رهگیریِ جهانی جریانِ سلفی-جهادی

۶ آذر (قوس) ۱۴۰۱ –۲۷/ ۱۱/ ۲۰۲۲

کاترین تایسن

کاترین تایسن تحلیلگر موسسۀ مطالعاتیِ «آمریکن اینترپرایز» و متخصص مسائل شمال آفریقا است. وی در این مطلب تحلیلی درصدد آگاهی سازی بیشتر پیرامون گروه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و احتمالِ تهدیدهایِ آتی و تشدید حملات از سوی این گروه در آینده و با توسل به جذب نیرو از دیگر گروه های تروریستی منطقه و اشاعۀ تحرکات سلفی-جهادی می باشد. به گفتۀ وی، پیگیری و مسیریابیِ جهانی سلفی-جهادی گرایی، بستری برای ارزیابیِ تحولات اساسیِ مرتبط با جنبش سلفی-جهادی فراهم می آورد. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.

در ابتدای بحث و در قالبِ اشاره ای مختصر به اهمیت موضوع بایستی به این مسئله اذعان کرد؛ ضمن آنکه گروه تحریک طالبان پاکستان (تی.تی.پی) در حال پیشبرد مذاکره و رایزنی هایی با دولت پاکستان بوده است، دولت اسلامی شاخۀ پاکستان[۱] نیز از دیگر سو درصدد جذب و به کارگیریِ نیروهایی از سمت تحریک طالبان پاکستان می باشد. این درحالیست که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان از زمان آغاز مذاکرات مذکور در ماه نوامبر سال ۲۰۲۱، حملات خود را افزایش داده است. همچنین این گروه در اکتبر سال ۲۰۲۲ نیز قابلیت و توانمندی های تهاجمی خود را به منصه ظهور رسانده است؛ گرچه اثرگذاری کلی از حملات آن محدود باقی ماند. به هرروی لازم به ذکر است که اعطای امتیازات دولت به گروه تحریک طالبان پاکستان همچنین می تواند به نفع دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و دیگر گروه های سلفی-جهادی و مسبب افزایش دسترسی آنها به پناهگاه های امن در شمال غرب پاکستان باشد.

گرچه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان تهدیدی پنهان در چشم اندازِ پرازدحم و دردسرسازی از انبوهِ ستیزه جویان جنوب آسیا می باشد، لیکن به نظر می رسد که این گروه از ادغام و اختلاط با گروه های غالبا تثبیت یافته و جا افتاده در منطقه، سود می برد. دولت اسلامی (عراق و شام/هستۀ مرکزی) با تقسیم دولت اسلامیِ ولایت خراسان (ISKP) به شاخه های جداگانه و مجزایی برای افغانستان، هند و پاکستان؛ دست به تشکیل دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در ماه می سال ۲۰۱۹ زد. بدین ترتیب؛ از آن هنگام، دولت اسلامی شاخۀ پاکستان نیز به منظور سرمایه گذاری و تمرکز بر تحرکات محلی و تثبیت جای پای خود در این زمینه، اقدام نمود. به احتمال زیاد به دلیل هماهنگیی مداوم و همپوشانی شبکه های این گروه با دولت اسلامی ولایت خراسان، شاهد زنده ماندن و بقایِ دولت اسلامی شاخۀ پاکستان هستیم.

چنانچه به گزارش سازمان ملل در ماه می سال ۲۰۲۲، دولت اسلامی ولایت خراسان با دفتر اجرایی الصدیق متعلق به دولت اسلامی/داعش که بر فعالیت های وابسته به دولت اسلامی در سراسر آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی نظارت دارد؛ همسایه و به لحاظ مکانی در کنار یکدیگر مستقر هستند. (طبق گزارشِ ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۲ شورای امنیت سازمان ملل، قوی ‌ترین و تثبیت یافته ‌ترین شبکه ‌های منطقه ‌ای داعش، شبکه‌ هایی هستند که مرکزشان در افغانستان (دفتر صدیق)، سومالی (دفتر کرار) و حوضه دریاچه چاد (دفتر فرقان) است. “دفتر صدیق” جنوب آسیا و به گفته برخی کشورهای عضو، آسیای مرکزی را پوشش می دهد.) همچنین دولت اسلامی ولایت خراسان و دولت اسلامی شاخۀ پاکستان با شبکه های مشترکی متحد و دارای اشتراکاتی می باشند و وفاداریِ یک ستیزه جو به هر یک از این دو گروه، غالبا غیر شفاف، نامشخص و سیال است. مرکز یا هستۀ دولت اسلامی/داعش در ماه ژوئیه سال ۲۰۲۱ به دولت اسلامی ولایت خراسان دستور حمله در شمال غربی پاکستان، یعنی جای که پیشتر دولت اسلامی شاخۀ پاکستان فعالیت داشت را صادر و به اعضای دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در شمال غرب فرمان داد تا از دستورات دولت اسلامی ولایت خراسان تبعیت و پیروی کنند. بدین ترتیب دو گروه مذکور تا حد زیادی این تقسیم و دسته بندیِ عملیاتی را حفظ کرده اند.

همچنین دولت اسلامی ولایت خراسان و دولت اسلامی شاخۀ پاکستان، برخی از شبکه های هم پوشاننده با گروهِ تحریک طالبان پاکستان، گروهی پوششی/حمایت کنندۀ گروه های شبه نظامیِ ضدپاکستانیِ وابسته به طالبان افغانستان و پاکستان را نیز دربر را دارند. رهبر فعلیِ دولت اسلامی شاخۀ پاکستان، یکی از فرماندهان سابق تحریک طالبان پاکستان است، و نیروهایِ جداشده از تحریک طالبان پاکستان و سایر ستیزه جویان پاکستانی در سال ۲۰۱۵، گروه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان را تشکیل دادند. در همین راستا می توان به گزارش سازمان ملل در ژانویه سال ۲۰۲۰ اشاره کرد که بر مبانی آن؛ دولت اسلامی ولایت خراسان با تحریک طالبان پاکستان تماس هایی غیررسمی برقرار ساخته بود. به هرروی، سه گروهِ دولت اسلامیِ ولایت خراسان، دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و تحریک طالبان پاکستان، همچنان مسئولیت برخی از حملات مشابه در پاکستان را بر عهده دارند؛ که این خود حاکی از همگرایی و همسویی در عملیات و عضوگیریِ آنهاست.

به هرروی باید اشاره کرد که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان حجم حملات خود را در سال ۲۰۲۲ افزایش داده و از سپتامبر ۲۰۲۲ نیز این حملات را تشدید کرده است. این گروه تاکنون ۱۵ حمله را در سال ۲۰۲۲ به عهده گرفته که هشت مورد از این حملات در ماه های سپتامبر و اکتبر رخ داده است. همچنین گروهِ مذکور حملات خود را بر استان/ایالات بلوچستان در جنوب غربی پاکستان و استان پنجاب در شرق پاکستان متمرکز کرد. بدین ترتیب باید گفت دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در سال های گذشته حملات خود را بر هر دوی این استان ها متمرکز ساخته است. این افزایش از حجم حملاتِ صورت گرفته در ماه های سپتامبر تا اکتبر، بیشترین تعداد حملات دولت اسلامی شاخۀ پاکستان از سال ۲۰۱۹، زمانی که این گروه مسئولیت ۱۵ حمله را بر عهده گرفت؛ به شمار می رود. شایان ذکر است دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ تقریباً چهار حمله را به عهده گرفت. قرنطینه ‌های مرتبط با شیوع ویروس COVID-19 و افزایش حضور نظامی پاکستان در این دو استان ممکن است عاملی در فروکش و تخفیف حملات این گروه باشد.

به هرروی، دولت اسلامی شاخۀ پاکستان به مناطق و نقاط حملۀ پیشین بازگشته و حملات انفجاری در اکتبر ۲۰۲۲ مجددا تجدید شد. این گروه مدعی شد که در ۱ اکتبر و در جریان آنچه یورش به مخفیگاه دولت اسلامی ولایت خراسان محتمل بود، چهار پرسنل امنیتی را مجروح کرده است. این حادثه نخستین حمله مورد ادعای دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در کراچی از ماه می ۲۰۱۹ بود. گروه مذکور همچنین برای نخستین بار از ماه می سال ۲۰۲۰، در جریان حمله ای  از یک بمب دست ساز استفاده کرد. چنانچه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان مدعی شد که در ۱۴ اکتبر دو بمب دست ساز که مأموران اطلاعاتی پاکستانی را در منطقۀ ماستونگ، جنوب غربی پاکستان هدف قرار داده بودند، منفجر کرده است. اکثر حملات ادعا شده توسط این گروه در سال ۲۰۲۲ شامل حملاتی با سلاح های کوچک یا نارنجک بوده است. احتمالا هدف این حملات کاهش توانایی نیروهای امنیتی در ایجاد اختلال برای فعالیت های دولت اسلامی ولایت خراسان یا دولت اسلامی شاخۀ پاکستان بوده است. همچنین دولت اسلامی شاخۀ پاکستان احتمالاً با هدف قرار دادن اقلیت های مذهبی در حملات خود، درصدد تحریک درگیری های فرقه ای بوده است.

اما در ادامه؛ لیستی از حملات دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در سال ۲۰۲۲ ذکر شده است:

• ۳۰ ژانویه: ترور یک پلیس پاکستانی در راولپندی، پنجاب توسط مرد مسلحی از دولت اسلامی شاخۀ پاکستان.
• ۸ مارس: گروه مذکور با انفجار یک جلیقه انتحاری برای هدف قرار دادن سربازان پاکستانی در منطقۀ سیبی، ایالت بلوچستان، پنج سرباز را کشت و ۲۵ تن دیگر را زخمی کرد.
• ۲۲ آوریل: کشتن یک “مسیحی” در راولپندی، پنجاب.
• ۲۹ آپریل: احتمالاً کشتن یک صوفی در ماستونگ بلوچستان.
• ۳۰ آپریل: احتمالاً کشتن یک صوفی در شیکارپور، پنجاب.
• ۲۰ ژوئن: کشتن یک «شیعه» در اسلام آباد.
• ۹ اوت: شلیک به سوی گروهی از «مسیحیان» در ماستونگ، ایالات بلوچستان. در این حمله یک نفر کشته و تعدادی دیگر زخمی شدند.
• ۱۹ سپتامبر: شلیک به نیروهای اداره مبارزه با تروریسم پاکستان (CTD) شلیک کرده و در این جریان دو پرسنل این نهاد در کویته، بلوچستان مجروح شدند.
• ۳۰ سپتامبر: احتمالاً کشتن یک صوفی در راولپندی، پنجاب.
• ۱ اکتبر: پرتاب نارنجک های دستی و شلیک به سمت نیروهای اداره مبارزه با تروریسم پاکستان در کراچی، سند و مجروح شدن چهار پرسنل این نهاد.
• ۱۳ اکتبر: ستیزه جویان دولت اسلامی شاخۀ پاکستان یک “خبرچین” پاکستانی را در ماستونگ، بلوچستان سر بریدند.
• ۱۴ اکتبر: منفجر ساختن دو بمب دست ساز با هدف قرار دادن «جاسوسان» پاکستانی در ماستونگ، بلوچستان که در این حمله سه نفر کشته و شش نفر زخمی شدند.
• ۲۱ اکتبر: کشتن یک “افسر اطلاعاتی” پاکستانی در راولپندی، پنجاب.
• ۲۵ اکتبر: کشتن یک افسر پلیس پاکستان در لاهور، پنجاب.
• ۱۲ نوامبر: کشتن یک “جاسوس” پاکستانی را در قلات، ایالت بلوچستان توسط یک نیروی مسلح دولت اسلامی شاخۀ پاکستان.

به هرروی شاید بتوان گفت که افزایش اخیر حملات دولت اسلامی شاخۀ پاکستان ممکن است با هدف جذب شبه نظامیان و ستیزه جویان بیشتری از دیگر گروه ها، به ویژه اعضای تحریک طالبان پاکستانی است که از تمایل گروه خود برای مذاکره با دولت پاکستان ناامید شده اند. تحریک طالبان پاکستان و دولت پاکستان در نوامبر ۲۰۲۱ به آتش بس موقت و در ژوئن ۲۰۲۲ به آتش بسی سیال دست یافتند. بدین ترتیب امکان آن می رود که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان درصدد برآید تا خود را به عنوان جایگزین اصلی جهادی برای تحریک طالبان پاکستان جایگزین سازد. این در حالیست که گروهِ مذکور، گروه هایی چون تحریک طالبان پاکستان، القاعده و طالبان افغانستان را به دلیل ترک جهاد در دسامبر ۲۰۲۱ و مجددا در اوت ۲۰۲۲ محکوم کرد. این انتقاد احتمالاً به مذاکرات تحریک طالبان پاکستان با دولت پاکستان اشاره دارد؛ جریان مذاکراتی که طالبان افغانستان و اعضای شبکه حقانی مرتبط با القاعده تسهیلگر و کاتالیزور آن بودند.

همچنین دولت اسلامی شاخۀ پاکستان از اعضای تحریک طالبان پاکستان خواسته تا از رهبری تحریک طالبان پاکستان که حامیِ مذاکرات با دولت پاکستان حمایت می باشد، سرپیچی کرده و احتمالاً به شکاف و جدایی هایی در این میان دامن زنند. در اینجا می توان اشاره کرد که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان قادر به جذب و استخدام نیروهای تندرو از گروه تحریک طالبان پاکستان، که مخالف این مذاکرات می باشند، است. از دیگر سو، دولت اسلامی ولایت خراسان نیز به طور مشابه از مذاکرات سال ۲۰۲۰ بین دولت افغانستان و طالبان افغانستان استفاده کرده تا به عنوان عاملی مخرب عمل کرده و به جذب نیرو بپردازد. هرچند تحریک طالبان پاکستان از سال ۲۰۲۰ و پس از سال ها درگیری داخلی، ده جناح انشعابی را مجددا متحد کرده است؛ لیکن این گروه همچنان موجودیتی غیرمتمرکز بوده و امکان آن میرود که باردیگر از هم جدا و گسسته شود.

باید توجه داشت که مزیت نسبی از استخدام نیروهای دولت اسلامی ولایت خراسان می تواند توانایی دولت اسلامی شاخۀ پاکستان برای جذب ستیزه جویانِ تحریک طالبان پاکستان را کاهش دهد. گرچه دولت اسلامی ولایت خراسان و دولت اسلامی شاخۀ پاکستان گروه های مرتبط و هم پیوندی هستند که فعالیت های خود را تعدیل و هماهنگ ساخته و شبکه های مشترکی نیز دارند؛ اما از دیگر سو همپوشانی آنها نیز می تواند بده بستان های ناخواسته ای را با خود به همراه داشته باشد. دولت اسلامی ولایت خراسان، همچون دولت اسلامی شاخۀ پاکستان به منظورِ جذبِ نیروهای تحریک طالبان پاکستان، گروه تحریک طالبان پاکستان را به خاطر مذاکرات در ژوئیۀ ۲۰۲۲ مورد نکوهش و انتقاد قرار داد. همچنین دولت اسلامی ولایت خراسان در گذشته با موفقیت از گروه تحریک طالبان پاکستان عضوگیری و استخدام کرده و این دو گروه در حال حاضر در مناطق یکسان/مشابه فعالیت می کنند.

 به احتمال زیاد همچنان دو گروه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و تحریک طالبان پاکستان نیز برخی از شبکه های همپوشاننده در این منطقه را در اختیار دارند. چنانچه هر دو گروه مسئولیت دو مورد از حملات مشابه را در سال ۲۰۲۲ در استان پنجاب در شرق پاکستان بر عهده گرفتند. با این حال، به نظر می رسد دولت اسلامی ولایت خراسان و تحریک طالبان پاکستان، شبکه های مشترک بیشتری نسبت به دولت اسلامی شاخۀ پاکستان داشته باشند. چنانچه دولت اسلامی ولایت خراسان و تحریک طالبان پاکستان حداقل شش مورد از حملات مشابه را در سال ۲۰۲۲ به عهده گرفته اند. همچنین رسد دولت اسلامی ولایت خراسان دارای شاخه تبلیغاتی فعال تری نسبت به دولت اسلامی شاخۀ پاکستان بوده و استراتژی تبلیغاتی تهاجمی را برای جذب شبه نظامیان از آسیای جنوبی و مرکزی اتخاذ کرده است.

در ادامه می توان اشاره کرد که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان گام های جدیدی برای ساخت پایگاه شان در پاکستان و تامین مالی عملیات خود برداشته است. چنانچه این گروه نخستین مجله اردو زبان خود با نام یلغار (تهاجم) را در آوریل ۲۰۲۱ و به منظور جذب نیرو، صف بندی اعضای و بی اعتبار کردن مخالفان، راه اندازی کرد که از سال ۲۰۲۱ سه شماره از آن منتشر شده است. این مجله احتمالاً برای جذب گروه بزرگتری از نیروهای بالقوه؛ به جای یک گروه قومی یا جمعیتی خاص از منطقه ای خاص در پاکستان، مخاطبان عمومی پاکستانی را هدف قرار می دهد. این مجله همچنین مبارزان اردو زبان هند و کشمیر را مورد محاکمه قرار می دهد. استفادۀ این گروه از فناوری های نوظهور برای درخواست کمک های مالی نیز می تواند به گسترش این گروه در پاکستان کمک کند. در همین راستا می توان گفت، انتشار این شماره از یلغاز در آگوست ۲۰۲۲ در برگیرندۀ کدهای QR بود که کاربران را به حساب های تلگرام هدایت می کرد؛ بدین ترتیب این مجله نخستین مجله حامی دولت اسلامی است که کدهای QR را برای مخاطبان خود به بازار عرضه کرده است. همچنین دولت اسلامی شاخۀ پاکستان می ‌تواند اقدام به جمع آوریِ کمک ‌های مالی از ارزهای دیجیتال را از طریق این حساب تلگرامی کند. طبق گزارش دولت آمریکا، نمونه های دیگر شاخه های دولت اسلامی نیز خواهان ارز دیجیتال بوده اند که این منابع مالی گروه ‌های مذکور را قادر می ‌سازد تا گسترش یافته و فعالیت های مالی خود را پنهان سازند.

به هرروی می توان گفت گرچه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان خطر کمتری نسبت به سایر گروه های شبه نظامی در پاکستان دارد، اما در صورت تشدید ناآرامی های داخلی، قادر خواهد بود جای پای خود را گسترش دهد. چراکه اعتماد عمومی به نهادهای دولتی و ارتش پاکستان رو به کاهش بوده و ناآرامی های سیاسی در پاکستان احتمالا در ماه های آینده افزایش خواهد یافت. در همین راستا می توان اشاره کرد که تلاش برای ترور عمران خان نخست وزیر سابق پاکستان در سوم نوامبر، اعتراضات را در سراسر پاکستان، از جمله در مناطقی که دولت اسلامی شاخۀ پاکستان اخیراً به آنها حمله کرده است؛ شعله ور ساخت. بدین ترتیب در این شرایط، دولت اسلامی شاخۀ پاکستان می تواند از بی اعتمادی و نارضایتی های محلی برای اهداف تبلیغاتی خود و استخدام نیرو سرمایه گذاری کند. دولت اسلامی شاخۀ پاکستان در آگوست ۲۰۲۲ دولت پاکستان را مسئول وقوع سیل بی سابقه در پاکستان دانست و خواستار حملاتی بر آنها شد. بدین ترتیب این گروه احتمالاً به هدف قرار دادن نیروهای امنیتی پاکستان و اقلیت های مذهبی در تلاش برای تضعیف حکومت و امنیت پاکستان و جرقه زدن خشونت های فرقه ای ادامه خواهد داد.

در نهایت به نظر می رسد اعطای امتیازاتی به تحریک طالبان پاکستان فراهم آورندۀ فرصت های جدیدی برای دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و جنبش سلفی-جهادی بسیط تری در پاکستان باشد. اسلام آباد درصدد انحلال تحریک طالبان پاکستان و انتقال آن به جریان اصلی سیاست است. مذاکره کنندگان پاکستانی به گشایش و استقبال هایی از برخی خواسته های تحریک طالبان پاکستان؛ از جمله کاهش نیروهای ارتش پاکستان از شمال غربی پاکستان اشاره دارند. به هرروی به نظر می رسد که مذاکرات به بن بست رسیده و کاهش نیرو در کوتاه مدت بعید است؛ اما امتیازات احتمالی به تحریک طالبان پاکستان در دراز مدت می تواند به نفع دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و دیگر گروه های سلفی-جهادی باشد. چنانچه دولت اسلامی شاخۀ پاکستان و دولت اسلامی ولایت خراسان می توانند از کاهش نیروهای امنیتی در شمال غرب برای ایجاد روابط درونی قوی تر و اشتراک منابع بهره ببرند.

همچنین متعاقبا دولت اسلامی شاخۀ پاکستان می تواند از شمال غرب به عنوان منطقه پشتیبانی برای انجام حملات بیشتر در جنوب و شرق استفاده کند. لازم به یادآوریست که عامل کاهش نیروها توانسته است برای هسته اصلی القاعده و القاعده در شبه قاره هند – وابسته به القاعده در جنوب آسیا – گزینه ‌های بیشتری از کسب پناهگاه ‌های امن را فراهم آورد. گروه های وابسته به دولت اسلامی و القاعده در جبهات دیگر، از فاکتورهایی چون کاهش نیروها و کاهش فشار ضد تروریسم درجهت تامین امنیت پناهگاه ها و انجام حملات فرامرزی بیشتر استفاده کرده اند. دولت اسلامی ولایت خراسان و دولت اسلامی شاخۀ پاکستان نیز می توانند همین کار را در پاکستان انجام دهند.

منبع: وب سایت www.criticalthreats.org

 

[۱]  The Islamic State’s Pakistan Province (ISPP)