افغانستان در میانه بحران های فزاینده و تلاش های ناکام جهان

۸ مهر(میزان)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۹/۳۰

بیش از دو سال می شود که جهان در تلاش است تا طالبان را متقاعد به پذیرش خواسته های خود کند. تلاشی که  به ثمر ننشسته و مسئله افغانستان را همچنان لاینحل باقی گذاشته است. درواقع، در این مدت در سطح منطقه ای و جهانی نشست های مختلف با محوریت افغانستان برگزار شده که به نظر می رسد هیچ کدام تأثیر ملموسی بر وضعیت فعلی این کشور نداشته است. در همین رابطه، روز جمعه ۷ مهر(میزان)/۲۹ سپتامبر روسیه میزبان دور پنجم «فرمت مسکو» با خواست مشابه ایجاد دولت همه شمول و مبارزه با گروه های تروریستی بود. نشستی که برخلاف دوره قبلی این بار طالبان به عنوان مهمان در آن حضور داشتند. روسیه در این نشست با نگرانی از اوضاع افغانستان بر تشکیل حکومت « همه شمول» با حضور همه گروه های قومی و سیاسی تاکید کرد. این کشور همچنین افزود که طالبان نتوانسته به وعده های خود در مبارزه علیه گروه های تروریستی مستقر در افغانستان عمل کند. رعایت حق آموزش و کار زنان از دیگر خواسته های اعضای این فرمت بودند. چنانچه که در بخشی از بیانیه آنها آمده که « ما برای نگرانی ها در مورد ممنوعیت کار برای زنان و تحصیل برای دختران تمرکز کردیم و از مقامات افغانستان خواستیم تا آموزش مدرن را مطابق با معیارهای بین المللی در مدارس گسترش دهند».

اما روسیه از مدت ها قبل در تلاش بود که به عنوان یکی از بازیگران مهم افغانستان عرض اندام کند. چنانچه که نشست های مختلفی را تحت عنوان «فرمت مسکو» ترتیب می دهد. در سال ۲۰۱۷ فرمت مسکو به ابتکار روسیه  برای گردهم آوردن همسایگان افغانستان ایجاد شد. این فرمت شامل روسیه، چین، هند، ایران، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبیکستان بود. در سال ۲۰۱۸ نیز دور دوم این نشست برگزار و در آن عباس استانکزی،عبدالسلام حنفی، شهاب الدین دلاور و سهیل شاهین حضور داشتند. در نشست سال ۲۰۲۱ نیز طالبان با حضور عبداسلام حنفی به مسکو رفت. روسیه نشست دیگر در ادامه همین فرمت در اکتبر ۲۰۲۲ برگزار اما، طالبان را دعوت نکرد و این گروه حضور نداشتند. در نهایت، امسال این امارت اسلامی به عنوان مهمان دعوت شد که در آن امیرخان متقی در پاسخ به خواسته اعضای این نشست از عملکرد طالبان در دو بخش تامین امنیت  و مبارزه با مواد مخدر استقبال کرد. او در سخنرانی خود در این نشست گفت که « تامین امنیت، مبارزه با مواد مخدر و دسترسی به عدالت» از دستاوردهای طالبان در دو سال گذشته بوده است. او همچنین از امیدواری امارت اسلامی برای تعامل مثبت با همه براساس « منافع مشروع مشترک» صحبت کرد. براساس صحبت های او در چهار دهه گذشته هیچ نسخه خارجی مانند «فراگیری تعریف نشده» مشکلات افغانستان را حل نکرده است. در همین رابطه او از شرکت کنندگان خواست که برای طالبان نسخه حکومت داری نپیچند بلکه «کار رسمی» را با این گروه شروع کنند. به گفته امیرخان متقی، طالبان اساس حکومتی را بنا نهاده اند که علاوه بر حکومت داری موثر، از مشروعیت دینی و ملی برخوردار است.

بنابراین دور پنجم فرمت مسکو درحالی پایان یافت که افغانستان بحران های مختلفی را تجربه می کند و بحث بر سر مسائل این کشور نیازمند راه حل های جدی تر است. به طور مثال، براساس گزارشات منتشر شده دو سوم جمعیت افغانستان۲۸٫۳ میلیون نفر نیاز فوری به کمک های بشردوستانه دارد. در دو سال پس از سقوط نظام جمهوریت، حدود ۱۰ میلیون نفر دیگر در این گروه قرار گرفتند. بین ماه آگوست ۲۰۲۱ تا سپتامبر ۲۰۲۳، ۶٫۹ میلیارد دلار کمک های بشردوستانه توسط کمک کنندگان بین المللی به افغانستان وعده داده شد. در آگوست ۲۰۲۱ با بسته شدن مرزهای کشورهای همسایه به دلیل نگرانی از تحولات سیاسی و امنیتی در افغانستان، که یکی از کشورهای بسیار وابسته به واردات در جهان است، قیمت ها افزایش یافت. از طرف دیگر، سازمان بهداشت جهانی از کمبود بودجه در این کشور هشدار داده و عنوان کرده که در صورت ادامه کمبود بودجه، میلیون ها افغان خدمات صحی نجات دهنده نخواهند داشت. همچنین، برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد در مورد کاهش بودجه این سازمان در افغانستان هشدار داده که زنان افغانستان در آستانه از دست دادن آخرین فرصت زندگی خود هستند. چنانچه که با کاهش منابع مالی، یک میلیون مادر افغان و فرزندانشان از دریافت کمک غذایی محروم خواهند شد. همچنین این سازمان در گزارشی آورده بود که افغانستان و سودان دو کشوری هستند که در آن میلیون ها نفر با سطح بالایی از عدم دسترسی به مواد غذایی رو به رو هستند. در این گزارش آمده که افغانستان در میان ده کشوری است که با بحران غذایی مواجه و بیش از ۶ میلیون نفر در آن یک گام با قحطی فاصله دارند. این درحالی است که دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد نیز می گوید که در ماه سپتامبر دو میلیون افغان دیگر از کمک های برنامه غذایی جهان محروم خواهند شد و این به علت نزدیک شدن زمستان سخت در افغانستان صورت می گیرد که در آن بسیاری از راه های مواصلاتی در این کشور مسدود می شوند. به گفته این نهاد، این افراد کسانی هستند که نمی دانند وعده بعدی غذای شان را از کجا دریافت خواهند کرد. کمیته بین المللی صلیب سرخ نیز در ماه جاری اعلام کرد که افزون بر وضعیت بشری سخت در افغانستان، تاثیرات تغییرات اقلیمی در بسیاری از مناطق این کشور به چشم می خورد و دسترسی خانواده ها به آب پاک را در مناطق آسیب دیده دشوار ساخته است. پیش از این سازمان جهانی مهاجرت عنوان کرده بود که ۷۹ درصد افغان ها به آب آشامیدنی کافی دسترسی ندارند و اداره هماهنگ کننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد نیز گفته بود که ۲۵ استان از ۳۴ استان افغانستان با شرایط دشوار خشکسالی مواجه اند و این کشور از لحاظ تغییرات اقلیمی در میان ده کشور آسیب پذیر جهان قرار دارد. در این بیت، شورای پناهندگان نروژ دلیل اصلی بحران انسانی کنونی در افغانستان را ناشی از  بحران بی ثباتی سیاسی در این کشور و فرمان ها و محدودیت های طالبان بر افغان ها به ویژه بر زنان خوانده است. به اعتقاد این نهاد برای حل شرایط کنونی، نیازمند راه حل های پایدار و درازمدت است که با افزایش کمک های بشردوستانه قابل حل نیست، بلکه نیاز به ثبات اقتصادی گسترده و ازسرگیری کمک های توسعه ای دارد. مدیر عدالت خواهی این شورا در سخنرانی خود در انستیتوت صلح آمریکا عنوان کرد که جامعه جهانی تلاش های جدی برای ارائه کمک های ضروری انجام دهد اما رژیم حاکم در کابل به سیاست های تندرو خو ادامه می دهد این در شرایطی است که شهروندان این کشور به کمک های اضطراری نیاز دارند و تا زمانی که مشکلات اقتصادی افغانستان حل نشود، این کشور با بحران بشری رو به رو خواهد شد.

عدم ایجاد حکومتی فراگیر نیز چالشی دیگری است که شرایط افغانستان را به یک معمای پیچیده مبدل کرده. ایجاد حکومت تمامیت خواه توسط امارت اسلامی منجر به حذف تدریجی گروه ها و قومیت های مختلف از صحنه سیاسی افغانستان شده که یکی از نتایج آن عدم شناسایی طالبان توسط جامعه جهانی بوده است. عدم پاسخگویی طالبان برای درخواست های بین المللی در راستای ایجاد دولتی فراگیر شرایط دشواری را در داخل نیز خلق کرده بر وضعیت بحرانی کشور تاثیرات منفی برجای گذاشته است. این درحالی است که اعمال محدودیت های سختگیرانه بر زنان و نقض گسترده حقوق بشر نتوانسته نشست های مختلف پیرامون افغانستان را کارآمد کند. این درحالی است که در دو سال گذشته در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که در شنبه گذشته برگزار شد کشورهای مختلف در مورد وضعیت افغانستان صحبت کردند. این سخنرانان وضعیت زنان و دختران را ناگوار توصیف کردند. به طوری که در آغاز این نشست، روزا اوتنبایووا نماینده خاص سرمنش سازمان ملل متحد و رئیس دفتر معاونت سازمان ملل در افغانستان گفت که اگر حکومت طالبان می خواهد که مشروعیت بین المللی کسب کند، نخست باید مشروعیت داخلی را حاصل کند. اگرچه حاکمان فعلی بر فراگیر بودن نهادهایشان تاکید دارند، اما به نظر می رسد که فاصله بین مشروعیت آنها و مردم بیشتر شده است.

اما افغانستان درحالی این شرایط را تحمل می کند که، پول این کشور بهترین عملکرد را در میان سایر پول های مناطق جهان در سه ماهه اخیر داشته است. به گزارش بلومبرگ میلیاردها دلار کمک های بشردوستانه و افزایش تجارت با همسایگان، باعث افزایش ارزش افغانی شده است. طبق این گزارش، اقدامات طالبان ازجمله ممنوعیت استفاده از دلار و روپیه پاکستان و محدودیت خروج ارز هم در ثبیت نرخ افغانی نقش داشته است. داده های گردآوری شده توسط بلومبرگ نشان می دهد که واحد پول افغانی در سال گذشته حدود ۱۴ درصد رشد داشته است و پس از ارزهای کلمبیا و سریلانکا، سومین فهرست جهانی را به خود اختصاص داده است. طبق این گزارشريال کنترل ارز، جریان های نقدی و سایر حواله ها به افغانی کمک کرده تا در این سه ماه حدود ۹ درصد رشد کند. همچنین به گفته این گزارش، قاچاق دلار از پاکستان به افغانستان نیز در ماه های اخیر  به طالبان کمک کرده است. اما به گفته کارشناسان این پدیده کوتاه مدت خواهد بود. کامران بخاری، کارشناس امور خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوبی در موسسه خطوط جدید برای استراتژی و سیاست واشنگتن درباره تاثیر اقدامات طالبان بر حفظ ارزش ارز به بلومبرگ گفت که « کنترل شدید ارز تاثیرگذار است اما بی ثباتی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این افزایش ارز را به یک پدیده کوتاه مدت تبدیل خواهد کرد». با این حال گزارش براساس یافته های بانک جهانی افزوده که علی رغم کاهش تورم در پی حفظ ارزش افغانی، بیکاری در افغانستان بیداد می کند و دو سوم خانوارها برای تامین اقلام اساسی با مشکل مواجه هستند.

بنابراین، افغانستان درحالی با شرایط اقتصادی وخیم و بحران انسانی روبه روست که سیاست های سخت طالبان همچنان ادامه دارد و تحریم های جهان نتوانسته این گروه را منعطف بسازد. بلکه طالبان اکنون توانسته اند  پیشرفت هایی نیز برای گفت و گو با جهان داشته باشند. دعوت طالبان در شرایط کنونی که وضعیت حقوق بشر و زنان، بحران انسانی و اقتصادی و عدم تشکیل حکومت فراگیر از مهم ترین مشخصه های افغانستان کنونی است نشان می دهد که طالبان به عنوان گزینه ای که در افغانستان بدیل ندارد، دیده شود. چنانچه که ازنظر روسیه در شرایط کنونی افغانستان هیچ گونه بدیل و جایگزینی برای طالبان وجود ندارد. نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور افغانستان گفته که برای به رسمیت شناختن طالبان خیلی زود است و این گروه نه به عنوان شرکت کننده بلکه با عنوان مهمان حضور دارد. از طرف دیگر، تجربه دو سال گذشته نشان می دهد که تلاش های جامعه جهانی در شکل های مختلف از برگزاری نشست های مختلف تا اعمال تحریم ها تأثیر مثبتی در بهبود وضعیت افغانستان نداشته است.