کنفرانس تاشکند؛ تلاش بی نتیجه جامعه جهانی برای ایجاد افغانستان باثبات

شنبه ۸ مرداد (اسد)۱۴۰۱- ۳۰/ ۷/ ۲۰۲۲

نشست بین المللی با موضوع «افغانستان؛ امنیت و توسعه اقتصادی» به پیشنهاد «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان در روزهای ۲۵ و ۲۶ جولای سال جاری میلادی در شهر تاشکند پایتخت کشور ازبکستان برگزار شد. سخنگوی وزارت خارجه افغانستان اعلام کرد که هیئتی به رهبری امیرخان متقی وزیر امور خارجه منصوب شده از سوی طالبان برای شرکت در این کنفرانس بین المللی، کابل را به مقصد تاشکند ترک کرد.

برای ۲۰ سال ایالات متحده و متحدان غربی آن نقش اصلی را در شکل دادن به آینده افغانستان ایفا کردند. اما از زمان تسلط طالبان در یک سال گذشته جای خالی ایالات متحده و متحدان غربی اش با کشورهای منطقه همچون ازبکستان، یا کشورهای دیگری همچون چین و روسیه در حال پر شدن است. در همین رابطه در روزهای اخیر ازبکستان یک کنفرانس بین المللی در مورد افغانستان برگزار کرد. اما به نظر می رسد که بسیاری از دولت ها به ویژه دولت های آسیای مرکزی در حال فشار به جامعه بین المللی برای عادی سازی روابط با طالبان پیش می روند. در واقع برگزاری نشست های مختلف با محوریت افغانستان و با حضور رهبرانی از طالبان به این گروه اعتماد به نفس داده و از جانب دیگر شناسایی بین المللی را پنهان می کند؛ چنانکه حضور آنها در نشست تاشکند موید همین امر است. در همین رابطه دیپلمات های آسیای مرکزی به خبرگزاری صدای آمریکا گفتند که طالبان به خوبی حضور پیدا کرده و با اعتماد به نفس آمده بودند. مسئله ای که خبرنگاران نیز متوجه آن شده بودند.

از کابل تا تاشکند؛ طالبان به دنبال کسب مشروعیت و امنیت سیاسی- اقتصادی

امیرخان متقی سرپرست وزارت امورخارجه در این کنفرانس گفت که مرزهای افغانستان به رهبری طالبان برای تجارت بین المللی باز است. وی افزود که تا قبل از اینکه ما به قدرت برسیم همه خواستار پایان دادن به خشونت در افغانستان بودند اما حالا ما در مورد بازسازی کشور و توسعه اقتصادی بحث می کنیم. او همچنین در مراسم افتتاحیه، حضور یازده ماهه طالبان در قدرت را پر از دستاورد خواند و مطرح کرد که زمان آن رسیده است که افغانستان به چهارراه آسیا تبدیل شود. از طرف دیگر، مسئله امنیتی یکی دیگر از مواردی بود که در این کنفرانس مطرح شد. چراکه از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، به نظر می رسد که بسیاری از کشورهای همسایه و هم مرز با افغانستان از افزایش فعالیت گروه های تروریستی در افغانستان نگران هستند. چنانچه که چندی پیش شاهد مورد هدف قرار گرفتن خاک ازبکستان از سمت افغانستان بودیم (Pajhwok,2022).

دولت امارت اسلامی بارها گفته بود که رهبران آنها «به تمام وعده‌هایی که با آمریکا در توافق دوحه داده بود، عمل کرده‌اند». ذبیح الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی افغانستان گفت: «امارت اسلامی به کسی اجازه نمی‌دهد از خاک افغانستان علیه آمریکا و متحدانش استفاده کند». علاوه بر این، امارت اسلامی متعهد به تامین تمام حقوق شرعی شهروندان خود است. او اضافه کرد که با تأمل در امنیت کلی کشور،”فضای صلح آمیز” در کشور ایجاد شده است که در آن زنان و مردان می توانند به حق در توسعه افغانستان سهیم باشند.

وی با بیان اینکه در افغانستان یک زندگی عادی و فضای آرام برای زنان و مردان ایجاد شده و حقوق همه اقلیت ها حفظ شده است، گفت: علاوه بر این، نظام و نحوه زندگی در افغانستان از مسائل مربوط به افغان هاست! ادعای طالبان مبنی بر ایجاد فضای صلح آمیز برای مردان و زنان در تصویر واقعی بسیار طعنه آمیز است. زنان از حقوق اولیه خود مانند تحصیل و حتی آزادی بیان محروم هستند، چیزی که توسط تمام جهان دیده و محکوم شد، اما هنوز هم طالبان ادعاهای نادرستی دارند.

در همین حال، آندریاس فون برانت، سفیر اتحادیه اروپا در افغانستان، ضمن بحث در مورد وضعیت افغانستان و افزایش بحران گرسنگی در این کشور گفت که بر سر به رسمیت نشناختن حکومت طالبان در جهان غرب اتفاق نظر وجود دارد. به گزارش خامه پرس، به گفته برانت، جهان در تلاش است تا به مردم افغانستان کمک های بشردوستانه ارائه کند، نه به دولتی که از راه هایی که در قانون اساسی کشور پیش بینی نشده، به قدرت رسیده است. «ما رویکرد بسیار محتاطانه ای داریم… و من فکر می کنم…اگر در حال حاضر چند چیز خوب وجود داشته باشد، یکی از آنها اجماع فوق العاده ای در مورد عدم به رسمیت شناختن طالبان در کل جهان غرب است و من در واقع نمی بینم که این مسئله در آینده نزدیک باشد، تغییر کند» (businessstandard,2022).

تحلیلگران سیاسی بر این باورند که اگر رهبری طالبان یک دولت فراگیر را در نظر نگیرد، وضعیت کنونی در افغانستان می‌تواند بدتر شود و می‌گویند که چنین حکومتی می‌تواند راه را برای جامعه بین‌المللی برای به رسمیت شناختن رسمی این گروه هموار کند. احمد منیب رسا یکی دیگر از تحلیلگران سیاسی گفت: «جامعه بین المللی و مردم افغانستان می خواهند که حکومت فعلی شامل لایه های متنوعی از جوانان تحصیل کرده و نمایندگانی از اقوام مختلف باشد».

افزایش نفوذ افراط گرایی، عامل اصلی نگرانی مهمانان نشست تاشکند

کنفرانس جاری تاشکند در مورد افغانستان که با حضور دیپلمات های ۲۰ کشور از جمله هند، بریتانیا، اتحادیه اروپا، ایران، ایتالیا، اسپانیا، قزاقستان، قطر، قرقیزستان، تاجیکستان، چین، نروژ، پاکستان، برگزار شد. روسیه، آمریکا، ترکیه و ژاپن تشکیل شده بود بعد از دو روز به کار خود پایان داد.

موضوعات مورد بحث در این کنفرانس با محوریت افغانستان و امنیت سیاسی و توسعه اقتصادی این کشور و تاثیری که می تواند بر منطقه و همسایگان داشته باشد، پیش رفت. روسیه اظهار داشت از آن جایی که کمک های بشردوستانه برای حمایت از افغانستان کافی نیست، آماده است تا روابط اقتصادی و تجارت با افغانستان را توسعه دهد. خبرگزاری پژواک گزارش داد که ولادیمیر نوروف، وزیر خارجه ازبکستان نیز خواستار رفع انسداد ذخایر خارجی افغانستان شد تا این کشور بتواند اقتصاد خود را از سر بگیرد.

کشورهای شرکت کننده در این کنفرانس که شامل توماس وست، نماینده ویژه برای افغانستان و رینا امیری نماینده ویژه زنان، دختران و حقوق بشر افغانستان می شود، دو خواسته مشخص از طالبان داشتند: آنها اطمینان می خواهند که خاک افغانستان توسط گروه های تروریستی علیه همسایگانش استفاده نخواهد شد. همچنین مشتاق هستند که دولت طالبان اقلیت ها و زنان را در دولت بگنجاند تا آن را فراگیرتر کند. تقریبا یک سال از تسلط طالبان بر افغانستان می گذرد؛ از آن زمان، طالبان دختران را از تحصیل منع کرده و سربازان دولت سابق و اقلیت ها را سرکوب کرده است و این نگرانی را در منطقه برانگیخته است این کشور ممکن است بار دیگر به مکانی امن برای تروریستان تبدیل شود.

ازبکستان در ماه‌های آینده میزبان مجموعه‌ای از نشست‌های سازمان همکاری شانگهای (SCO) خواهد بود که با نشست وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای آغاز و پس از آن نشست‌های وزیران کشور و دفاع برگزار می‌شود. ازبکستان به عنوان رئیس این گروه، همچنین میزبان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در اواخر سال جاری خواهد بود. گمانه زنی هایی وجود دارد مبنی بر اینکه این نشست به عنوان بخشی از بلندپروازی های ازبکستان برای تثبیت خود به عنوان یک بازیگر مهم در روند صلح افغانستان و مرکزی برای همکاری های منطقه ای است (Kumar, 2022).

قابل ذکر است که این نشست در ازبکستان برگزار شد، کشوری که در ماه های اخیر بارها از سوی افغانستان مورد حمله قرار گرفت. علیرغم انکار طالبان، چندین محقق مدعی هستند که حداقل ۲۰ گروه شبه نظامی در این کشور مستقر هستند. آخرین گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد در واقع جزئیات نگران کننده ای از فعالیت گروه های تروریستی در افغانستان ارائه می دهد و تا حدی نگرانی کشورهای همسایه را تایید می کند. در گزارش فوق آمده است: «بر اساس گزارش ها، اعضای القاعده در جنوب و شرق افغانستان، جایی که این گروه حضور تاریخی دارد، باقی مانده اند.

علاوه بر این، این گروه “در افغانستان تحت حاکمیت طالبان از آزادی بیشتری برخوردار است، اما خود را به مشاور و حامی مقامات بالفعل محدود می کند.”

اصلی ترین تهدید کوتاه مدت در افغانستان، گروه وابسته به دولت اسلامی، دولت اسلامی خراسان (IS-K) است که “حضور خود را در شمال و شرق افغانستان افزایش داده است.” در ۵ جولای، پنج موشک پرتاب شده از افغانستان به شهر ترمز ازبکستان فرود آمد. همچنین حملات مشابهی در ماه آوریل علیه تاجیکستان رخ داد. در گزارش سازمان ملل آمده است که داعش همواره مسئولیت این حملات را بر عهده گرفته است که هدف آن “تضعیف اعتبار نیروهای امنیتی طالبان با نشان دادن ناتوانی آنها در کنترل مرزها و جذب نیروهای جدید از منطقه است”. با توجه به این وضعیت، کشورهای آسیای میانه و همچنین روسیه و چین منافعی در عادی سازی روابط با طالبان دارند. همه آنها بیش از هر چیز می ترسند که خشونت در افغانستان به منطقه گسترده تر سرایت کند.

انزوای بین المللی افغانستان ناگزیر منجر به وخامت بیشتر وضعیت حقوق بشر می شود. عبدالعزیز کمیلف، نماینده ریاست جمهوری که به نمایندگی از شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان صحبت می کرد، هشدار داد: مهم است که اجازه این کار را ندهیم، زیرا سرنوشت میلیون ها نفر در خطر است. دولت موقت افغانستان در راستای بازسازی مسالمت آمیز، برای بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی و ایجاد روابط دوستانه با کشورهای همسایه و همکاری متقابل سودمند با جامعه بین المللی تلاش می کند. ما باید این تلاش ها را تقویت کنیم و از آنها حمایت کنیم (asianews,2022).

نشست تاشکند راهی برای شناسایی بین المللی طالبان

همانطور که آمد نزدیک به یک سال است که از بازگشت طالبان به قدرت می گذرد اما علی رغم انتظارات تاکنون هیچ کشوری امارت اسلامی طالبان را به رسمیت نشناخته است. در حالی که طالبان در دامنه وسیعی از مشکلات اقتصادی تا مسائل سیاسی و امنیتی رنج می برد. با این وجود این گروه در تلاش برای کسب حمایت جامعه جهانی هستند و در کنار آن کشورهای مختلف نیز هرچند به صورت غیرمستقیم در صددند که جامعه جهانی به ویژه ایالات متحده را تحت فشار قرار دهند تا این گروه را به عنوان حاکمان جدید افغانستان به رسمیت بشناسند. این در حالی است که طالبان تاکنون در برابر هیچ یک از خواسته های جامعه جهانی ازجمله ایجاد حکومتی همه شمول و  بازگشت دختران به تحصیل از خود انعطاف نشان نداده اند اما در این میانه برگزاری نشست هایی چون نشست تاشکند نشان از تمایل به تعامل با طالبان به ویژه از سوی کشورهای منطقه است. درواقع، آنچه برای این کشورها در اولویت قرار دارد نه مسائل حقوق بشری بلکه رفع تهدیدات امنیتی از سوی افغانستان و مسائل اقتصادی است.

از سوی دیگر به نظر می رسد برگزاری نشست هایی با محوریت افغانستان و حضور نمایندگانی از طالبان در این نشست ها و مجال دادن به آنها برای عرض اندام نخست نشان از به ثمر نشستن تلاش های طالبان در جامعه جهانی برای پذیرفتن خود است که شاید تا حدودی مسیر را برای شناسایی و یا هم تعامل بیشتر جهان با طالبان فراهم کند. به هرروی نشست تاشکند و محتوای آن بیشتر از آنکه مشکلات و چالش های داخلی افغانستان مانند مسئله زنان و ایجاد حکومتی فراگیر و را مورد بحث بگیرد برروی خواسته های طالبان بحث صورت گرفت.

منابع

business-standard (2022), “Taliban team heads for Tashkent to take part in int’l summit on Afghanistan”, https://www.business-standard.com/article/international/taliban-team-heads-for-tashkent-to-take-part-in-int-l-summit-on-afghanistan-122072400406_1.html

Kumar, Rahul (2022), “Taliban gets a promise of economic support from Russia and Uzbekistan at the Tashkent conference”, https://www.indianarrative.com/world-news/taliban-gets-a-promise-of-economic-support-from-russia-and-uzbekistan-at-the-tashkent-conference-186521.html