ارتش خیالی، آنچه افغانستان را به دام طالبان انداخت

۲۴ مرداد(اسد)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۸/۱۵

طالبان یکی پس از دیگری در حال پیشروی و کوتاه کردن فاصله خود با کابل پایتخت افغانستان هستند. این گروه تنها در عرض یک هفته ۲۶ ولایت را سقوط دادند. عددی که هر لحظه با سرعت زیادی تغییر می کند و ثابت نیست. سرعت معادلات جنگی چنان بالاست که نمی توان حتی برای یک ساعت آمارها را ثابت نگه داشت که در طی بیست سال گذشته چنین شرایطی را بی سابقه کرده است. بگذارید به  عقب تر برگردیم. از زمان پیشروی جدی طالبان در افغانستان در طی ماه های اخیر، علی رغم واکنش های بسیار به تاکیتک دولت مبنی بر عدم مبارزه جدی، نیروهای امنیتی تحت رهبری غنی در ابتدا از «عقب نشینی تاکتیکی» یاد کردند. روشی که به باور بسیاری از تحلیلگران متناسب با شرایط فعلی جنگ افغانستان نبود. اما با موج شدید انتقادها و وخیم تر شدن شرایط، تغییراتی در سطح رهبری نیروهای امنیتی و دفاعی و شیوه مبارزه ایجاد کرد که باز هم تغییری در میدان جنگ به نفع دولت افغانستان ایجاد نشد. درنتیجه با وخیم تر شدن شرایط امنیتی اشرف غنی در تاریخ ۲ اوت در نشستی در پارلمان افغانستان از برنامه منسجم امنیتی یاد کرد که در ظرف شش ماه باعث ایجاد ثبات در کشور می شود. این در حالی است که پس از این سخنرانی سقوط دومینیووار مناطق مختلف و استراتژیک افغانستان را در طی یک هفته شاهد بودیم.

روز گذشته نیز(شنبه ۲۳ مرداد) اشرف غنی در حالی که پیام ویدیویی خود را پیرامون وضعیت امنیتی کشور اعلام میکرد، کنر سقوط کرد و بعداز آن مزار شریف به عنوان یکی از پایگاه های اصلی مقاومت علیه طالبان به دست این گروه افتاد.  امروز نیز(یکشنه۲۴ مرداد) کابل در محاصره قرار گرفته است.در این میان آنچه مهم است سقوط این ولسوالی ها بدون درگیری  است. مسئله ای که این سوال را ایجاد می کند، چرا نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان علی رغم سال ها هزینه از سوی ناتو به ویژه ایالات متحده به این راحتی شکست خوردند؟

چرا نیروهای امنیتی افغانستان شکست خوردند؟

از زمان آغاز حضور نیروهای خارجی در افغانستان به ویژه پس از سال ۲۰۰۴ ادعاها و گزارش های متفاوتی از ژنرال ­های امریکایی و بریتانیایی مبنی بر ایجاد ارتشی قوی در افغانستان وجود داشت. اما حداقل با نگاهی به حوادث اخیر در افغانستان عکس این مسئله ثابت شده است.  در همین رابطه نیویورک تایمز در یادداشتی در همین رابطه نوشته است که«در چند روز گذشته نیروهای امنیتی افغانستان در تحت فشار پیشروی طالبان که از ماه می آغاز شد، سقوط کردند. این در حالی است که ایجاد ارتشی قوی برای رهاسازی ایالات متحده و هم پیمانانش از افغانستان یک هدف مهم از سوی طرف­های خارجی جنگ افغانستان تعریف شده بود. به طوری که ایجاد دستگاه امنیتی افغان یکی از بخش های کلیدی استراتژی دولت اوباما بود، چرا که تقریباً یک دهه پیش به دنبال یافتن راهی برای واگذاری امنیت و خروج بود.  در این میان، در حالی که آینده افغانستان بیش از پیش مبهم به نظر می رسد، یک چیز به وضوح آشکار است. تلاش ۲۰ ساله ایالات متحده برای بازسازی ارتش افغانستان شکست خورده است و این کشور به کنترل طالبان در می آید.

در چنین شرایطی نیز، سربازان و پولیس ابراز نارضایتی عمیقی از رهبری افغانستان کرده اند. معتقدند که مقامات غالباً چشم خود را بر آنچه اتفاق می افتد، بسته اند. زیرا به خوبی می دانند که تعداد واقعی نیروی انسانی نیروهای افغان به مراتب کمتر از آنچه گفته می شود، است. به عبارت دقیق تر، غرب در ۱۵ سال گذشته مبالغ هنگفتی را صرف نیروهای افغان کرده است .به طوری که امریکا تنها ۸۸ میلیارد دلار صرف این ادعا کرد که به دولت افغانستان اجازه می دهد در مقابل طالبان روی پای خود بایستد. در مقابل، پس از شروع تصمیم جو بایدن برای خروج نیروهای باقی مانده امریکا، نیروهای ۳۰۰ هزار نفری افغان به سرعت سقوط کردند. به جای مقاومت در برابر طالبان آنها به سرعت مورد حمله قرار گرفتند و در خیلی از موارد بدون درگیری عقب نشینی کردند».

در حقیقت، شکست خیره کننده ارتش که قرار بود سنگ بنای حمایت غرب از کشور باشد، افغان ها و حامیان آن ها را شوکه کرده است. چارلی هربرت ژنرال سابق بریتانیایی که از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ به نیروهای دولتی افغانستان در کابل مشاوره می داد، می گوید: فساد گسترده، بدخواهی و منافع شخصی نخبگان سیاسی و نظامی کابل در ادامه مبارزه بر روی سربازان تأثیر می­گذارد. او معقتد است که خارجی ها در تلاش برای ساختن نیروهای افغان به شکل خود اشتباه کرده اند و برای ایجاد آنها خیلی دیر اقدام کردند. همچنین، معقتد است که: در نهایت، من فکر میکنم ما سعی  میکردیم این جنگ ما باشد نه آنها. وی گفت: ما ۱۰۰۰۰۰ سرباز ائتلاف را برای جنگ مستقر کردیم. در حالی که در روزهای اولیه توسط تعداد کمی از نیروهای امنیتی افغان پشتیبانی می شد. رویکردی کاملاً اشتباه. ما باید از همان ابتدا روی نیروهای افغان سرمایه گذاری می کردیم و تمام مبارزه را با آنها انجام می دایدم. وی گفت: شکست در ایجاد ارتش افغانستان در حالی رخ داده است که غرب نیز در ایجاد نیروهای عراقی، لیبایی و سوری با مشکل رو به رو شده است. من پاسخ ها را نمی دانم اما من فکر میکنم یکی از ناکامی های ما این است که ما اصرار داریم آنها را شبیه خودمان بسازیم. این یک مدل بالقوه نامناسب است(Farmer,2021).

آنچه جنگ را برای طالبان شیرین کرد

اما به طور کلی باید گفت، وضعیت فعلی نیروهای امنیتی و شکست آنها در طی روزهای اخیر را نباید تنها در استراتژی ایالات متحده خلاصه کرد. بلکه باید معلول چندین عامل دانست.

نخست آنکه، کمبود منابع و از دست دادن انگیزه برای دفاع. همان طور که پارتیک کوبرن در وب سایت خبری ایندیپندنت مطرح می کند، پیروزی طالبان در افغانستان جریانی غیرقابل توقف به نظر می رسد. زیرا آنها مراکز ولایت های قندهار، هرات و غزنی را بدون مواجهه با مقاومتی مؤثر از نیروهای دولتی افغانستان تصرف کردند. به نظر می رسد سربازان افغان و نیروهای امنیتی در حال فرار بوده یا تسلیم می شوند یا موضعِ خود را تغییر می دهند. زیرا در حال حاضر جان دادن برای یک هدف از دست رفته دیگر فایده ای ندارند. بنابراین، شاید بتوان گفت این روند بیشتر حاکی از ضعف دولت است و نه قدرت و قوت طالبان. زیرا همان گونه که نیویورک تایمز نیز اشاره کرده است، این عقب نشینی و رکود در ارتش افغانستان از پاسگاه ها در مناطق روستایی آغاز شد، جایی که کمبود مهمات و مواد غذایی سربازان و واحدهای پلیس را که توسط جنگجویان طالب محاصره شده بودند از توان مقابله تهی ساخت و با وعده ی حفظ جانشان در صورت تسلیم شدن و واگذاری تجهیزات، به تدریج شاهدِ کنترل بیشتر جاده ها و سپس کل مناطق به دست شورشیان بودیم. چنانچه می توان گفت با وخامت اوضاع، نارضایتیِ نیروهای امنیتی دفاعی تقریبا به دلایلی مشابه بود، نظیر فقدان پشتیبانی هوایی یا کمبود و اتمام منابع و مواد غذایی.

دوم، وابستگی به کمک و پشتیبانیِ نظامی نیروهای خارجی. شاید بتوان گفت یکی از نقاط ضعف نیروهای امنیتی افغانستان وابستگی آنها در طولانی مدت به نیروهای خارجی، فرماندهان نظامی و به ویژه پیمانکاران خصوصی است. چنانچه از زمان اعلام خروج نیروهای خارجی این گمانه زنی ها وجود داشت که زمانی که پیمانکاران خصوصی و سربازان آمریکایی در هفته های آتی کشور را ترک کنند، نیروهای دولتی افغانستان می توانند مهمترین مزیت و برتریِ نظامی خود نسبت به طالبان -یعنی نیروی هوایی- را از دست بدهند. چراکه نیروهای امنیتی افغانستان برای تعمیر و نگهداری ناوگان هوایی و خودروهای زرهی خود و مجموعه ای از تجهیزات دیگر شدیدا به پیمانکاران با بودجه ایالات متحده وابسته هستند. به گفته برخی کارشناسان نظامی بدون کمک این پیمانکاران/مدیرپروژه ها، نیروهای افغان دیگر نمی توانند ده ها هواپیمای جنگنده، هواپیمای باری، هلیکوپترهای ساخت آمریکا و هواپیماهای بدون سرنشین را برای بیش از چند ماه دیگر در پرواز نگه دارند(De Luce,2021). بنابراین، مجموعه این عوامل آنچه را نباید در افغانستان رخ می داد را رقم زد. 

پایان تلخِ ایده ارتش سازی برای ایالات متحده

بنابراین، همانطور که در بالا آمد، با توجه به هزینه های گزاف نظامی ایالات متحده در افغانستان طی ۲۰ سال گذشته، و همچنین با توجه به این امر که پیشتر در برخی مناطق افغانستان نیروهای دفاعی افغان قادر به باز پس گیری برخی ولسوالی ها گردیدند، آمریکایی ها نیز از پیشرفتی قابل توجه در گذاشتنِ سنگ بنایِ قاطعانه از استراتژی جنگی خود اطمینان دادند، سیاستی که قرار را بر این می گذاشت تا نیروهای دفاعی افغانستان را به نحو شایسته ای برای همه احتمالات آماده کند. با این حال، طبق مصاحبه هایی محرمانه ی صورت گرفته توسط واشنگتن پست در سال ۲۰۱۹، باید گفت واقعیت امر چیزی کاملا متفاوت را نشان می داد. این گروه از مصاحبه شوندگان که شامل مقامات ایالات متحده، ناتو و افغان بوده است، نیروهای افغان را بسیار بی کفایت و نامناسب، بی انگیزه، با آموزش ضعیف، فاسد و با تمایلاتی از فرار و نماندن توصیف کرده اند. به گفته ی این افراد، تخمین نیروهای امنیتی افغانستان در حرف و به صورت تئوری شاملِ ۳۵۲۰۰۰ سرباز و پلیس می باشد، اما در عمل دولت تنها می تواند ثابت کند که حدود ۲۵۴۰۰۰ نفر از آنها در این صفوف خدمت می کنند. این ازدیاد تعداد نیروها ناشی از وجود فرماندهان افغان فاسدی بود که حقوق هایی پرداختی مقرر را به جیب خود می ریختند. این مصاحبه ها همچنین از عدم استقلال نیروهای امنیتی افغانستان به دلیل دیسیپلین و نظم ضعیف خود، تمایل آنه به استفاده از ماری جوانا و تریاک حتی هنگام گشت زنیها در مناطق مورد نزاع و درگیری، تمایل به غارت تجهیزاتی معمولا تامین شده توسط پنتاگون برای ایجاد ایست بازرسی های خاص خبر می دهد.

اما از دیگر سو برخی براین باروند که ناکارمدی نیروهای دفاعی افغانستان علاوه بر موارد فوق با خطاهای محاسباتی و اشتباهات آمریکا در این سال ها نیز همراه بوده است. چراکه علی رغمِ هزینه های هنگفتِ ارتش آمریکا، اما شاهد آن بوده ایم که حقوق سربازان افغان برای ماه ها پرداخت نشده باقی مانده بود و یا گاهاً این نیروها مجبور به سر کردن با مراقبت های بهداشتی پزشکیِ سطح پایین و زیراستاندارد شده و یا حتی بدون مراقبت های پزشکی در حین و یا پس از عملیات جنگی و با آموزش های نامناسب و ناکافی سر می کردند؛ که همه ی این موارد به تلفاتی سنگین در شرایط جنگیِ سخت و کمین منجر می شد. همچنین می توان گفت آنها برای مدت های طولانی هیچ مرخصی دریافت نمی کردد که این امر خود موجب خستگی و نارضایتی آنها می شد. در نتیجه، عوامل فوق الذکر منجر به فرار زیاد و یا نرخ پایین ثبت نام در بین نیروهای امنیتی دفاعی شده است. اما در همین راستا و در ذیل اشتباهات ایالات متحده، برخی از کارشناسان عدم صلاحیت و یا بی کفایتی نیروهای افغان را ناشی از تصمیم ایالات متحده برای حمله همزمان به عراق می دانند، که این امر موجب انحراف و یا دور ساختن توجه کافی از افغانستان گردید. به باور آنها، اگر ایالات متحده تمرکز خود بر آموزش نیروهای افغان را بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶، یعنی زمانی که طالبان عملاً ضعیف و بی نظم بودند، افزایش می داد، نتایج می توانست متفاوت باشد. اما ایالات متحده در عوض، بهترین منابع، تصمیمات و سیاست های خود را به سمتِ عراق جهت دهی و معطوف کرد(MISHRA,2021).

آنچه نباید اتفاق می افتاد

در نهایت، باید گفت که فساد، عدم اراده برای جنگ و خلأ ایجاد شده توسط خروج امریکا، احتمالاً همه در سقوط نهایی ارتش افغانستان نقش داشته است. سال هاست که دولت ایالات متحده گزارش هایی را منتشر می کند که در آن میزان فساد گسترده در نیروهای امنیتی افغانستان ذکر شده است. فرماندهان معمولاً پول هایی را که برای سربازان خود در نظر گرفته بودند به جیب می زدند در بازار سیاه سلاح می فروختند و در مورد تعداد سربازان در صفوف خود دروغ می گفتند. چیزی که از ان به عنوان «سربازان خیالی» یاد می شود. نیروهای افغان همچنین به طور کامل به نیروهای هوایی ایالات متحده وابسته بودند از تدارکات تا حملات همراه با تعمیر و نگهداری و بدتر از همه نیروهای امنتیت هرگز رهبری موثری نداشتند آنها توسط غیرنظامیان در کاخ ریاست جمهوری با تجربیات نظامی کوچک مدیریت می شدند یا ژنرال های سالخورده که بیشتر درگیر جنگ های کوچک سیاسی بودند.

در حقیقت، از اوایل سال ۲۰۰۲ جنگ در افغانستان هرگز فرصتی برای موفقیت نداشت. پس از اینکه اهداف اولیه رئیس جمهور بوش برای برهم زدن القاعده و مجازات طالبان تا مارس ۲۰۰۲ محقق شد ماموریت خود را در افغانستان به یک عملیات ملت سازی بدل کردند که شامل اهدافی بود که از نظر نظامی کاملاً دست نیافتنی بود. روسای جمهور اوباما و ترامپ نیز تمرکز خود را در زمینه ملت سازی ادامه دادند و تضمین کردند که جنگ هرگز برنده نخواهد داشت و بنابراین، هرگز پایان نمی یابد.

اما اکنون آنچه واضح است این است که چگونه نیروی ۳۰۰۰۰۰ هزار نفری ارتش که تاکنون صدها میلیارد دلار پشتیبانی دریافت کرده اند  و حداقل دارای نیروی هوایی ابتدایی، ناوگان زرهی و پشتیبانی از دولت هستند در برابر گروهی که تقریباً ۷۵۰۰۰ نفر هستند و هیچ پشتوانه رسمی، ارتش آموزش دیده، نیروی هوایی ندارند و وسلاح های خود را در بازار آزاد به دست می آورند، شکست خورده اند.

پس، تا زمانی که ارتش امریکا و ناتو درگیر جنگ افغانستان بودند توهم موفقیت وجود داشت اما با آغاز خروج نیروهای خارجی آنچه آشکار شد، شکست ایجاد یک ارتش قوی در افغانستان و نایان شدن افکار عمومی در جهان از تلاش های ایالات متحده در افغانستان. چرا که نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان ثابت کردند که در شکست طالبان کاملاً ناتوان هستند. فریب کاری ایالات متحده در طی این سال ها منجر به شکست های نظامی شده است(Davis,2021).

منابع

–  De Luce, Dan, (2021), “Without U.S. contractors, the Afghan military will lose its main advantage over the Taliban — air power”, https://www.nbcnews.com/politics/national-security/without-u-s-contractors-afghan-military-will-lose-its-main-n1269686.

-MISHRA, SAARANSH, (2021), “Were the Afghan Defence Forces ever prepared to protect Afghanistan?” https://www.orfonline.org/expert-speak/were-afghan-defence-forces-ever-prepared-protect-afghanistan/.

-Davis, Danial L,(2021), “Why is Afghanistan falling to the Taliban so fast?”, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/aug/14/afghanistan-taliban-us-troops.

-Farmer,Ben,(2021), “Why the 300000-strong Afghan army is collapsing so swiftly against Taliban”, https://www.telegraph.co.uk/world-news/2021/08/13/300000-strong-afghan-army-collapsed-swiftly-against-taliban/.