قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه طالبان: آیا صدای زنان افغانستان شنیده می شود؟

۱۰اردیبهشت(ثور)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۴/۳۰

حکومت طالبان در ماه آوریل در ادامه اعمال محدودیت های سختگیرانه علیه زنان، ادامه کار زنان در دفاتر سازمان ملل متحد را لغو کرد. در همین رابطه از پنجم آوریل امسال ۳۳۰۰ کارمند افغان سازمان ملل متحد که شامل ۲۷۰۰ مرد و ۶۰۰ زن بودند، در محل کار حاضر نشدند و در خانه مانده اند. در واکنش به این تصمیم طالبان، سازمان ملل متحد گفت که اگر نتواند این گروه را متقاعد کند که اجازه دهند زنان کارمند این سازمان به کار خود ادامه ندهند به گفته مقامات، سازمان ملل آماده است تصمیم ناگوار خروج از افغانستان را در ماه می اتخاذ کند. این درحالی است که افغانستان در یکی از بدترین بحران های انسانی و اقتصادی خود قرار دارد که نیاز فوری به کمک های بشردوستانه دارد. از طرف دیگر، یوناما در بیانیه ای اعلام کرده بود که این گروه سازمان ملل را مجبور می کند که بین ماندن در افغانستان و تعهد به مقررات و اصول یک انتخاب وحشتناک انجام دهد.

 در همین رابطه شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ای در مورد این اقدام طالبان روز پنجشنبه ۲۷ آوریل به تصویب رساند. در این قطعنامه که امارات متحده عربی و ژاپن متن آن را تهیه کرده، محدودیت های طالبان بر زنان را در تاریخ سازمان ملل متحد را بی سابقه عنوان کرده و بر نقش زنان در جامعه افغانستان تاکید شده است. همچنین، در این قطعنامه آمده که وضع محدودیت بر کار زنان به معنی نقض حقوق بشر برای سازمان ملل متحد است. در پیش نویس این قطعنامه از طالبان خواسته شده که فورا زمینه دسترسی به آموزش، کار، آزادی در رفت و آمد و مشارکت برابر زنان و دختران فراهم شود. در همین رابطه لانا نسیبه، سفیر امارات متحده عربی در سازمان ملل گفت که این حمایت بیشتر از هر زمانی بر وزن این پیام اساسی افزوده است که جهان در برابر حذف زنان از جامعه افغانستان خاموش نمی نشیند. به گفته اعضای این نشست تنها راه حل برای اوضاع کنونی افغانستان تعامل و گفتگو است. همچنین، به گفته اعضای این شورا حضور زنان در بخش های مختلف جامعه یک ضرورت است. نماینده دائمی ژاپن در این نشست عنوان کرد که « اگر قرار است افغانستان  آینده صلح آمیز و مرفه داشته باشد و از توسعه بلندمدت برخودار شود، مشارکت کامل، معنادار و امن زنان و دختران در آن یک نیاز است».

اما سازمان عفو بین الملل در انتقاد از قطعنامه شورای امنیت در محکومیت سرکوب زنان در افغانستان گفته که این قطعنامه فاقد اقدامات مشخص برای اعاده حقوق زنان  افغانستان است. به گفته این سازمان، شورای امنیت علیه طالبانی که در نقض فاحش حقوق زنان دست دارند، اقدامی نکرده است. این سازمان در بیانیه خود آورده است که « هرچند که این قطعنامه در مسیری درست اقدام کرده است اما برای اعاده حقوق زنان و پاسخگو ساختن طالبان که در نقض فاحش و سیستماتیک حقوق زنان و دختران دست دارند، اقدامی انجام نداده است». در نتیجه این نهاد خواستار افزایش فشار جهانی بر طالبان بر اساس قطعنامه شورای امنیت شده است.

از طرف دیگر، این قطعنامه درحالی تصویب شد که  قرار است آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در ماه آینده در دوحه نمایندگانی را از کشورهای مختلف در مورد وضعیت افغانستان گردهم آورد تا برروی یک رویکرد واحد برای تعامل با مقامات طالبان گفت و گو کنند. این نشست که قرار است پشت درهای بسته در تاریخ ۱ و ۲ ماه می برگزار شود به گفته استفان دوجاریک، سخنگوی ملل متحد، هدف آن تقویت مجدد تعامل بین المللی حول اهداف مشترک برای یک مسیر پیش به جلو در افغانستان است. از طرف دیگر، تصویب این قطعنامه با واکنش طالبان نیز مواجه شد. به طوری که انس حقانی از اعضای ارشد طالبان در رشته توییتی آورده است که شورا نباید به سیاست های ناکام خود ادامه دهد. او از سازمان ملل خواست که به جای تصویب قطعنامه ها، تحریم های سیاسی، مالی و بانکی را که به گفته او «مجازات جمعی» مردم افغانستان است را از میان بردارد. امارت اسلامی همچنین واکنش نشان داد که جامعه جهانی به جای مداخله در مسایل داخلی کشور، راه تعامل با امارت اسلامی را در پیش بگیرند. ذبیح الله مجاهد نیز در همین رابطه اظهار کرد که « تنها راه حلی که به مشکلات افغانستان وجود دارد، تعامل، گفت و گو، افهام و تفهیم است که مسیر آن را نباید مسدود ساخت چراکه بسیار زیانبار است».

طالبان از زمان تصرف افغانستان در آگوست ۲۰۲۱ برای محدود کردن آزادی های اجتماعی با تمرکز پی هم بر حقوق زنان و دختران اقدام کرده اند. دو فرمان صادر شده در دسامبر ۲۰۲۲، ممنوعیت نامحدود زنان افغان از حضور در دانشگاه ها و ممنوعیت کار در دفاتر سازمان های غیردولتی، شدیدترین محدودیت ها را تشکیل می دهند. اما این ممنوعیت ها آنقدر که تکان دهنده هستند، برای ناظرانی که از نزدیک مسائل افغانستان را رصد می کنند، تعجب آور نبود. دیپلمات ها از قبل اعلام کرده بودند که این سیاست ها قریب الوقوع است. دولت های غربی و منطقه ای به طالبان هشدار داده بودند که چنین اقداماتی تنها باعث انزوای بیشتر افغانستان می شود و هرگونه امیدی را برای کمک های خارجی و سرمایه گذاری اقتصادی که این کشور به شدت به آن نیاز دارد، از بین می برد. در این میان، شاید تعجب آورتر شواهدی از مخالفت طالبان با فرمان های صادرشده توسط امیر شیخ هیبت الله آخوندزاده باشد. از زمانی که او تصمیم کابینه طالبان را مبنی بر اجازه دادن به دختران برای از سرگیری تحصیلات متوسطه در مارس ۲۰۲۲ رد کرد، به نظر می رسد تعداد زیادی از رهبران آنها با برنامه سیاست کلی امیر مخالف هستند. درواقع، یک اختلاف اساسی بین نخبگان طالبان بر سر دیدگاه های آنها برای آینده ایجاد شده است. از زمان پیدایش این گروه، طالبان به طور مشهور به انسجام گروه خود تمایل داشته اند اما از زمان تصاحب قدرت  در سال ۲۰۲۱، اختلافات داخلی در میان عموم مردم خبرساز شد، به دلیل آنکه محکومیت های بین المللی مطرح شد، کمک های بشردوستانه متوقف گردید و ملل متحد تمام عملیات ها را متوقف ساخت.  به طوری که سراج الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله در سخنرانی اظهار داشت که «انحصار» قدرت  طالبان، کل نظام را «بدنام» می سازد. او نامی از امیر نبرد اما انتقاد او واضح بود که علیه چه کسی است. تحلیلگران معتقدند که جنگ قدرت شدیدی در میان این گروه در جریان است تا آن حدی که اظهار داشته اند ممکن است در آینده ای نزدیک شاهد کودتایی علیه امیر طالبان باشیم(Watkins,2023). بنابراین، این اختلافات در میان طالبان منجر شده که اعمال محدودیت ها بر این گروه تاثیر چندانی بر تغییر سیاست های زن ستیزانه طالبان نداشته باشد و همین امر دشواری رسیدگی به وضعیت زنان و شنیده شدن صدای آنها را سخت کرده است.

با این حال، وضعیت زنان و تصمیم های گرفته شده برای این گروه توسط امارت اسلامی درحالی است که از نخستین روزهای حضور مجدد طالبان در قدرت، زنان افغانستان  به عنوان یکی از گروه های جدی مخالف طالبان در خیابان های افغانستان علیه تصمیمات و سیاست های این گروه دست به اعتراض زدند و به طرق مختلف در تلاش بودند که صدای خود را به گوش جامعه جهانی رسانده و مانع به رسمیت شناختن طالبان و اعمال فشار بر این گروه شوند. اما سیاست های غیرمنسجم جامعه جهانی و حتی اعمال فشارهای ناکارآمد بر طالبان نشان داد که زنان افغانستان برای همراهی جهان و رسیدن به خواسته هایشان مسیر دشوار و پیچیده را در پیش رو دارند.

چنانچه که به طور مثال، شورای امنیت متشکل از ۱۵ عضو که از زمان حمله روسیه به اوکراین به شدت دچار دو دستگی است و قادر به دستیابی به یک موضع اجماع در مورد بسیاری از مهم ترین مشکلات جهان نیست. به گفته دیپلمات های شرکت کننده در این گفتگو، درحالی که شورا سرانجام توانست در مورد رفتار طالبان با زنان گردهم بیاید،مذاکرات بر سر جمله بندی نهایی قطعنامه پیجیده و طولانی بود. این قطعنامه که از نظر حقوق بین الملل الزام آور است، مشخص نمی کند که اداره طالبان در افغانستان در صورت نقض خواسته با چه پیامدهایی مواجه خواهد شد. اما به طور کلی شورای امنیت می تواند تحریم هایی را علیه کشورها یا دولت هایی اعمال کند که از قطعنامه های آن تبعیت نمی کند. لیندا توماس گرینفیلد،  سفیر آمریکا در سازمان ملل گفت که طالبان با اجرای اقدامات ظالمانه علیه زنان و دختران، ازجمله ممانعت از همکاری با سازمان ملل متحد و سازمان های غیردولتی و حضور در دانشگاه ها و مدارس متوسطه، از وعده های خود به جامعه جهانی و به زنان و دختران افغان سرپیچی کرده است. او گفت که این فرمان های ظالمانه فقط افغانستان را از دستیابی به ثبات، رفاه اقتصادی و رشد آینده باز می دارد. حتی با رسیدن شورا به اتفاق آرا در مورد رای، تنش ها مشهود بود. ایالات متحده پس از خروج از کشور، ۷ میلیارد دلار دارایی بانک مرکزی افغانستان را مسدود کرد. درحالی که اقتصاد افغانستان در وضعیت وخیم قرار دارد، قطعنامه بر نیاز جامعه جهانی به کمک در زمینه مالی« ازجمله از طریق تلاش برای امکان استفاده از دارایی های متعلق به بانک مرکزی افغانستان به نفع مردم افغانستان تاکید کرد.چین در سخنرانی  خود در شورا از خروج عجولانه آمریکا از افغانستان و تصمیم این کشور برای مسدود کردن دارایی ها انتقاد کرد. با این حال، ادامه تبعیض علیه زنان و دختران مانع بزرگی در تلاش طالبان برای به رسمیت شناختن به عنوان حاکمان قانونی افغانستان پس از خروج ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ و فروپاشی دولت مورد حمایت غرب بوده است(Fassihi,2023).

از طرف دیگر، قرار است در روزهای آینده در دوحه نشستی با حضور دبیرکل سازمان ملل و نمایندگان سایر کشورها در امور افغانستان برگزار شود. در همین رابطه دیده بان حقوق بشر با نشر اعلامیه ای از فرستادگان ویژه برای افغانستان خواست تا در دفاع از حقوق مردم افغانستان محکم بایستند. این سازمان گفته است که تنها معکوس کردن سیاست های ظالمانه طالبان باید در را به روی تعامل بیشتر باز کند. در اعلامیه دیده بان حقوق بشر آمده است که متاسفانه اختلافات میان فرستادگان ویژه در مورد رویکردها به طالبان، منعکس کننده اختلافات در شورای امنیت سازمان ملل است. این سازمان افزود که میان تهدید به خروج کامل سازمان ملل از افغانستان و دادن امتیاز به شکل به رسمیت شناختن طالبان، راه سومی وجوددارد. دیده بان حقوق بشر ابراز امیدواری کرد که فرستادگان ویژه این راه سومی را پیداد کنند. هدربار نیز چندی قبل خواستار شنیده شدن صدای زنان معترض شد و از مطرح شدن بحث به رسمیت شناسی طالبان در نشست دوحه انتقاد کرد. او به عنوان معاون بخش زنان دیدبان حقوق بشر می گوید که فعالان حقوق زن افغان تاکید دارند که ارزیابی وضعیت افغانستان باید به وسیله یک منبع آگاه و معتبر حقوق زنان صورت گیرد و باید حقوق زنان و دختران به عنوان محور اصلی درنظر گرفته شود.

بنابراین، این اقدامات هرچند ناکافی اما در شرایط دشوار کنونی به مثابه روزنه امیدی است برای زنان افغانستان که فرمان های طالبان صدمات جبران ناپذیری بر آنها وارد کرده است. هرچند که سیاست های تنبیهی جامعه جهانی بر طالبان در نزدیک به دو سال گذشته نتوانست که مانعی جدی بر روند اعمال فشار این گروه بر زنان باشد اما عاملی مهم در عدم شناسایی امارت اسلامی بوده است. با این حال، زنان افغانستان برای شنیده شدن صدایشان همچنان با چالش های جدی و دشوار رو به خواهند بود. چراکه وجود چنددستگی و عدم انسجام در میان کشورهای مختلف از یک سو و نحوه اعمال فشار بر طالبان از سوی دیگر که تاثیرات عمیقی بر جمعیت گرسنه و فقیر افغانستان دارد، گزینه های نحوه برخورد با طالبان را دشوار و سخت می کند. از طرف دیگر، وجود چنددستگی در میان خود طالبان بر سر سیاست های زن ستیزانه این گروه نیز بر دشواری شرایط افزوده است. با این حال، اقدام اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد و قطعنامه آن و عدم دعوت طالبان به نشست دوحه از سوی دبیرکل سازمان ملل هرچند نشانه های امیدواری از شنیده شدن صدای زنان افغانستان است اما بدیهی است که مقابله با طالبان بر سر مسئله زنان نیازمند سازوکارهای جدی تری است که این گروه را به ویژه در سطح رهبری مجاب کند که جامعه جهانی برای برآرورده شدن شرایطش سختگیر و جدی است. چراکه تاکنون شواهد نشان داده که دست گذاشتن بر موضوعات حقوق بشری طالبان را از ادامه مسیر بازنداشته و بلکه جسورتر از قبل ساخته است. به طوری که انس حقانی نیز در واکنش به این قطعنامه گفت که  سیاست اعمال فشار شکست خورده است. بنابراین، جامعه جهانی ضمن همراهی اکثریت اعضا باید راه های جدید و موثرتری را پیدا کند. قطعنامه اخیر شورای امنیت علیه طالبان هرچند اقدامی مهمی است، اما شنیده شدن صدای زنان نیز نیازمند اقدامات جدی تر با ضمانت های اجرایی بیشتر است.

منابع

Fassihi,Farnaz(2023), “U.N. Security Council Unanimously Condemns Taliban’s Treatment of Women”, https://www.nytimes.com/2023/04/27/world/asia/un-security-council-condemns-taliban.html

Watkins,Andrew(2023), “What’s Next for the Taliban’s Leadership Amid Rising Dissrnt?”, https://www.usip.org/publications/2023/04/whats-next-talibans-leadership-amid-rising-dissent