سرنوشت مبهم موازین حقوق بشری زیر پرچم نظام طالبانی

۳۱ مرداد(اسد)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۸/۲۲

سازمان ملل متحد در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده تنها در شش ماه نخست سال۲۰۲۱ یعنی در فاصله ابتدای ژانویه تا پایان ژوئن گذشته، دوهزار و بیست و یک غیرنظامی در پی تشدید حملات شبه نظامیان طالبان کشته و زخمی شده اند. همچنین، این نهادها برآورد کرده اند که شورشیان طالبان قریب به پانزده هزار غیرنظامی از جمله زنان و کودکان را در ۱۲ سال گذشته کشته اند. این آمارهای تکان دهنده که در طی بیست سال گذشته همواره روند صعودی داشته است، در حالی منتشر می شود که طالبان توانست قدرت را در ۲۴ مرداد(اسد)۱۴۰۰ پس از خروج محمد اشرف غنی رئیس جمهور پیشین افغانستان بدون کمترین درگیری به دست بگیرد. این گروه پس از تصرف کابل و بازگشت به قدرت سریعاٌ اعلام «عفو عمومی» کردند. همچنین،سخنگوی طالبان، ذبیح الله مجاهد نیز در نخستین نشست خبری خود پس از تصرف کابل در سخنان خود، احترام به آزادی رسانه ها و حقوق زنان و حق تحصیل و اشتغال آنها را وعده داد. این گروه در حالی همچنین وعده تشکیل «حکومت اسلامی فراگیر افغانستان» را می دهد، هرچند مشخص نیست که این نظام چگونه تشکیل خواهد شد و آیا در رهبری جدید زنان نیز شامل خواهند شد؟

علاوه بر آن، این گروه در نخستین روزهای حضور خود با شرکت در مراسم دینی عاشورای حسینی سعی در نشان دادن چهره ای متفاوت تر از خود داشتند. این در حالی است که افغانستان در گذشته نیز تجربه حضور این گروه در قدرت را نیز داشته است که یکی از تاریک ترین دوران حکومت داری را برای مردم افغانستان رقم زد. تجربه ای که منجر به خانه نشینی زنان، سرکوب اقلیت های دینی و مذهبی، اجرای احکام سخت گیرانه از دین و منزوی شدن افغانستان در جهان شد. اما اکنون طالبان ادعا می کنند که آنها حقوق زنان و اقلیت های دینی، آزادی رسانه ها و سایر موارد حقوق بشری را در چهارچوب اسلام رعایت می کنند. مسئله ای که با شک و ابهام زیادی روبه رو است. چراکه در روزهای نخست این گروه علی رغم تصویرسازی مثبت از خود در برابر رسانه ها شاهد گشت زنی خانه به خانه این گروه، تذکر به نحوه پوشش شهروندان کشور، کشتن یکی از بستگان روزنامه نگاران بودیم. همچنین عفو بین الملل در تازه ترین گزارش خود طالبان را مسئول قتل عام هزاره ها در افغانستان دانست. وضعیتی که این پرسش جدی را همواره مطرح می کند که موازین حقوق بشری زیر سایه نظام طالبانی چگونه خواهد بود؟ این گروه تا چه میزان متعهد به این موازین خواهند شد؟

تصویر یک-نخستین نشست خبری ذبیح الله مجاهد پس از تصرف کابل در افغانستان(نیویورک تایمز)

حقوق بشر، زیرِ تیغ تیز امارت اسلامی؟

یکی از نگرانی های جدی از حکومت طالبان در آینده حفظ دستاوردهای بیست سال گذشته در افغانستان و توجه و رعایت به موازین حقوق بشری توسط طالبان است. چنانکه در طی این بیست سال حمله به مراکز آموزشی دختران ، مراکز دینی سایر مذاهب، حمله به زنان و فعالان مدنی، خبرنگاران از سمت طالبان آمار تکان دهنده ای را بر جای گذاشته است. در واقع طالبان به عنوان گروهی که ماهیت آنها خشونت آمیز است برای پیشروی خود در خاک افغانستان از طریق توسل به هرنوع خشونت حضور خود را در افغانستان تثیبت کردند. به طوری که همزمان با پیشروی این گروه نزدیک به ۲۵۰ هزار افغان از پایان ماه مه مجبور به ترک خانه های خود شدند. امری که نشان دهنده وجود ترس از این گروه می باشد. اما این گروه ها بارها تاکید بر «عفو عمومی» و رعایت حقوق همه شهروندان افغان داشته اند.

 در همین رابطه، هیدر بار مسئول بخش زنان در سازمان دیدبان حقوق بشر معتقد است که: «حتی زمانی که رهبران طالبان لفاظی های ملایم تری در مورد حقوق زنان ارائه می کردند، باز هم بین آنچه آنها می گفتند و آنچه در میدان عمل اتفاق می افتاد، تفاوت وجود داشت. مناطقی وجود داشت که فرماندهان آنها اغلب قوانین سختگیرانه را در تضاد با صحبت های رهبران خود انجام می دادند. به طور مثال، فرماندهان محلی در سال های اخیر گاهی اقداماتی را انجام داده اند. مانند تعطیلی کامل مدارس دخترانه، حتی برای دختران دبستانی.  در واقع آنها از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ حکومت کردند و جهان دید که چگونه عمل می کنند. آنها تقریباً تحصیلات دختران و زنان را ممنوع کردند، مجازات هایی از جمله سنگسار، شلاق و قطع عضو را وضع کردند و زنان را در خانه های خود محدود کردند». بنابراین، چگونه می توان به آنها در این مورد اعتماد داشت.

از سوی دیگر، رسانه های افغانستان یکی از بزرگترین دستاوردهای دو دهه اخیر بودند که در این مسیر هم قربانیان زیادی را داده اند. از همان نخستین ساعات حضور این گروه در کابل بخشی زیادی از این رسانه ها بسته و یا هم فعالیت شان محدودتر شد و اکنون نیز گزارش هایی مبنی بر جستجوی خبرنگاران از سمت طالبان نیز دست به دست می شود. این اتفاق در حالی رخ می دهد که رسانه های افغانستان در اوج فعالیت خود در تمامی زمینه ها بودند و به پیشرفت های چشمگیری رسیده بودند. با این حال یک روز پس از حضور در طالبان در کابل، یکی از رسانه های خصوصی این کشور کار خود را با خبرنگاران زن و مهمانی از گروه طالبان آغاز کرد. که هدف آن فراهم آوری مکانی امن برای همه شهروندان افغانستان به نظر می رسد.

 بنابراین، صحبت در مورد نگاه طالبان نسبت به موازین حقوق بشری در شرایطی که هنوز جزئئیات قوانین آنها ارائه نشده است کاری دشوار و همچنان نگران کننده است.

تصویر دو- دختری در دانشگاه کابل(الجزیره)

چرا طالبان سعی در نشان دادن چهره ای متعادل از خود دارند؟

 افغانستان کشوری است که در طی بیست سال گذشته سخت به کمک های جامعه جهانی وابسته بوده است. بخش بزرگی از بودجه این کشور از همین طریق تامین شده است. از طرف دیگر این کمک های در حالی به افغانستان داده می شد که این کشور متعهد به توسعه در بخش آموزش، انکشاف، دادن نقش بیشتر به زنان و توجه اقلیت های دینی و مذهبی بود. اکنون نیز با آمدن طالبان این گروه برای ادامه فعالیت های خود نیازمند تداوم حمایت مالی جامعه جهانی هستند. در نتیجه تلاش های طالبان برای ارائه نسخه ای ملایم تر از خود ممکن است با هدف اطمینان از ادامه کمک های بین المللی به افغانستان توجیه شود. به طوری که با مشاهده ی رویکردی نرم و سخنانی به ظاهر معقول و منطقی به ویژه ازجانب سخنگویان این گروه در روزها اخیر، آشکار است که طالبان مهم ترین رمز ماندگاری خود در قدرت را اتخاذ رویه ای میانه و معتدل، با در نظر گرفتن آن چیزی می داند که جامعه ی جهانی حداقل در ظاهر سنگ آن را بر سینه می زند، یعنی: تعهد به رعایت حقوق افراد و تمایمیِ گروه ها و اقشار مختلف جامعه.

 چراکه در همین ابتدا آلمان کمک های توسعه ای خود به افغانستان را ۲۵۰ میلیون یورو برای سال ۲۰۲۱ تخمین زده شده بود را متوقف کرده است. همچنین سوئد اعلام کرده که کمک های خود را به این کشور کند می کند. اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد که تنها در صورت رعایت حقوق بشر با طالبان همکاری خواهد کرد.

 اما در این میان یک چالش وجود دارد. آیا اینکه واقعاً اراده ای سیاسی در جامعه بین الملل برای فشار بر طالبان در جهت نقض قوانین حقوق بشری وجود دارد؟ چنانکه هیدر بار، معتقد است که محدودیت اراده سیاسی ، به ویژه در مورد حقوق زنان وجود دارد. در حال حاضر، برخی از کشورها ،  از جمله سوئد و کانادا ، که هر دو نقش عمده ای در افغانستان ایفا کرده اند و ادعای داشتن سیاست خارجی فمینیستی را مطرح می کردند، در حالی که زنان وحشت زده افغان شاهد پیروزی طالبان بودند ، به طرز نگران کننده ای سکوت کرده اند. همچنین خانم بار معقتد است که سرمایه گذاری در بخش زنان نیز در طی این سال ها کم کم دچار کاهش شده بود. چنانکه در سال ۲۰۱۱ ، واشنگتن پست در مورد اینکه چگونه تلاش ها برای حمایت از حقوق زنان از برنامه های ایالات متحده حذف می شود ، گزارش داد.

با این حال، از طرف دیگر، طالبان به دلیل تجربه تلخ گذشته خود از مشروعیت کافی برای حکومت خود برخوردار نیستند. سال های تلخ دهه نود برای مردم افغانستان جز ناکامی چیزی را دیگری را یادآوری نمی کند. در نتیجه این گروه مجبور است برای کسب مشروعیت در بین افکار عمومی و در جهان خود را متفاوت تر از گذشته نشان دهند. تا هم بتوانند مشروعیت لازم در خاک افغانستان و هم جامعه جهانی به دست بیاورند. علاوه بر آن، طالبان برای بقا و تثبیت خود در افغاسنتان چه از لحاظ سیاسی و چه اقتصادی نیازمند حمایت مردم هستند ولو اندک و از روی اجبار.

بنابراین، علی رغم رویکرد نرم طالبان در روزهای نخست حضورشان، بسیاری از افغان ها همچنان شک دارند. نسل های قدیم دیدگاه فوق محافظه کارانه اسلامی طالبان را به خاطر می آورند که شامل محدودیت های شدید برای زنان و همچنین سنگسار و قطع عضو بود. همچنین، با این که طالبان «عفو عمومی» را اعلام کرده اند اما گزارش هایی از تهیه فهرستی از افرادی که با دولت همکاری کرده اند توسط جنگجویان طالبان تدوین شده است. از طرف دیگر، شاهد تراژدی های بسیاری در فرودگاه کابل هستیم که خود نشان دهنده عدم باور مردم به تغییر طالبان در رویکردشان هستند. پس، حتی اگر بپذیریم که طالبان سعی در تغییر رویه خود دارند، بدیهی است که این امر زمانبر و با مشکلات متعددی همراه خواهد بود. چراکه ماهیت این گروه با توسل به خشونت، قرائت افراطی از دین و احکام سختگیرانه پیوند خورده است. با این حال علی رغم اعلام طالبان مبنی بر عفو عمومی و رعایت موازین حقوق بشری، به احتمال زیاد شاهد تفاوت هایی در نحوه برخورد با زنان و به طور کلی مردم در سراسر افغانستان خواهیم بود چیزی که به فرماندهان محلی طالبان نیز بستگی دارد و نقش آنها را نیز نباید نادیده گرفت.

راه حل برای طالبان چیست؟

به گفته ی جان سیفتون، مدیر دیده بان حقوق بشر برای حمایت از آسیا، “طالبان باید تعهد خود به حقوق بشر را از طریق اقدامات و اعمال و نه با کلمات مبهم نشان دهند.” جلب اعتماد ملت و جهان، مقامات طالبان در سراسر افغانستان را ملزم می سازد که به حقوق بشر احترام بگذارند و به سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای مستقل اجازه دهند شرایط حقوق بشر را زیر نظر و نظارت بگیرند.” در همین راستا قرار است شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۴ آگوست در ژنو نشستی اضطراری مرتبط با بررسی وضعیت حقوق بشر در افغانستان برگزار کند. طبق گفته ی دیدبان حقوق بشر، این شورا باید قطعنامه ای به منظور ایجاد یک مکانیسم بین المللی حقیقت یاب برای نظارت بر حقوق بشر در کشور تصویب کند. طالبان نیز برای کسب حمایت داخلی و بین المللی باید پارا فراتر از شعار گذاشته و عمل کنند.