پاکستان؛ واکنش اضطراری برای بازگرداندن مهاجران افغان (از تاریخ ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴)
۳ بهمن (دلو) ۱۴۰۲ – ۲۳/ ۱/ ۲۰۲۴
طبق گزارش های انتشار یافته، حدود ۴۸۴۰۰۰ افغان از اواسط سپتامبر ۲۰۲۳ مجبور به بازگشت به کشور مبدأ خود گشته، که از این تعداد ۲۹۰۰۰ نفر دیپورت یا اخراج شده اند. پاکستان هشدار داد که تا قبل از مهلت اول نوامبر ۲۰۲۳ مهاجران افغان داوطلبانه به وطن خود بروند. شایان ذکر است که دستور اخراج مهاجران افغان در جریان افزایش حملات مسلحانه در پاکستان صادر شد؛ جریانی که ذیل آن دولت پاکستان گروه ها و اتباع مستقر در افغانستان را مقصر می داند، اتهاماتی که توسط طالبان افغانستان رد شده است. مقامات پاکستانی افغان ها را برای افزایش حملات اخیر توسط گروه های شبه نظامی متهم کرده، و این حملات را به «مهاجران غیرقانونی» مرتبط می دانند.
به هرروی، جریان عودت دادن مهاجران، پس از صدورِ “طرح بازگرداندن اتباع خارجی غیرقانونی” از سوی دولت پاکستان، و اعلام رسمی اخراج تمامی پناهجویان افغانستانیِ بدون مدرک ثبت نام یا فاقد سند اقامت در پاکستان رخ داد. شایان ذکر است که تعداد زیادی از مردم افغانستان به دلیل جنگ های متعدد، خشونت ها و مشکلات اقتصادی در کشورشان، برای چندین دهه در پاکستان مستقر شدند. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، حدود ۱٫۳۲ میلیون پناهجوی افغان مدارک لازم را دارند، در حالی که تقریباً ۱٫۳۷۵ میلیون مهاجر افغان در حال حاضر بدون وضعیت قانونی در کشور اقامت دارند. با شدت گرفتن این بازگشت های اجباری و ضرب الاجل های تعیین شده، بسیاری از ناظران اظهار کردند که بازگشت اجباری از پاکستان بحران انسانی افغانستان را عمیق تر می کند.
چنانچه الین پیرسون، مدیر بخش آسیایی دیده بان حقوق بشر گفت: «مقامات پاکستانی شرایطی اجباری را برای افغان ها ایجاد کرده اند تا آنها را وادار به بازگشت به شرایطی خطرناک در افغانستان کنند. در میان کسانی که اخراج شده یا مجبور به ترک پاکستان می شوند، افغان هایی هستند که در پاکستان متولد شده و هرگز در افغانستان زندگی نکرده اند، یا افغان هایی هستند که در افغانستان در معرض آزار و اذیت قرار خواهند گرفت؛ از جمله زنان و دختران، مدافعان حقوق بشر، روزنامه نگاران و کارمندان سابق دولت که پس از تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱ از افغانستان گریختند.
همچنین شاهد انتشار اخباری مبنی بر ارتکاب تخلفاتی از سوی برخی مقامات پاکستان علیه افغان های مقیم در این کشور بودیم تا از این طریق آنها را مجبور به بازگشت به افغانستان کنند. چنانچه طبق برخی گزارش ها، پلیس پاکستان تقاضای رشوه کرده و اموال، احشام و سایر دارایی افغان ها را مصادره کرده و منازل آنها را با بولدوزر تخریب کرده است. این جریان اخراج و بازگشت دادن اجباری، تعهدات پاکستان به عنوان یکی از طرف های کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه شکنجه و متناسب با اصل حقوق بین الملل عرفی مبنی بر عدم بازگشت را نقض می کند؛ عدم بازگرداندن اجباری افراد به کشورهایی که با خطر آشکار شکنجه یا آزار و شکنجه روبرو هستند. (hrw, 2023)
آمار و ارقام کلیدی
آمار و ارقام آبی رنگِ فوق مربوط به دورۀ زمانیِ ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳ تا ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴ است، درحالی که اعداد سرمه ای رنگ در شکل بالا، تنها به کسانی اشاره دارد که از ۱ نوامبر ۲۰۲۳ تا ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴ وارد شده اند.
در ۳ اکتبر، کمیته ملی Apex پاکستان طرحی جهت بازگرداندن بیش از یک میلیون مهاجر خارجیِ بدون مدارک معتبر، که عمدتا نیز افغان هستند، تأیید کرد و آنها را ملزم به ترک کشور پاکستان تا اول نوامبر کرد. (کمیته Apex توسط نخست وزیر اداره می شود و شامل کابینه فدرال، وزرای ارشد ایالت ها و رئیس ستاد ارتش به دعوت ویژه از سوی دولت است.) بدین ترتیب از ۱۵ سپتامبر تا کنون بیش از نیم میلیون افغان به افغانستان بازگشته اند.
علیرغم کاهش قابل توجه اخراج ها، عودت دادنِ بیش از ۲۰۰ نفر در ژانویه به ثبت رسیده اند؛ که این میزان، در مقایسه با اخراجِ ۳۵۰۰ نفر در ماه دسامبر، ۲۴۵۰۰ نفر در ماه نوامبر و ۹۶۰ نفر در ماه اکتبر بوده است. اکثر این جریانِ انتقال افراد عودت شونده، از طریق مرزهای رسمی تورخم و سپین بولدک – چمن صورت گرفته است؛ هرچند که از گذرگاه های بادینی، غلام خان و بهرامچه نیز استفاده می شود. تا ۳۱ دسامبر، بیش از ۳۰۶۰۰ نفر در سال ۲۰۲۳ دستگیر و بازداشت شده اند؛ که این روند نشان دهنده افزایش بیش از ۹ برابری در دستگیری ها / بازداشت ها در مقایسه با مجموع بازداشتِ مهاجران افغان در سال ۲۰۲۳ از پایان اکتبر بوده است.
نقشه گذرگاه های مورد استفاده در بازگشت مهاجران
بازگشت با کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد
بر اساس مشخصات دموگرافیک (جمعیت شناسی)
مجموع عودت شوندگان از ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳
دستگیری ها و بازداشت ها (از سال ۲۰۱۶ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۳)
بازگشت با کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد
در افغانستان، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل به پردازش بیومتریک و ارائه کمک های نقدی به دارندگان گواهی کارت اثبات ثبت نام (PoR) و اعضای خانواده هسته ای/خانوادۀ اصلی آنها (خانواده درجه اول”پدر، مادر و فرزندان)، دارندگان برگه های کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، دارندگان گواهی پناهندگی و سایر مراجعین/عودت شوندگان ادامه داد. از ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۳، به حدود ۷۱۳۰۰ نفر که از پاکستان بازگشته اند در مراکز نقدی(Encashment centre) واقع در کابل، قندهار و جلال آباد کمک نقدی دریافت کرده اند، که این افراد شامل بیش از ۴۴۴۰۰ دارنده کارت اثبات ثبت نام می باشد. از بین گیرندگان این کمک ها، حدود ۲٫۵ درصد افراد دارای معلولیت هستند. در کل می توان گفت بیش از ۲۶۰۰ دارنده کارت اثبات ثبت نام، دارندگان برگه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد و دارندگان مدرک پناهندگی اخراج شدند. شایان ذکر است از هر چهار خانواری که به آنها کمک می شود، حداقل یک نفر تحت سرپرستی زنان است و ۳۳ درصد آنها قصد بازگشت به پنج مرکز ولایتی در افغانستان (کابل، جلال آباد، قندهار، لشکرگاه و مزار شریف) را دارند.
مناطقِ مقصدِ مورد نظر ۵ ولایت برتر از مقاصد مورد نظر
۱۰ شغل اول در میان سرپرستان خانوار وضعیت اسناد و مدارک
نظارت بر حفاظت از مرزها
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل(UNHCR) و شریک آن وادان-موسسه رفاع برای انکشاف افغانستان (Wadan)[۱] – در افغانستان فعالیت های حفاظتی را در مرز افزایش داده اند. حضوری روزانه شامل فعالیت هایی از نظارت بر حفاظت از مرزها از طریق مصاحبه با عودت کنندگان از جمله اخراج شدگان، به منظور شناسایی نگرانی ها و خطرات حفاظتی و همچنین مناطق مقصد و مورد نظرِ این افراد برای بازگشت در افغانستان است. در همین راستا، پنج مرکز پشتیبانی و کمک رسانی به منظور تقویت مصاحبه های غربالگری حفاظتی، شناسایی و ارجاع افراد به کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل راه اندازی شده است. از ۱۲ نوامبر، بیشترین مشکلات گزارش شده پیش از عبور و مرورِ فرامرزی همواره شامل آزار و اذیت، ساعت های طولانی انتظار در ایست های بازرسی و بازداشت بوده است. استعلام، پرس و سوال و بازجویی ها کماکان کمترین موضوع گزارش شده بوده است.
مشکلات تجربه شده در پاکستان پیش از حرکت و اقدام به عبور فرامرزی
درصد مصاحبه در روز گزارش دهیِ مشکلات
مشکلات در نقطه مرزی در سمت پاکستان و افغانستان
خدمات حفاظتی مورد نیاز در مقصد نهایی نیازها به محض ورود به مقصد نهایی
تجزیه و تحلیل حفاظت – با استفاده از پردازش زبان طبیعی
علاوه بر مصاحبه های نظارت بر مرز، از عودت کنندگانی که ثبت نام شده اند و کمک های نقدی دریافت کرده اند خواسته می شود تا در مورد موضوعاتی که می خواهند در کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد برجسته و مطرح گردد نیز توضیحاتی را ارائه دهند. تجارب توصیفی و ادراکات مشترک با کمک هوش مصنوعی و به منظور استفاده از پردازش زبان طبیعی برای شباهت ها و الگوهای معنایی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل انجام شده با تعداد کلمات بیش از ۲۰۹۵۰، ۱۲ خوشه/دسته بندی هایی جزئی و دقیق را در نمودار زیر نشان داد.
این ۱۲ خوشه را می توان به طور گسترده در زیر مجموعۀ سه مولفۀ تجارب با مقامات، آسیب پذیری های خاص در خانواده و درخواست های حمایت برای رفع نیازها در افغانستان طبقه بندی کرد. در میان ۱۲ خوشه، نیاز به سرپناه و غذا، نیاز به حمایتی غیر از خدمات حفاظتی، مسئلۀ آزار و اذیت و تهدید پلیس و دستگیر شدن، چهار موردی بودند که در این جریان بیش از موارد دیگر برجسته و مطرح بودند (در مقایسه با نیازهای سرپناه و غذا، دستگیری، کمک مالی و رشوه دادن ها تا پایان دسامبر ۲۰۲۳٫) باید توجه داشت که خوشه های برجسته شده فوق الذکر، با وضعیت اسناد متفاوت هستند. مخصوصاً برای دارندگان برگۀ کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، رشوه دادن ها متداول ترین خوشه پس از سرپناه و نیازهای غذایی بود. برای افراد بدون مدرک شناسایی، نیاز به پشتیبانی به غیر از خدمات حفاظتی شایع ترین مسئله بود.
* کارت اثبات ثبت نام (Proof of Registration Card) یک سند شناسایی و اثبات هویت برای پناهندگان افغان است که به آنها حق می دهد به طور قانونی در پاکستان بمانند (UNHCR).
– HRW, (2023), “Pakistan: Widespread Abuses Force Afghans to Leave”, https://www.hrw.org/news/2023/11/28/pakistan-widespread-abuses-force-afghans-leave#:~:text=Police%20and%20other%20officials%20have,Afghanistan%2C%20deporting%2020%2C000%20of%20them.
منبع: https://reliefweb.int
[۱] WADAN – The Welfare Association for the Development of Afghanistan