا انتقال غیرقانونی یا حبس غیرقانونی، گروگانگیری.

ب) سایر موارد از نقض جدی قوانین و آداب و رسوم قابل اجرا در درگیری های مسلحانه بین المللی، در چارچوب مقرر شده ی حقوق بین الملل، یعنی هر یک از اقدامات زیر: جهت دهی و هدایت تعمدی حملات علیه غیرنظامیان یا افراد غیرنظامی که مستقیماً در جنگ ها شرکت ندارند،  جهت دهی و هدایت تعمدی حملات علیه اهداف غیرنظامی، جهت دهی و هدایت تعمدی حملات علیه پرسنل، تأسیسات، مواد، واحدها یا وسایل نقلیه مشمول منشور بشردوستانه یا ماموریت حفظ صلح مطابق منشور ملل متحد، مادامی که آنها طبق قوانین بین المللی درگیری های مسلحانه دارای حق حفاظت از اهداف غیرنظامی از افراد ملکی هستند، انجام تعمدی حملات با آگاهی از این که چنین حمله ای باعث تلفات جانی یا صدمه به غیرنظامیان یا آسیب به اهدف غیرنظامی یا آسیب گسترده، طولانی مدت و شدید به محیط طبیعی می شود(Deparment of Justice:47,2021).

مذاکرات بین الافغانی و جای خالی قربانیان جنگ

در نهایت باید گفت که با آغاز مذاکرات بین الافغانی در دوحه قطر در سپتامبر سال ۲۰۲۰ در ترکیب تیم مذاکره کننده دولت جای خالی صدای قربانیان جنگ بسیار مشهود بود. افغانستان به واسطه سال ها جنگ و خشونت در کشور تلفات انسانی و جانی بسیاری را متحمل شده اند. شهروندان افغانستان به عنوان قربانیان اصلی جنگ نماینده ای واقعی در تیم مذاکره کننده نداشتند. در این در حالی بود که دولت افغانستان به مذاکره با گروهی رفته بود که از ناقضان اصلی حقوق بشر در افغانستان و از مرتکبان کلیدی جرایم جنگی در این کشور بودند. این غیبت معنادار قربانیان جنگ منجر به رهایی ۵هزار زندانی طالبی شد که بسیاری از آن ها مرتکب جرم های زیادی شده بودند. اما نادیده گرفتن حقوق قربانیان جنگ منجر به تشدید خشونت و افزایش تلفات در کشور شد. چنانکه با آغاز مذاکرات برخلاف انتظار برای رسیدن به ثباتی نسبی از همان روزهای آغازین موج خشونت های گسترده ای درکشور راه افتاد. به طوری که شاهد موج بزرگی از ترورهای هدفمند علیه شخصیت های برجسته سیاسی و اجتماعی افغانستان بودیم. امری که یکی از علت های آن را می توان نادیده گرفتن صدای قربانیان جنگ و بی توجهی جامعه جهانی به عدالت جنگی در نظر بگیریم. هرچند این نخستین بار نیست که طالبان دست به جرم های جنگی می زند.

واشنگتن پست در سال ۲۰۲۰ اسناد محرمانه ای را افشا کرد که در آن از جرم های طالبان در طی جنگ های چند سال اخیر افغانستان پرده برداشت. طبق این اسناد، تا سال ۲۰۲۰ حدود ۴۳ هزار و ۵۶۵ غیرنظامی جان خود را از دست دادند. همچنین،  در سال ۲۰۱۷ دیده بان جهانی حقوق بشر اعلام کرد که اسنادی را در اختیار دارد که در آن طالبان حملات متعددی را علیه گروه های مختلف همچون قضات، قانون گذاران، بزرگان قومی و خبرنگاران انجام داده اند. بنابراین، در طی بیست سال گذشته طالبان برای دست یابی به اهداف  خود جنایت های بیشماری را مرتکب شده است. که بی توجهی و عدم پیگیری قانونی به آنها منجر به تداوم این روند از سوی این گروه شده است. هرچند در این اواخر تلاش هایی برای رسیدگی به پروندهای جرم های جنگی در افغانستان توسط یک تیم ۱۵ نفره از دولت که شامل حنیف اتمر(وزیر امور خارجه)، فضل احمد معنوی(وزیر عدلیه) بود با دیوان بین المللی کیفری صورت گرفت تا جرایم جنگی از طریق مجامع بین المللی رسیدگی شود. اما سکوت جامعه جهانی و عدم پیگیری نهادهای داخلی منجر به تداوم این روند خواهد شد.

بنابران، اکنون طالبان بیش از هر زمان دیگری خود را به قدرت نزدیک می بییند. با خروج نیروهای خارجی از افغانستان، طالبان آینده خود را نه در میز مذاکره بلکه در میدان نبرد می بینند. این گروه با توسل به خشونت و تصرف مناطق بیشتر خود را در چند قدمی احیای نظام امارت اسلامی میداند در نتیجه در تلاش است تا به هر وسیله ای به این هدف خود برسد.

منابع

– ANI, (2021), “Afghanistan MoFA reprimands Taliban for attacking UNAMA Office in Herat”, https://in.news.yahoo.com/afghanistan-mofa-reprimands-taliban-attacking-154645994.html.

– globalr2p, “More than 10,000 civilians killed or injured each year between 2014-2019”, Global Centre for the Responsibility to Protect, https://www.globalr2p.org/countries/afghanistan/.

– hrw, (2021), “Afghanistan: Mounting Taliban Revenge Killings”, https://www.hrw.org/news/2021/07/30/afghanistan-mounting-taliban-revenge-killings.

-Department of Justice, (2021), “Crimes Against Humanity and War Crimes Act”, À jour au 28 juin 2021, Dernière modification le 19 septembre 2019, https://laws-lois.justice.gc.ca/pdf/c-45.9.pdf.